Morgunblaðið - 13.12.2000, Qupperneq 44

44 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Borgar sig
að deyja?
Að geta með löglegum hætti bundið
enda á eigið lífmeð aðstoð læknis er af
hinu góða vegna þess að í slíkri athöfn
kristallast frelsi einstaklingsins ogsjálfs-
forráð hans.
Skáldið sagði að lífið
væri dýrt og dauðinn
þess borgun. Eins og
oft er um orð skálda
blasir ekki alveg við
hvað það var að meina, og líkleg-
ast að orðin geti öðlast nýja
merkingu með nýjum tímum. Og
er slíkt ekki einmitt einkennið
sem skilur góðan skáldskap frá
vondum?
í byrjun desember samþykkti
hollenska þingið að þarlendum
skuli heimilt samkvæmt lögum
að farga sjálfum sér með aðstoð
læknis. Það á víst eftir að fá efri
deild þingsins til að samþykkja
þetta, en það mun vera lítið
nema formsatriði. Holland verð-
ur þá fyrsta landið í heiminum
þar sem líkn-
VIÐHORF
Eftir Krlstján G.
Arngrímsson
armorð verð-
ur löglegt.
Það fyrsta
sem manni
dettur í hug er að þetta sé mikið
framfaraspor og vonandi verði
það stigið í fleiri löndum - jafn-
vel Islandi. En svo koma bak-
þankar og þá fara manni að
koma í hug orð skáldsins, sem
tilgreind eru hér að ofan. Sú
spurning vaknar hvort líkarmorð
geti farið að snúast um hvað
borgar sig, fremur en að snúast
um einstaklingsábyrgð og lausn
frá sársauka.
Að geta með löglegum hætti
bundið enda á eigið líf með að-
stoð læknis er af hinu góða vegna
þess að í slíkri athöfn kristallast
frelsi einstaklingsins og sjálfs-
forráð hans, og slík athöfn er líka
til marks um fullkomna ábyrgð
einstaklingsins á sjálfum sér - og
bókstaflega á lífi sínu.
Hver nema maður sjálfur get-
ur raunverulega metið það hvort
líf manns er þess virði að því sé
haldið áfram? Hver nema maður
sjálfur getur vitað hvenær kval-
irnar sem maður má þola verða
einfaldlega óbærilegar?
Jafnvel þótt þessar spurningar
séu harla einfaldar blasir auðvit-
að við að svörin við þeim verða
aldrei jafn einföld. Það þarf að
skera úr um hvar nákvæmlega
maður sjálfur byrjar og endar
(það er, ef nánar er að gáð, ekki
hægt að miða við líkamlegt um-
fang manns, því að maður er ekki
bara líkaminn - það má segja að
maður sé líka tengsl manns við
annað fólk, til dæmis þá sem
maður elskar), og svo þarf ekki
annað en að benda á að maður
veit ekki alltaf sjálfur hvað er
manni fyrir bestu (stundum veit
læknirinn manns það betur - nú
eða verðbréfamiðlarinn manns).
En engu að síður. Þótt þessi
vandkvæði séu afskaplega raun-
veruleg breytir það því ekki, að
ef maður metur frelsi og ábyrgð
manns á sjálfum sér meira en
annað, þá hlýtur það að vera hið
æskilega markmið að maður geti
sjálfur tekið ákvörðun um - og
ábyrgð á þeirri ákvörðun - að
hætta að vera til. Svo lengi sem
maður getur af einhverjum
ástæðum ekki tekið þá ákvörðun
er frelsi manns í raun skert og
ábyrgð manns á manni sjálfum
ekki alger.
Að geta með löglegum hætti
bundið enda á eigið líf með að-
stoð læknis er af hinu góða þá og
því aðeins að ástæður þeirrar at-
hafnar séu þær, að maður líti í
raun og veru svo á, að líf manns
sé ekki þess vert að því sé haldið
áfram, og/eða að maður finni svo
mikið til að bókstaflega allt sé til
vinnandi að losna við kvalirnar.
Ef eitthvað annað fer að hafa
áhrif á ákvörðun manns vakna
spurningar um réttmæti hennar.
Og það er einkum tvennt sem
fyllir mann efasemdum um að
maður geti í raun tekið sjálf-
stæða ákvörðun um að binda
enda á eigið líf - og þar með
vakna efasemdir um að sam-
þykkt hollenska þingsins hafi
verið svo spakleg. í fyrsta lagi
má efast um að það sé yfirleitt
raunhæft markmið að nokkur
maður geti algerlega sjálfur tek-
ið svona stóra ákvörðun, og í
öðru lagi er líklegt að spurningar
um hvað borgar sig - fjárhags-
lega - fari að hafa áhrif á það
hvort líknardráp með aðstoð
læknis skuli lögleitt.
Kanadíski lögfræðingurinn
Ian Hunter nefnir þessi atriði í
grein nýlega í blaðinu The Globe
a nd Mail og hefur hann meðal
annars eftir lækni, að fárveikir
sjúklingar fari í raun og veru
fyrst og fremst eftir tilmælum
læknisins síns, og taki ekki sjálf-
ir ákvörðun um eigin líf.
„Mér hefur orðið ljóst, að flest
fólk getur ekki veitt upplýst
samþykki. Leynt eða ljóst segir
fólkið: þú ræður, læknir," hefur
Hunter eftir doktor Eric Chevl-
en. Upplýst samþykki, segir
Chevlen, er í raun pótemkíntjöld
sem læknar nota til að fela þá
staðreynd að það eru þeir sjálfir
sem taka ákvarðanir um líf eða
dauða fyrir sjúklingana sína.
Þetta er auðvitað ekki algilt, en
það á að vekja efasemdir hjá
manni, um ágæti lögleiðingar
líknardráps með aðstoð læknis,
að svona kunni þetta að vera í
raun og veru í einhverjum til-
fellum.
Og það er ekki fráleitt að beina
þeirri spurningu til lækna,
hvernig þeir viti fyrir víst að það
séu í rauninni sjúklingarnir, en
ekki læknarnir sjálfir, sem
ákveða hvað gera skuli.
Ennfremur segist Hunter
telja að á endanum muni rekstr-
arkostnaður heilbrigðisfyr-
irtækja fara að vega þyngra en
frelsi og ábyrgð. Hann nefnir að
Hjúkrunarfræðingafélagið í
Kaliforníu hafi lýst stuðningi
við lögleiðingu líknardráps með
aðstoð læknis, að hluta til vegna
þess, að langtímaumönnun sjúk-
linga kosti einfaldlega of mikið.
Hvað eiga þessar kalifornísku
hjúkkur við? Jú, einfaldlega það,
að það sé um að gera að leyfa
fólki að binda enda á eigin líf,
ekki bara vegna þess að slíkt sé
spurning um frelsi og sjálfs-
ábyrgð, heldur vegna þess að
þeir sem fargi sér sjálfviljugir
spari fyrirtækjum (og samfélag-
inu öllu, líklega) stóra peninga.
Kannski má segja að þetta,
eins og annað, eigi að sjálfsögðu
að vera manni í sjálfsvald sett.
En fyr má nú vera kostnaðarvit-
undin.
LÁRA
HALLDÓRSDÓTTIR
+ Lára Halldórs-
dóttir fæddist í
Neskaupstað 13.
nóvember 1914.
Hún lést á Fjórð-
ungssjúkrahúsinu í
Neskaupstað 4. des-
ember síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Halldór Ás-
mundsson, sjómað-
ur og útvegsbóndi í
Vindheimi í Nes-
kaupstað, f. 1879, d.
1952, og Guðríður
Hjálmarsdóttir,
húsmóðir, f. 1884,
d. 1956. Lára var þriðja elst í níu
systkina hópi en tvö þeirra létust
mjög ung. Þau sem
upp komust voru:
Þórunn, f. 1909, d,
1981; Guðný, f. 1911,
d. 1982; Rúna Vigdís,
f. 1916, d. 1997; Stef-
án, f. 1918, d. 1993;
Gísli, f. 1921, d. 1989,
og Svanbjörg, f.
1923, d. 1991.
Lára giftist Bjarna
Guðmundssyni, sjó-
manni, 5. febrúar
1937. Bjarni var f.
11.9. 1909, d. 18.7.
1984. Foreldrar hans
voru Guðmundur
Bjarnason, bóndi á Sveinsstöðum
í Hellisfirði, f. 1884, d. 1961, og
Sigurbjörg Ólafsdóttir, húsmóð-
ir, f. 1889, d. 1972. Bróðir Bjarna
var Ólafur, f. 1912, d. 1983.
Börn Láru og Bjarna eru: 1)
Sigurbjörg, röntgenmyndari, f.
12.8. 1937, maki Hjörtur Árna-
son, sjómaður, f. 28.6. 1936, eiga
þau þrjú börn. 2) Birna Ósk,
læknaritari, f. 20.6. 1943, maki
Hjálmar Ólafsson, húsasmiður, f.
1.2. 1941, eiga þau þrjú börn. 3)
Guðmundur, bæjarstjóri, f. 17.7.
1949, maki Klara Ivarsdóttir, að-
albókari, f. 23.3. 1953, eiga þau
tvö börn. Barnabörnin eru 15.
Auk húsmóðurstarfa vann
Lára alla tíð utan heimilis,
lengst við fiskvinnslu í frystihúsi
Síldarvinnslunnar hf. Vann hún
þar til 75 ára aldurs er hún flutti
í Breiðablik, íbúðir aldraðra í
Neskaupstað, árið 1990.
Utfór Láru fer fram frá Norð-
fjarðarkirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
Hún amma í Dvergasteini er farin
til hinstu hvíldar eftir erilsamt og
farsælt líf. Mig langar að minnast
hennar í örfáum orðum. Amma hafði
mikil áhrif á líf mitt. Ég bjó í ömmu-
og afahúsi fyrstu tvö ár ævi minnar
og sjálfsagt hafa samskipti okkar
mótast á þeim árum. Eftir að ég
flutti upp á Mela voru tíðar ferðir
inn í Dvergastein til ömmu og afa.
Sex ára gamall gekk ég í skóla til
ömmu. Ég kallaði það að fara í for-
skóla. Eftir hádegi arkaði ég með
stafrófskverið og síðar Gagn og
gaman. Þar beið sjálfmenntuð
amma með bros á vör og helling af
þolinmæði. Hjá henni lærði ég staf-
ina og síðar að lesa.
Það var alltaf gott samband milli
mín og ömmu. Hún fylgdist náið
með lífshlaupi mínu og hringdi oftar
en ekki í mig til að fá fréttir þegar
ég bjó í öðrum landshlutum eða í
Noregi. Hún studdi mig í því sem ég
tók mér fyrir hendur. Minnisstæð-
astur er áhugi hennar á fótbolta.
Hún íylgdist vel með boltanum og
hringdi iðulega ef að vel gekk hjá
mér og mínu liðL Ég hugsa að fáar
konur á efti árum hafi fylgst eins vel
með íslenskri knattspyrnu og hún.
Amma hreinlega lifði sig inn í leik-
ina, hlustaði á lýsingar í útvarpinu
og var það heilög stund og ekki mjög
vinsælt að fólk væri að trufla hana
við þá iðju.
Amma var hlý, dugleg og lífsglöð
kona. Ég minnist þess að á jólunum
þegar tekið var í spil var hún hrókur
alls fagnaðar í því karlaveldi sem
var við spilaborðið í fjögurra manna
vist.
Ég man hversu glöð hún var þeg-
ar ég kom með Ingu eiginkonu mína
austur í fyrsta skipti. Þá var hún al-
veg viss um að ég myndi ekki pipra.
En það hafði verið áhyggjuefni
hennar í mörg ár. Hún var einstak-
lega góð við barnaböm og bama-
barnaböm sín, sagði sögur eins og
ömmur gera yfirleitt og prjónaði
handa þeim fallegar peysur. Amma
hefur reynst börnum okkar Ingu
einstaklega vel og er söknuður
þeirra og okkar allra mikill.
Ég mun ætíð minnast ömmu
minnar í hjarta mínu. Ég vil votta
mömmu, Biddu og Gumma mína
dýpstu samúð en þau kveðja nú
móður sína sem þeim þótti svo vænt
um og bára á höndum sér. Megi
minning um Lára ömmu lifa í hjört-
um okkar um ókomna tíð og ylja
okkur þegar frá líður.
Lítill drengur lófa strýkur,
létt um vota móðurkinn,
augun spyija eins og myrkvuð
ótta og grun í fyrsta sinn:
Hvar er amma, hvar er amma,
hún sem gaf mér brosið sitt,
yndislega og alltaf skildi
ófullkomna hjalið mitt?
Lítill sveinn á leyndardómum
lífs og dauða kann ei skil:
hann vill bara eins og áður
ömmu sinnar komast til,
hann vill fá að hjúfra sig að
hennar bijósti sætt og rótt.
Amma er dáin - amma firrnur
augasteininn sinn í nótt
Lítill drengur leggst á koddann
lokar sinni þreyttu brá,
uns í draumi er hann staddur
ömmu sinni góðu hjá.
Amma brosir - amma kyssir
undurblítt á kollinn hans.
Breiðist ást af öðrum heimi
yfir beð hins litla manns.
(Jóhannes úr Kötlum.)
Þinn dóttursonur,
Bjarni Jóhannsson.
Það er svo skrítið að ég skuli ekki
fá að hitta þig aftur. Það var alltaf
svo gott að koma til þín, fyrst inn í
Dvergastein til ykkar afa, við feng-
um alltaf eitthvað gott í gogginn. Ef
ekkert var til fengum við pening og
hlupum yfir Stebbatún inn í sjoppu.
Seinna þegar þú varst flutt í íbúðir
aldraðra var alltaf byrjað á því þeg-
ar við komum austur að kíkja á
ömmu og það brást ekki að pönnu-
kökurnar vora á sínum stað.
Amma þú varst alltaf svo fín, glöð
og kát, það var svo stutt í hláturinn.
Þú sást alltaf spaugilegu hliðam-
ar og stundum gastu hlegið út af
engu. Ég man þegarþú komst suð-
ur, þá varstu alltaf hjá Rúnu systur
þinni og var þá mikið hlegið. Fræg-
ust er sagan af því þegar þið fórað á
kaffihús og hlóguð svo mikið að þið
gátuð ekki borgað.
Elsku amma ég þakka þér allar
þær stundir sem við höfum átt sam-
an og allt sem þú hefur gefið mér.
Þín
Lára.
Elsku Lára langamma. Við tví-
burasystumar höfum sagt hvor ann-
arri minningar af þér frá því við vor-
um í Neskaupstað. Við völdum bestu
og fallegustu minningarnar til að
skrifa í minningargreinina.
Það var alltaf svo gaman að koma
til þín. Við munum að ilmurinn var
ofboðslega góður af pönnukökunum.
Við munum líka þegar við sváfum
hjá þér, Bryndís svaf á bekk sem
Dunna kom með og Brynja í sóf-
anum.
Það var líka eitt sumarið þegar
við voram tveggja ára og komum til
þín. Við fórum í stuttan göngutúr,
leiddum þig og sáum fugla í grasinu:
„Fugga, fugga“ öskraðum við og
hlupum á eftir þeim og toguðum í
þig og þú hlóst og hlóst.
Vonandi líður þér vel á himnum
með Bjarna afa og öllum vinum og
ættingjum sem hafa látist.
í bljúgri bæn og þökk til þín,
sem þekkir mig ogverkin mín.
Eg leita þín, Guð leiddu mig,
oglýstumérumævistig.
(Pétur Þórarinsson.)
Við söknum þln elsku langamma.
Bryndís Bjamadóttir.
Elsku Lára langamma.
Ég trúi því varla að þú sért farin
frá okkur. Að við eigum aldrei eftir
að hittast og tala saman aftur. En
það er svo margt sem þú hefur skilið
eftir þig, allar myndirnar og stytt-
urnar sem þú málaðir, allt sem þú
saumaðir, prjónaðir og heklaðir og
síðast en ekki síst minningarnar sem
við eigum og geymum inni í okkur.
Ég man eftir því þegar ég kom á
sumrin og um páska til Norðfjarðar
í heimsókn til þín. Þar tókst þú á
móti mér, alltaf jafn glaðlega, með
pönnukökumai’ þínar góðu. Þá spil-
uðum við og spjölluðum saman um
allt mögulegt. Þessu á ég aldrei eftir
að gleyma.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Þín
Sigurbjörg.
Elsku tengdaamma.
Þegar ég kynntist þér fyrst Lára
mín þá varst þú ein af þeim aldug-
legustu í frystihúsinu, en ég var þá
lærlingur hjá tengdasyni þínum við
smíðar. Nokkram áram síðar giftist
ég inn í þína fjölskyldu. Alltaf mætti
manni sama hlýjan og gestrisnin hjá
ykkur Bjarna inni í Dvergasteini og
síðar hjá þér úti í Breiðabliki og ekki
má nú gleyma hversu góð þú varst
við börnin mín. Já aldrei fór ég eða
mínir út frá þér með tóman maga.
Eitt er það sem aldrei gleymist og
það var áhugi þinn á því sem aðrir
vora að gera og þá helst í íþrótt-
unum, Þróttur að spila, Bjami að
þjálfa og ég að vinna hjá Éram og
alltaf vissir þú öll úrslit.
Elsku Lára, nú ert þú farin og ég
veit að hann Bjami tekur vel á móti
þér. Takk og aftur takk fyrir allar
okkar yndislegu samverustundir.
Jóhann G. Kristinsson.
Frænka mín og vinkona Lára
Halldórsdóttir er látin 86 ára að
aldri. Mér brá mjög við þá fregn. Að
vísu vissi ég að hún var heilsutæp,
en ég vonaði alltaf að hennar óvenju
mikli viljakraftur og lífsgleði myndi
fleyta henni lengur í ólgusjó lífsins
en raun varð á. Hún elskaði lífið, það
gaf henni svo margt. Sambandið við
börnin hennar og fjölskyldur þeirra
sem og allt samferðafólkið, fjörðinn
okkar, landið okkar. Ást hennar til
alls þessa var svo einlæg og auðsæ
að maður skynjaði fögnuð hennar
yfir því að eiga þetta allt og að vera
þátttakandi í tilveranni.
Lára hef ég þekkt frá því ég man
íyrst eftir mér. Feður okkar vora
bræður og bjuggu svo til allt sitt líf
hlið við hlið á býlunum inn við botn
Norðfjarðar. Halldór og Guðríður
bjuggu í Vindheimi en foreldrar
mínir Þorleifur og María lengst af í
Naustahvammi. Annars bjuggu
þarna við fjarðarbotninn fimm fjöl-
skyldur og sumar þeirra mjög barn
margar, enda mikið fjör hjá krakka-
hópnum úti og inni við fjölbreytta
leiki. Aðalleikvöllurinn var Sandur-
inn eins og strandlengjan frá Vind-
heimi suður að Norðfjarðarárósi var
kölluð. Þetta var dásamlegur leik-
völlur. Alltaf sléttur og hreinn því
hvað eina sem þá rak á fjörur var
hirt samdægurs, en flest var það til
eldiviðar. Leirumegin var einnig
breiður og sléttur sandur sem mikið
var notaður sem leikvöllur. Þarna
var og helsti baðstaður Norðfirðinga
og um helgar þegar gott var veður
sá maður stundum prúðbúið fólk úr