Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Blaðsíða 17

21
fyrsta sinni. En að bærinn hafi verið fluttur fjórum sinnum sannar
(auk rústanna) merkur rithöfundur, Þorsteinn Halldórsson, bóndi
í Skarfanesi, Bjarnasonar á Víkingslæk. Árið 1803 ritaði hann ,,Ætt-
artölu og æfisögu“ föðurbróður síns, Stefáns bónda á Árbæ (d.
1801). Segir þar, að Stefán hafi byrjað búskap 1756 á þeirri HeiSi,
;,sem þá stóS á þriðja staS, því að sd bœr hefir fjórum sinnum flutt-
ur veriS og stendur nú á þeim fimmta“. Af þessu sést það, að búið
er að flytja bæinn á Heiði tvisvar upp úr miðri 18. öld og aftur tvisvar
um lok þeirrar aldar. Af því að Jarðabókin 1711 segir ekkert orð
um flutning bæjarins, en þó að sandur og vikur fjúki á túnið og spilli
því mikið, þá held ég að skömmu síðar hafi bærinn verið fluttur í
fyrsta sinni, og allir flutningarnir á 80—90 árum á 18. öld.
Eftir mjög hart vor og næðingasamt 1715, má vel ímynda sér,
að túnið á Heiði hafi farið alveg í eyði, en fulla vissu vantar. Sama
óvissan er um 2. og 3. flutninginn, hvað árfærslur snertir. En nærri
má fara um flutning á fimmta staðinn. 1 Árbók fornleifafélagsins
1898 (bls. 15) segir Brynjúlfur Jónsson eftir Jóni Loptssyni sýslu-
nefndarm. á Geldingalæk (d. 1925), að Jón nokkur Ögmundsson hafi
búið á Heiði og flutt bæinn suður fyrir lækinn á land Geldingalækjar,
án leyfis. Vildi þá bóndinn annar á Geldingalæk reka Jón burtu, en
hinum þótti það ekki gustuk. Síðar hefur orðið sætt í því máli og
Heiði eignazt með einhverjum hætti spildu fyrir framan lækinn, því
að ennþá stendur bærinn á þessum stað, átölulaust, með allmiklu
túni. En Jón þessi Ögmundsson varð þó að víkja þaðan af ófróm-
leika orði, er á hann lagðist. Var hann í fyrstu fyrirvinna hjá Þóru
Jónsdóttur, ekkju Jóns Vigfússonar, er dó 1789. En árið 1793 tekur
Jón Ögmundsson við búi á Heiði og kvænist Þuríði Jónsdóttur og
ekkjunnar. (Hún 16 ára, en hann 29). Árið 1799 flytja þau með
fjögur börn á húsalaust eyðibýli, Hildarsel í Hrunasókn, en urðu að
flýja þaðan eftir þrjú ár fyrir sömu sök, og eru komin að Hellu á
Landi 1804. Þar áttu þau enn að byggja að nýju og flytja bæinn.
(Kirkjubækur og fleiri heimildir). Eftir þessu er líklegast að telja
flutningsár bæjarins í síðasta sinn, milli 1793 og 98.1
Rústir bœjarins á HeiSi. Fyrsti bærinn á Heiði hefir staðið á lág-
1) Einhvern vægan dóm hlaut Jón Ögmundsson. Eftir hann kom að
Heiði Bárður Sigvaldason frá Króktúni, sá er flúði frá Skaftáreldum.
Lítið var búið hjá Bárði á Heiði. Árið 1803 hafði hann 1 kú að hálfu og
9 kindur. Landskuldin var þá ekki nema 14 álnir. En einni öld áður 120
álnir og 6 kvígildi. Laglegt bú jafnan á 20. öldinni. — Gottskálk Þórðar-
son prestur bjó á Heiði, áður en hann flutti að Keldum 1790.