Morgunblaðið - 15.11.2000, Blaðsíða 42

MORGUNBLAÐIÐ
42 MIÐVIKUDAGUR 15. NÓVEMBER 2000
n——■—■————^—
UMRÆÐAN
Leikur að lífí
SIGMAR B. Hauks-
son, formaður Skot-
veiðifélags Islands,
sendir mér tóninn í
grein sem hann skrifar
í Morgunblaðið 9. nóv.
vegna greinar sem ég
skrifaði um rjúpnaveið-
ar 2. nóv. sl. Tónninn í
þessari grein hans ber
vott um sjálfumgleði,
eins og hann einn viti
skil góðs og ills. Rökin
sem hann færir fyrir
'TT;koðunum sínum eru
ekki upp á marga fiska.
Ég vil nú ræða stutt-
lega helstu atriði þess-
arar greinar. Hann tal-
ar í upphafi um smekklausar árásir
mínar á skotveiðimenn og að þeir
hafi oftar en einu sinni þurft að þola
svívirðingar af minni hálfu, en nú
keyri um þverbak „því að presturinn
gefur í skyn að veiðar séu ekki Guði
þóknanlegar". Ég veit ekki hver
guðsmynd Sigmars er, en mín guðs-
mynd er af kærleiksríkum Guði og
miskunnsömum sem elskar öll sín
börn og sköpunarverk sitt. Þennan
Guð hefur Jesús Kristur birt okkur.
Hann segir: „Allt sem þér gjörið ein-
minna minnstu bræðra það hafið
þér og mér gjört“. Hveijir eru
minnstu bræður okkar mannanna
fremur en dýrin, sem okkur ber
skylda til að virða og fara vel með?
Næst minnir hann á að presturinn
hafi litla þekkingu á skotveiðum. Að
vissu leyti er það alveg rétt. Ég hef
aldrei snert byssu á ævinni, því að ég
hefi frá barnæsku haft andúð á veið-
um, ekki síst tilgangslausum veiðum,
sem ekki eru sprottnar af þörf til að
afla sér fæðu, en rjúpnaveiðar eru
leikur skotveiðimanna að lifi, þján-
Vngum og dauða saklausra dýra
Þá kemur Sigmar að „klerki í
klípu“ og telur klerkinn afar óhepp-
inn í tilvitnunum um árásir á skot-
veiðimenn. Ég man ekki nákvæm-
lega hvað ég skrifaði þá, en minnti á
orð Alberts Schweitzers um lotningu
fyrir lífinu eins og Sigmar segir. Síð-
an koma afar ósmekkleg og niðrandi
orð um Albert Schweitzer. Sigmar
segir: „Ég hefi frekar takmarkað álit
á Albert Schweitzer. Hann leit á
skjólstæðinga sína af ýmsum kyn-
þáttum þjóða Afríku sem hálfgerð
börn og einfeldninga. Ýmsir guð-
fræðingar nútímans og afrískir
menntamenn hafa tekið svo djúpt í
árinni að kalla Schweitzer málsvara
-uíýlendukúgara, sem taldi svarta
kynstofninn þeim hvíta óæðri“. Fyr-
ir þessi orð má Sigmar blygðast sín.
Albert Schweitzer var einn merk-
asti, fórnfúsasti og gáfaðasti hæfi-
leikamaður þessarar aldar, sem bar
ótakmarkaða lotningu fyrir sköpun-
arverki Guðs og hlynnti
að hijáðum bræðrum
og systrum og málleys-
ingjum inni í myrkvið-
um Afríku og flutti
þeim boðskapinn um
Frelsarann. Þar dvald-
ist hann í fjölmörg ár
við erfitt en frábært
starf, þó honum byðist
frami í Evrópulöndum.
Þá kemur að næstu
millifyrirsögn Sigmars:
„slæm guðfræði". Ég
nefiidi grein mína:
„Lítið til fugla himins-
ins“ og vitna þar í orð
Krists. Um þetta segir
Sigmar: „að það komi
sér verulega á óvart, hvað hinar guð-
fræðilegu útskýringar sr. Ragnars á
Biblíunni séu gloppóttar og einfeldn-
ingslegar". Hvað er maðurinn að
fara? I þessari örstuttu grein er ég
Rjúpan
Sá veiðiskapur eða
slátrun sem ég er að
mótmæla, segir Ragnar
Fjalar Lárusson, er
óþörf, ójafn og ódrengi-
legur leikur að lífí.
ekki að ræða guðfræði eða biblíu-
skýringar, það á hver sæmilega
greindur maður að sjá, en það virðist
fara fram hjá Sigmari. í greininni er
ég einungis að „skjóta á“ skotveiði-
menn og ijúpnaskyttur föstum skot-
um, slík fyrirbæri, sem þeir eru, eru
hvergi nefnd í Biblíunni svo það þarf
engar biblíuskýringar að hafa um þá.
En svo fer Sigmar allt í einu að tala
um dæmisögu, hann segir: „í dæmi-
sögunni er Kristur ekki að tala um
rétt manna til veiða". Um hvaða
dæmisögu er Sigmar hér að tala?
Veit hann ekki að þau orð sem hann
vitnar til um fugla himinsins og þau
orð sem á eftir fara eru úr Fjallræðu
Jesú, og hún hefur aldrei fyrr í mín
eyru verið nefnd dæmisaga. Þetta er
döpur þekking á Biblíunni. Sigmar
segir: „Sr. Ragnar virðist tapa sjón-
ar á því að við lifum ekki án þess að
svipta plöntur og dýr lífi“. Vissulega
er mér þetta fullkomlega ljóst. Þetta
er sú nauðung sem við lifum við með-
an við gistum þessa jörð og þann
kross verðum við að bera. En það
sem ég er að mótmæla er sá veiði-
skapur eða slátrun sem er óþörf,
ójafn og ódrengilegur leikur að lífi.
Sigmar virðist halda að hann sé að
þjóna Guði og náttúruskoðun sinni
með því að skjóta, kvelja, drepa á
leið sinni um fagra og heillandi nátt-
úru. „Skotveiðar eru útivist með til-
gangi“ segir hann. Er Sigmar virki-
lega að halda því fram að þeir sem
hafa yndi af því að fara um víðerni
landsins í friði og sátt við náttúruna
gerijiað í tilgangsleysi?
„Eg fer aldrei svo á veiðar að ég
finni ekki návist skaparans," segir
hann. Er það ekki furðuleg opinber-
un á sálarlífi eða undarleg réttlæting
að finna til návistar skaparans og
væntanlega vilja hans, þegar hann
fer út í náttúruna með alvæpni til að
gera sér leik að því að drepa smá-
fugla? Þar leggst lítið fyrir kappann.
Þetta er dapurleg játning og slæm
guðfræði.
Til þess að afsaka gerðir sínar
hafa skotveiðimenn sett sér siðaregl-
ur sem ógerlegt er að halda. Kjarni
þeirra er á þessa leið, skv. orðum
Sigmars: „Þá er veiðidagur góður,
þegar hóflega er veitt með talsverðri
líkamlegri áreynslu og sært dýr ligg-
ur ekki að kvöldi“. Þó að ég viti lítið
um skotveiðar, þá segir heilbrigð
skynsemi mér að það er útilokað að
ætla sér að staðhæfa að aldrei liggi
sært dýr að kvöldi. Slík staðhæfing
fær ekki staðist. Auðvitað liggja
margar helsærðar og deyjandi rjúp-
ur að kveldi eftir slíkan atgang sem
rjúpnaveiðar eru á íslandi,
Ég ætla að Ijúka þessum orðum
mínum með því að vitna til viðtals við
Bubba Morthens, sem var skotveiði-
maður og rjúpnaskytta um langt
skeið. Viðtalið er í „Séð og heyrt“
sem út kom um daginn. Þar segir
Bubbi: „Ég fékk bara nóg og seldi
byssurnar. Ég var að veiða fyrir
vestan og særði rjúpu og þurfti að
elta hana inn í kjarr. Hún komst í
burtu frá mér og ég heyrði hræðslu-
hljóðin í henni. Þá skaut ég hana þar
sem hún var að hlaupa en hún var
ekki ennþá dauð, þegar ég tók hana
upp. Rjúpan náði augnsambandi við
mig og þá var mér hugsað til þess
hvað ég væri eiginlega að gera. Ég
var að ganga um í stórbrotnu lands-
lagi og drepa eina lífið sem ég sá. Ég
var búinn að skjóta rjúpu í svo mörg
ár og þarf ekki að gera það lengur og
ég er mjög sáttur við það ... og er það
ekki eitt af gullunum í lífi manns,
þegar maður uppgötvar að það er
ekkert gaman að drepa líf með heitu
blóði?“ Þetta er vel sagt og mætti
fara sem víðast og flestir heyra.
Gott væri að formaðurinn og fé-
lagar hans færu að dæmi Bubba. Ég
ætla að bæta því við kvöldbænir mín-
ar að svo megi verða. Ég þakka
Sigmari fyrir þá uppástungu að skot-
veiðimenn biðji fyrir mér, því að
bænin er vissulega máttugt afl.
Höfundur er prestur.
Ragnar Fjalar
Lárusson
Bágindi blaða-
mennskunnar
BLAÐAMANNASTÉTTIN ís-
lenska er ein starfsstétta hérlendis
án reglubundins aðhalds og eftir-
lits sem miðar að því að skila al-
menningi betri þjónustu. Og þeir
sem höfuðábyrgðina
bera, blaðamenn sjálf-
ir og ritstjórar, virð-
ast hæstánægðir með
stöðu mála. Starfsleg
úrkynjun blasir við
þeirri stétt sem hefur
það hlutverk að
standa vörð um mál-
frelsi og upplýsta
þjóðfélagsumræðu.
í leiðara Morgun-
blaðsins frá 7. nóv-
ember er fjallað um
orð forsætisráðherra
á fundi með sagn-
fræðingum í vikunni
áður um griðabanda-
lag fjölmiðla.
„En er til griðabandalag á milli
fjölmiðla? Frá sjónarhóli Morgun-
blaðsins er skýringin á því, að fjöl-
miðlar gera lítið af því að gagn-
rýna fagleg vinnubrögð hver
annars þessi: veruleikinn er sá, að
hver fjölmiðill um sig og þar á
meðal Morgunblaðið á fullt í fangi
með að halda uppi viðunandi fag-
legum vinnubrögðum á eigin vett-
vangi. Það er því hætt við að þeir,
sem taka upp á því að gagnrýna
aðra á þeim forsendum, séu að
kasta grjóti úr glerhúsi. Þetta er
áreiðanlega meginskýringin á því
að svo lítið er um innbyrðis gagn-
rýni á milli fjölmiðla."
Ef sama röksemdafærsla væri
notuð á stjórnmál ætti stjórnar-
andstaðan ekki að gagnrýna ríkis-
stjórnina. Ríkisstjórnir hvers tíma
eiga jú fullt í fangi með að halda
uppi réttu og góðu stjórnarfari og
stjórnarandstaðan kastaði grjóti
úr glerhúsi ef hún leyfði sér að
gagnrýna stjórnina í dag því hún
var ríkisstjórnin í gær og gæti far-
ið á ný í stjórn á morgun.
Vísindi og fræði yrðu ekki
stunduð ef rök Morgunblaðsins
væru tekin gild. Framþróun vís-
inda byggist á að fyrri aðferða-
fræði og niðurstöður eru gagn-
rýndar. Þar með er ekki sagt að
gagnrýnin sé ávallt réttmæt, frem-
ur en gagnrýni stjórnarandstöðu á
stjórn. Gagnrýni er tilraun til að
bæta það sem fyrir er. Og oftast
þarf margar tilraunir til að bæta
úr ríkjandi ástandi, hvort heldur
það er í stjórnmálum, vísindum
eða - hjálpi okkur - blaða-
mennsku.
Þegar háborg íslenskrar blaða-
mennsku gefur það út að íslensk
blaðamennska geti ekki haldið úti
gagnrýni á sjálfa sig vegna þess að
hún er svo léleg þá eru höfð enda-
skipti á sannleikanum.
íslensk blaðamennska
er í kreppu vegna
þess að stéttin sjálf
og forráðamenn fjöl-
miðla eru í þegjandi
samkomulagi um að
grið skuli haldin og
fjölmiðlagagnrýni
höfð í lágmarki.
í gagnrýnislausu
andrúmslofti íslenskr-
ar blaðamennsku
verða atvik sem
minna á þjóðfélags-
gerð austantjaldsríkj-
anna fyrrum.
Föstudaginn 3. nóv-
ember sl. er frétt í
Morgunblaðinu frá Noregi um
ærumeiðingarmál sem blaðamaður
Kapital höfðaði á hendur Dagens
Útgáfa
*
I gagnrýnislausu and-
rúmslofti íslenskrar
blaðamennsku, segir
Páll Vilhjálmsson,
verða atvik sem minna á
þjóðfélagsgerð austan-
tjaldsríkjanna fyrrum.
Næringsliv. í fréttaskýringu Dag-
ens Næringsliv hafði blaðamaður
Kapital verið sakaður um að hafa
„skrifað upp“ hlutabréfaverð
nokkurra fyrirtækja og mögulega
hagnast á iðjunni.
Hversu oft hefur Morgunblaðið
fjallað um stöðu íslenskra blaða-
manna gagnvart hlutabréfamark-
aðinum? Nú er viðurkennt að
Fjármálaeftirlitið hefur haft fjöl-
miðla til athugunar vegna gruns
um innherjasvik.
Morgunblaðið telur óhætt að
fjalla um blaðamannasiðfræði í
Noregi en heykist á því að segja
lesendum sínum frá því sem hlýtur
að vera þeim hugstæðara, þ.e.
blaðamannasiðum á íslandi.
Morgunblað, hvar er kjarni
málsins?
Höfundur er fjölmiðlafræðingur.
Páll
Vilhjálmsson
Góð ráð dýr
FRAMBJÓÐANDI
demókrata sigrar
andstæðing sinn úr
flokki repúblikana í
-/Ursetakjöri með
250.000 atkvæða mun,
en demókratann vant-
ar þó herzlumuninn í
kjörráðinu. Atkvæða-
talningin í Flórída er í
uppnámi (og óvíst um
úrslit í Óregon, þótt
það skipti ekki sköp-
um). Demókratinn
hefur einnig fengið
fleiri atkvæði í Flór-
ída að beztu manna Þorvaldur
yfirsýn, en repúblik- Gylfason
anar gera eigi að síð-
''ítr tilkall til sigurs þar, enda
myndi sigur í Flórída duga fram-
bjóðanda repúblikana til sigurs í
kjörráðinu og tryggja honum for-
setaembættið. Vandinn er sá, að
framkvæmd kosningarinnar í Flór-
ída var meingölluð og grunsemdir
eru uppi um kosningasvindl á báða
bóga. Báðir flokkar senda lögfræð-
rísgasveitir sínar á vettvang til að
gæta hagsmuna sinna.
Urslit ráðast þó ekki
og spennan og óvildin
magnast dag frá degi,
því að hvorugur flokk-
urinn vill vægja fyrir
hinum, enda var kosn-
ingabaráttan óvenju-
lega hörð og hatröm.
Dagarnir líða og á til-
skildum degi í desem-
ber, þegar kjörmenn
eiga að kjósa nýjan
forseta samkvæmt
stjórnarskrá, eru úr-
slitin enn óráðin. Nú
eru góð ráð dýr.
Þetta gerðist í
Bandaríkjunum árið
1876. Hvað gerðist næst? Flokk-
arnir tveir komu sér í lok janúar
1877 saman um, að Bandaríkjaþing
setti á laggirnar sérstaka kjör-
nefnd til að gera út um málið, þótt
úrskurðarvald þingsins í málinu
orkaði tvímælis að dómi þingsins
sjálfs. Urskurður nefndarinnar
skyldi vera endanlegur, nema hon-
um væri hafnað í báðum deildum
þingsins. Þessi lausn varð ofan á
gegn vilja frambjóðanda repúblik-
ana, Rutherford B. Hayes, en
frambjóðandi demókrata féllst á
hana með semingi. Samkomulagið
fól í sér, að í nefndina voru skipað-
ir 15 menn, átta úr flokki repúblik-
ana og sjö úr flokki demókrata.
Nefndin afgreiddi málið eftir
flokkslínum og felldi þann úr-
skurð, að Hayes, sem tapaði kosn-
ingunum og Flórída, skyldu dæmd
öll kjörmannaatkvæðin, sem
ágreiningur var um, og þá um leið
forsetaembættið með eins atkvæð-
is mun í kjörráðinu. (Styrrinn stóð
raunar ekki aðeins um Flórída og
Óregon, heldur einnig Lousiana og
Suður-Karólínu.) Þingið staðfesti
þennan úrskurð 2. marz 1877 og
Hayes sór embættiseiðinn daginn
eftir án viðhafnar. Það var heitt í
kolunum þessar vikur: landið
rambaði á barmi nýrrar borgara-
styrjaldar, en frambjóðandi demó-
krata, sigurvegarinn í kosningun-
um, lagði sig fram um að stilla til
friðar. Það tókst.
Hvers vegna sættu demókratar
sig við þessa lausn? Nú þykknar
þráðurinn. Fulltrúar beggja fram-
bjóðenda héldu fund á Wormley-
hótelinu í Washington, D.C. 26.
febrúar og gerðu með sér svofellt
Forsetakosningar
Meingallaðar kosning-
ar. Þorvaldur Gylfason
rifjar upp atburði, sem
gerðust 1876.
samkomulag: Demókratar afsöluðu
sér forsetaembættinu til repúblik-
ana gegn loforði repúblikana um
það, að forseti þeirra drægi her-
sveitir ríkisins til baka frá suður-
ríkjunum, en þar höfðu þær verið
hafðar til að halda friðinn og
vernda blökkumenn gegn þelhvít-
um þrælahöldurum frá lokum
borgarastyrjaldarinnar 1865. Auk
þess lofuðu repúblikanar að hætta
afskiptum ríkisstjórnarinnar af
„innanríkismálum" suðurríkjanna
og taka tilboði demókrata um að
deila heldur ávöxtunum af stjórn-
arháttum þar suður frá milli flokk-
anna. Þar að auki átti forsetinn nýi
að skipa einn ráðherra úr hópi
suðurríkjademókrata í ríkisstjórn
sína og veita fúlgum fjár til járn-
brautarlagningar um suðurríkin,
en þau voru enn í sárum eftir
borgarastyrjöldina 1861-1865.
Demókratar í norðurríkjunum
tóku þessu samkomulagi ekki vel.
Margir repúblikanar voru einnig
ósáttir. Samkomulagið var haldið.
Ýmsum fannst Hayes forseti
ekki bera sitt barr eftir þessi
málalok. Andstæðingar hans
brigzluðu honum um að hafa stolið
forsetaembættinu. Það var þung
raun fyrir mann, sem hafði sett
baráttu gegn spillingu á oddinn í
kosningabaráttu sinni, enda hafði
spilling einkennt forsetatíð forvera
hans og flokksbróður, Ulysses
Grant. Hayes hélt baráttu sinni
gegn spillingu áfram í Hvíta hús-
inu og beitti sér fyrir því, í óþökk
margra flokksbræðra sinna, að
embætti á vegum rikisins væru
veitt fyrir verðleika frekar en
flokkshollustu. Hann var virtur
lögfræðingur, frá Ohio, og hafði
tekið að sér að verja þræla, sem
höfðu flúið húsbændur sína í suð-
urríkjunum. Hayes bauð sig ekki
fram að nýju eftir fjögur ár í emb-
ætti. Þá var James Garfield,
flokksbróðir Hayes, kjörinn forseti
með mestu naumindum, en hann
var skotinn til ólífis nokkrum mán-
uðum eftir embættistökuna 1881.
Morðinginn var vonsvikinn flokks-
maður, sem taldi sig hafa átt rétt á
skipun í embætti. Skömmu síðar