Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Blaðsíða 4

8
brún fyrir austan holtið, rennur vestur með því, vestur fyrir bæjar-
stæðið og svo þvert fram á sandinn, en hverfur þar að mestu. Svo
mikið hefur jarðvegurinn hækkað við lækinn, að hann er nú í djúpu,
gapandi gili, sem er farið að gróa, og með skarði og götu skáhalt
milli gamla og nýja bæjar; heitir þar Kirkjuvað. Slægja varð sum
árin í gömlu rústunum, svo að t. d. 1921 fengust 25 heyhestar ofan
lækjar — og eitt sinn 7 kaplar í flekk. Annars voru um það bil og
að vísu lengi rýrar slægjur í Gunnarsholti. Síðar urðu þar meiri og
betri slægjur í sæmilegum árum, án ræktunar. Og nú er þar, með
ræktun og áburði orðinn geysimikill heyskapur af véltæku landi.
Flatlendið frá litla læknum að Hróarslæk er mörg hundruð dagslátt-
ur að stærð, Mun það allt heita einu nafni Veifa (Gunnarsholtsveita),
og dregur nafn af áveitu þar á fornum öldum. Fram yfir síðastliðin
aldamót hafa sézt þar áveitustokkar víðsvegar, og mun enn sjást
vottur af leifum þeirra og rása eítir veituvatnið. Vatnið var tekið
upp í landi Brekkna (Klofalæk) og lá sú kvöð á því landi.
Viðbót. Getið er þess áður, að Gunnarsholt I fór í eyði 1836. En hins
hefur láðzt að geta, að kirkjan þar var dauðadæmd með konungsbréfi
7. 6. 1837. Og rifin var hún á næsta ári. Var þá eitthvað þaðan flutt að
Keldum. — Þá byggði Guðmundur Brynjólfsson á Keldum kirkjuna þar
úr timbri (í fyrra skiptið), stærri en torfkirkjuna, sem þar var áður,
vegna stækkunar sóknarinnar. Guðmundur Brynjólfsson varð þá líka að
taka heim til sín kvígildin (4), sem eigandi Gunnarsholts. Meðal þess, sem
selt var á uppboði úr Gunnarsholtskirkju á Keldum, var hurð og altari
(er Guðm. Brynjólfsson keypti fyrir 72 skildinga). Altarið var lægra og
minna en venjuleg „komóða“ (29 þml. hæðin og platan 28x18 þml. — Til
var það enn fyrir fáum árum). Ekki hafa gluggarnir 2 hjá altarinu heldur
verið stórir eða háreistir 1803. Þá er sagt í vísit.: ... „Þolir ekki prófastur-
inn og ekki presturinn heldur þá ósæmilegu glugga, sem eru á gaflhlaði,
lítið ofar en altarið. Þessir verða upp að hækkast, þar þeir gefa nú ei
utan litla skímu, og það innan árs; því ómögulegt er vegna þeiri'a að
syngja hér í kór lítt kunna sálmabók". — Liklega hefir kirkjan og glugg-
arnir sérstaklega verið að sökkva í jarðlagið, sökum langvarandi áfoks
af mold og sandi. Og svo er komið árin 1822—25, að moka verður og draga
burt sand frá kirkjunni og kirkjugarði. Og 1829 er þetta skráð í vísit.:
„Vegna þess jörðin er undirlögð miklum ágangi af sandi, svo verður ekki
til greina tekið, þótt kirkjugarðurinn sé lágur, eða þó vanti grindur í
sáluhliðið, því að í einu vetfangi má koma það veður, að sandurinn verði
jafnhár veggjum". Við úttekt þar á sama vori þótti ekki fært að gera