Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Blaðsíða 25

29
staðið dálítið hærra, ofarlega og rétt vestast á nefi hraunsins. Hefur
t>ar verið blómlegt umhverfis og fagurt útsýni. Mun það og jafnan
hafa verið höfuðbýlið. Eru þar nú grjótdreifar miklar á gróðurlaus-
um sandinum, bæði frá bænum og útihúsum, fjósi, heygarði o. s. frv.
Eins er umhorfs á eystri bústaðnum. Og geri ég ráð fyrir, þótt óvíst
sé, að þar hafi verið tvíbýli þau fáu árin, sem þrír bændur voru á
Víkingslæk. Sandgárinn austan úr hrauninu hefir gengið fyrr yfir
túnið þarna og þennan bæ en vesturbýlið, sem vegna þess hefir síðar
verið yfirgefið. Óvíst er, hversu langur tími leið milli þess, að býlin
voru yfirgefin. A þeim árum hefir tunga mikil og beitarblettur ágæt-
ur staðið eftir óblásinn uppi í hrauninu og náð vestur á nefið. Til
þess að hagnýta beit þá meðan kleift var, hefir annar hvor bærinn
— líklega austurbærinn — verið fluttur þaðan drjúgan kipp norður
í háhraunið og settur þar á auðsæjan hól. Sjást þar nú grjótdreifar
á sama hátt og á hinum stöðunum, en að vísu minni. Og meðal annars
til sanninda um mannabústað, fann ég þar (1936) lýsislampa úr
járni, tvöfaldan og mjög ryðgaðan.1)
Milli síðastnefndu bæjarrústa, uppi á hraunbrúninni, sést vel fyrir
(lamba?)borgum þremur, sem allar hafa staðið á sama hól. Stærð
þeirra verður ekki mæld, en sennilega hafa þær verið síðustu alda
lambhúsin frá austurbýlinu. — Grastungan í hrauninu fór auðvitað
síminnkandi, en þó hélzt þar fjárbeit frá nýbýlunum fram á vorið
1882, en þá og úr því fór hún algjörlega í sand og hraun eins og svo
margir aðrir fagrir og frjósamir blettir á Rangárvöllum. — Á því vori
flýði bóndinn, Brynjólfur Brynjólfsson, frá Þingskálum, og lá jörð
sú eftir það í eyði um tvö ár. — Fleiri bændur og annað fólk flýði
þá af Rangárvöllum; svo margt, að fólki í Keldnasókn fækkaði á einu
ári um 66 manns eða úr 230 í 164.
Víst hefir verið lengi tvíbýli á Víkingslæk, svo er það 1703, 1711,
1733 og því líklega 18. öldina alla og ennþá fyrr.
67. Borgartún. Svo nefnist hjáleiga eða afbýli frá Víkingslæk.
Nafnið bendir helzt til þess, að þar hafi áður verið fjárborg og tún-
blettur, því að ekki er þar nein sérstök klettaborg. Bæjarstæðið hefir
verið drjúgan spöl sa. frá heimabýlinu, og hefir þá sennilega verið
uppsprettulind að Víkingslæk þar í nánd. Og þar hjá túninu mættist
fólkið (og skildi) frá Bolholti annars vegar og Kaldbak og Þingskál-
1) Fylgdarmaður okkar Skúla á Keldum, Oddur Oddsson bóndi á Heiði,
tók lampann til varðveizlu.