Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Blaðsíða 15

19
í landi þess að fornu fari. Heyrzt hefur líka, að eitt sinn hafi þar átt að
vera bær. En eftir skoðun þar 1946 þori ég ekki að taka það upp í tölu
eyðibýlanna, með því líka að engar heimildir finnast fyi'ir því, og hvorki
Brynjúlfur Jónsson né Skúli á Keldum nefna það í eyðibýlatali sínu. —
Norðaustast á Vallarholti sjást að vísu grjótdreifar úr tveimur nálægum,
stökum kofum (ca. 9X12 fet), sem mér þykir vera líklegri úr fjárborgum
en bæjarrústum. Er og hentugra fjárhúsastæði en bæjar, áveðra, þar sem
ekki fennir að í landnyrðingsbyljum. En bæir allir á Rangárvöllum hafa
verið settir sunnan til á hæðir og brúnir eða framan við þær, þar sem svo
hagar til, að þess væri kostur. Ekki sést nú þarna neinn vottur til girð-
inga, og ekki heldur fyrir náttúrulegu vatnsbóli þar nærlendis. Og hafi
brunnur verið þar er hann alveg horfinn. Hins vegar er þó ekki alveg
óhugsandi, að upp úr litlu og skammvinnu kotbýli hafi síðar verið byggð-
ar fjárborgir. Og ekki heldur hitt, að kotrústir einhverjar kunni að dylj-
ast undir sandi og blöðkuhólum, sem nú eru á holtinu víðsvegar.
61. Heiði I. Vafalaust mjög gamalt býli, þó að ekki finnist
nafn þess fyrr en á 14. öld, og þá einungis í máldögum Gunnars-
bolts, 1332 og 1396, vegna þess að þá var bænahús á Heiði. Um
það er ekkert meira vitanlegt, en þó vafalaust eyðilagt fyrir siðabreyt-
inguna um miðja 16. öld.
Jörðin hefur lengi verið í betra lagi meðaljörð og átt heiðarland
mikið að Ytri Rangá, milli Víkingslækjar ofar og Geldingalækjar
neðar með ánni. Mikið af landinu var skjólarík hraunheiði, með
hrísi og víði. En líka holt og láglendi neðan hraunsins og nær ánni,
að nokkru mýrlent og því sennilega slægjur nokkrar. Nú er megin
hluti landsins örfoka hraun og sandar, en þó með talsverðum endur-
gróðri. Methafi er jörð þessi í bæjarflutningi á Rangárvöllum, því að
nú er bærinn á 5. staðnum. Og líklega annað fjöldamat í breyting
jarðamatsins, svo sem nú skal sýnt með tölum: Arið 1681 20 hundr-
uð, 1696 10 hundruð, 1781 I2V2 hundrað, 1803 12 hundruð, 1861
15,6 hundruð, 1885 10 hundruð, 1922 jarðarverð 2300 kr., 1932
3600 kr. og 1942 5100 kr.
Heiði var stólsjörð, seld 1798 fyrir 76 V2 ríkisdal.
Lýsing jarðarinnar 1711 er á þessa leið: Á túnið fýkur sandur og
vikur og spillir því mikið. Högum grandar og stórum sandfjúk. Torf-
rista er slæm og næsta óbrúkleg af sandi. Jörðin liggur undir mikl-
um spjöllum. Heyskap sækir ábúandinn til Kýraugastaða (á Landi)
og betalar 5 álnir fyrir 15 hesta. Fóðrast á heyjum 3 kýr og vetrung-
ur. Bóndinn (Hallvarður Teitsswn) hefur mátt íækja að mikinn hey-