Morgunblaðið - 13.12.2000, Qupperneq 54

4>4 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Hvorki er pláss fyrir
norskan eldislax né
norskar kýr á Islandi
FYRIR dyrum
stendur að hefja
sjókvíaeldi á laxi í
stórum stíl við Is-
landsstrendur og eru
■“vfíraunir og undirbún-
ingsrannsóknir í full-
um gangi. Tilraunir
og rannsóknir eru
alltaf af hinu góða,
einkum ef þær leiða
til skynsamlegrar nið-
urstöðu sem farið
verður eftir. Sjókvía-
eldi er ekki nýtt fyr-
irbæri á íslandi held-
ur dregur það á eftir
sér 10 ára sorgarsögu
með tilheyrandi
mannlegum mistökum og gjald-
þrotum. Enn skal lagt af stað með
hörmungarreynsluna í farteskinu
og forðast að gera hin sömu mis-
JZbk og síðast. Þótt enn hafi að
sögn engin ákvörðun verið tekin,
læðist að manni sá grunur að feng-
inni reynslu af stjórnmálamönn-
um, að hún liggi þegar fyrir; ein-
ungis sé verið að leita leiða til að
afsaka hana.
Sjókvíaeldi er fólgið í því að
gríðarstórum, fljótandi netpokum
er lagt við stjóra sem á að hindra
að hreyfing komist á pokann í haf-
straumum og öldugangi. Inni í
pokanum eru svo eldisfiskamir og
er mokað í þá ótæpilegu magni af
'Tóðri sem gerir það að verkum að
fiskurinn vex hraðar en við nátt-
úrulegar aðstæður. Auk þess hafa
með kynbótum verið ræktaðir
fiskistofnar sem eru sérstaklega
hraðvaxta. Okkar íslenski lax, eig-
um við að kalla hann „landnáms-
laxinn", vex ekki nógu hratt til að
uppfylla gróðasjónarmið, svo not-
ast á við norskt afbrigði sem vex
með verðbólguhraða. Norðmenn
munu enda vera fremstir meðal
jafningja í þessu sjókvíaeldi og
hafa goldið fyrir með hruni á eigin
náttúrulegum laxastofnum.
Hversu vel sem að málum er stað-
ið mun vera ómögulegt að koma í
veg fyrir að eitthvað sleppi af fiski
kvíunum. Vegna gífurlegs fjölda
þar þarf aðeins lítið magn, pró-
sentvís (það eru þær
tölur sem við heyrum,
prósentutölur), að
sleppa til að verulegt
magn af þessum eld-
isfiski leiki lausum
hala í sjónum. Eðli
laxins trúr, þrátt fyrir
verulega umfram-
þyngd, leitar hann að
fersku vatni til að full-
nægja eðli sínu, að
tímgast. Þar mun
hann finna fyrir nátt-
úrulega fiskistofna og
blandast þeim með
þeim áfleiðingum að
sá stofn úrkynjast og
missir hæfileikann til
þess að lifa af við þær aðstæður
sem þar ríkja. Sérhæfing laxa-
stofna er slík að hver á hefur sinn
eigin stofn sem hefur lagað sig að
staðbundnum aðstæðum sem gerir
honum kleift að lifa af þótt að hon-
um sverfi. Þessi hæfileiki glatast
við erfðablöndun.
í nóvemberlok var haldin ráð-
stefna með þátttöku Landssam-
bands stangveiðifélaga, Landssam-
bands veiðifélaga og Veiðimála-
stofnunar. Landbúnaðarráðherra
sat hluta fundarins sem gestur.
Fengnir voru sérfræðingar erlend-
is frá sem þekkja málið af eigin
raun til að skilgreina þann vanda
sem fylgir kvíaeldi. Hefur vafa-
laust hver dregið sinn lærdóm af
þeirra speki. En ekki er nokkrum
vafa undirorpið að áðurnefnd
erfðamengun er óumflýjanleg, ein-
ungis spurning um umfang skað-
ans. Og eins og það sé ekki nóg
veldur hinn gegndarlausi fóður-
austur umtalsverðri breytingu á
lífríkinu í námunda við kvíarnar,
eins og heyra mátti í frásögn fyrr-
verandi eldismanns, og hana ekki
til bóta. Umframfóður lekur niður
í gegnum netpokann og sest á
sjávarbotninn og sækja þar í mið-
ur kræsilegir ónytjungar svo sem
krossfiskar í tugtonnavís, þannig
að krossfiskaeldi er hliðarbúgrein
laxeldis. Er kannski hægt að éta
hann? Auk þess eru eldiskvíar
þessar gróðrarstíur hvers konar
Erfðamengun
Ekki er nokkrum vafa
undirorpið, segir
Sigurður E. Rósarsson,
að áðurnefnd erfða-
mengun er óumflýj-
anleg, einungis spurn-
ing um umfang skaðans.
sjúkdóma sem magnast upp í
fiskagerinu og eru mjög vandmeð-
höndlaðir.
Öll rök hníga að því að sjókvía-
eldi og þá einkum með aðfluttum
eldislaxi sé stórhættulegt lífríki ís-
landsvatna, söltu sem ósöltu. Það
er ekki eins og hér sé um að ræða
atvinnugrein sem muni stuðla að
jafnvægi í byggðum landsins, því
sjókvíaeldi krefst fárra starfs-
krafta. Markaðsöflun mun verða
erfið, til þess er forskot Norð-
manna of mikið og eru þeir ekki
þekktir fyrir að leggja lykkju á
leið sína okkur til þægðar. Þeir
sem þá sækja um eldið eru svo-
kallaðir „fjársterkir aðilar" sem
hafa einungis áhuga á að ávaxta
sitt pund enn frekar eða kaupa sér
tap, ekki að dreifa því meðal al-
múgans. Það er kominn tími til að
sést verði fyrir í umgengni okkar
við náttúruna, öll okkar iðja til
þessa og afleiðingar hennar bera
þess merki. Við verðum að gæta
að þeim gamla sannleika að við
eigum ekki landið og miðin, heldur
höfum við þau að láni hjá afkom-
endum okkar. Peningavæðingu
hugarfarsins verður að hnekkja,
það er ekki hægt að réttlæta allt
með ágóða. Það er ekki pláss fyrir
norskar kýr í íslenskum básum.
Það er heldur ekki pláss fyrir
norskan eldislax í íslenskum vötn-
um.
Höfundur er tannlæknir.
Sigurður
E. Rósarsson

LIFSBARATTA AMBATTAR
«
Sagan um ambáttina kom út í fyrra,
en seldist upp á örskömmum tíma.
Hún hefur nú verið endurútgefin og
upplagið senn á þrotum.
Heillandi saga frá Singapore um
fátæka stúlku sem kornung er seld
í ánauð til ríkrar fjölskyldu. Þar
skyldi hún sýna undirgefni og
auðmýkt og vera hvers manns leik-
fang. En ambáttin Han er greind og
viljasterk og rís upp gegn örlögum
sínum, neitar að láta kúga sig og
lætur hjartað ráða för.
Hrífandi frásögn um óbilandi
kjark og heitar tilfinningar.
Njörvasundi 15 A, 104 Rvk.
Sími 568 8433, Fax 5688142
Vefverslun: www.fjolvi.is
FJOLVI
Samsæris-
kenningar
BJARNI Kjartans-
son verkefnisstjóri fer
mikinn á ritvellinum í
grein um málefni
Reykj avíkurflugvallar
í Mbl. hinn 8. des. As-
inn ber hann jafnvel of-
urliði og fram kemur
kenning um svæsið
samsæri flugvallar-
sinna til að sýna fram á
notagildi flugvallarins
sem varaflugvallar fyr-
ir Keflavík. Þar vísar
hann til þess að flugvél
Flugleiða í millilanda-
flugi lenti nýlega í
Reykjavík sökum veð-
urs í Keflavík. Bjami
ber raunar brigður á þetta með veðr-
ið.
Mér er málið nokkuð skylt þar
sem ég var flugstjóri í flugi FI521 frá
Frankfurt hinn 16. nóvember sl.
Margir sem annaðhvort flugu til eða
frá Keflavík þennan dag munu minn-
ast tafa á flugi vegna sérkennilegs
veðurlags þegar mikla snjókomu
gerði á Suðumesjum og allt að
Strandarheiði, en einungis gerði eitt
stutt él á höfuðborgarsvæðinu um
kvöldmatarleytið. Þegar við nálguð-
umst Keflavík þennan eftirmiðdag
var veðurlag með þeim hætti að
strax var ljóst að óvíst yrði um lend-
ingu þar. Hins vegar blasti höfuð-
borgarsvæðið við og raunar inná
landið svo langt sem augað eygði í
bh'ðviðrinu utan Reykjanesskagans.
Þegar flugvél sem var á undan
okkur til lendingar hafði tvisvar orð-
ið að hætta við aðflug og beið betra
færis var svo komið að ég hafði tvo
kosti, að snúa til Glasgow, sem var
okkar skráði varaflugvöllur, eða
lenda í Reykjavik. Glasgow er tæp-
lega tveggja stunda flug í burtu, auk-
inheldur hefði sá kostur þýtt næt-
urdvöl fyrir áhöfn og farþegana 100
vegna reglugerðar um hvfldartíma
flugáhafna. Veður í Reykjavík var
mjög gott og það sem helst hefði get-
að hindrað lendingu þar, hemlunar-
skilyrði á brautum, var einnig gott.
Það var því afar hagstætt allra hluta
vegna að geta lent í Reykjavík og
lágmarkað þannig traflun á ferð far-
þega sem ýmist ætluðu til íslands
eða áttu bókað framhaldsflug til
Bandaríkjanna. Að ekki sé minnst á
augljóslega minni kostnað, þótt ekki
væri nema vegna minni olíueyðslu og
hótelkostnaðar. Sú ákvörðun var
mín og að henni kom enginn annar
enda ákvað ég ekki endanlega að
lenda þar fyrr en nýjar upplýsingar
um hemlunarskilyrði lágu fyrir, um 5
mínútum fyrir lendingu. Eg veit að
lendingin kom yfirmönnum mínum
hjá Flugleiðum mjög á óvart, enda í
fýrsta sinn sem Boeing 757 lendir í
Reykjavík (e.t.v. þess vegna sem ein-
hverjir fjölmiðlar sögðu frá?).
Farkosturinn okkar, sem sam-
kvæmt kenningasmiðnum Bjama
var „ein minnsta millilandavél Flug-
leiða og lítt hlaðin“, var TF-FIN
„Bryndís" ein 9 Boeing 757-flugvéla í
flota Flugleiða og er
stærsta farþegaflugvél
sem lent hefur í
Reykjavík. Vissulega
var hleðslan í sjálfu sér
ekki mikil, um 100 far-
þegar, en hins ber að
gæta að B757 getur
lent á braut 02/20 í
Reykjavík á hámarks-
lendingarþyngd. Ég
verð svo að hryggja
Bjama með því að
Boeing 737-flugvélar
bæði Flugleiða og ís-
landsflugs hafa ítrekað
lent í Reykjavík, ýmist
vegna veðurskilyrða í
Keflavík eða til við-
halds.
Ég vona að ég hafi hér hrakið sam-
særiskenningar verkefnisstjórans,
ég sé ekki ástæðu til að sitja þegj-
andi undir því að hafa blekkt það
ágæta fólk sem ferðaðist með okkur
Flugvallamál
Það var því afar hag-
stætt allra hluta vegna,
segir August
Hákansson, að geta lent
í Reykjavík og lágmark-
að þannig truflun á ferð
farþega sem ýmist ætl-
7
uðu til Islands eða áttu
bókað framhaldsflug til
Bandaríkjanna.
þennan nóvemberdag og varð fyrir
margvíslegum óþægindum af lend-
ingu í Reykjavík. Þótt e.t.v. væri
stutt heim fyrir marga var bfllinn
eða vandamenn kannski í Keflavík.
Það fólk sýndi okkur skilning og þol-
inmæði þrátt fyrir ófullkomnar að-
stæður til að afgreiða flugvél af þess-
ari stærð í Reykjavík.
Röksemdir Bjama um sameigin-
legt veðursvæði flugvallanna eiga við
í aðalatriðum þegar stór veðrakerfi
fara yfir svæðið. En þegar staðbund-
in veðurfyrirbrigði koma til getur
fjarlægðin milli vallanna, þótt lítil sé,
skipt sköpum.
Fyrst Bjarni er farinn að mæla
malbiksmagn er kannski ekki úr vegi
að velta fyrir sér hvort veralegur
munur sé á malbiksmagni á brautum
Reykjavíkurflugvallar og drauma-
strætum arkitektsins og stórkaup-
mannsins í ófreskjuhverfinu sem
þeir hafa birt teikningar af á flug-
vallarsvæðinu. Ljóst er að magn
steinsteypu á svæðinu mun alltént
margfaldast. Era þeir félagar um
„betri byggð“ þá „hollvinir stein-
steypunnar“?
Höfundur er flugstjóri.
August
Hákansson
Gleðileg jól
► Hólagarður +* +
(J\cvfry/Y^\\Yvý;l;- Gœðavara
Gjdfavara — malar- og kdfíislell.
Allir veróflokkdi.
Heiinsfrægir liöiiiniðii
in.a. Gidimi Versate.
VERSLUNIN
Lniigtivegi 52, s. 562 4244.