Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Blaðsíða 42

46
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
dráttur virðist nú hafa lent í glatkistunni. Brynjúlfur hefur ekki
samið Þjórsárdalslýsingu árið 1861.
Segja má að Jón Árnason hafi átt hugmyndina að því að Brynj-
úlfur semdi lýsingu Þjórsárdals. í áðurnefndu bréfi Jóns frá 2.
október 1861 til Brynjúlfs eru þessi hvatningarorð Jóns Árnasonar:
„Eg þarf enn að taka fram við yður, að það væri ákjósanlegt að
fá mjög nákvæma lýsingu yfir allan Þjórsárdal fyrir ofan Skriðu-
fell, sem nú mun vera efstur byggður bær þar nærri, og hvað langt
dalurinn nær upp og ofan og hverjir bæir þar hafi lagzt í eyði, og
svo greinilega skýrslu um þá alla og þær munnmælasagnir um þá,
sem auðið er að fá, hvar til dæmis Hjalti Skeggjason hafi búið þar;
eða eru Skriðufell, Ásólfsstaðir og Hagi taldir í og með Þjórsárdal?
Hefir Forsárdalur verið byggður, og hvað mikil byggð var það?
Af hverju lögðust þessar byggðir í eyði? Við hvert gos í Rauðukömb-
um? Nær var það? Hvað mikið meira eyðilagði það? Þetta þarf
nákvæma rannsókn, ef yðar eigin kunnugleiki væri ekki svo yfir-
gnæfanlegur, og því eruð þér allra manna bezt fær til að lýsa þess-
um auðnum.“28 Svar Brynjúlfs við þessari málaleitan var ritgerð
hans um Þjórsárdal sem varðveitt er í Lbs. 578, 4to.29
Má nú draga saman: Árið 1861 semur Brynjúlfur Jónsson upp-
drátt af Sámsstöðum í Þjórsárdal með lýsingu. Virðist hann hafa
gert þetta að áeggjan Sigurðar Guðmundssonar málara enda sendir
hann Sigurði uppdráttinn. Þessi Sámsstaðauppdráttur virðist nú vera
glataður.
Árið 1862 semur Brynjúlfur fyrstu lýsingu sína á Þjórsárdal og
er hún enn varðveitt í Lbs. 578, 4to. Lýsingin er gerð að áeggjan
Jóns Árnasonar enda var hún send honum.
Veturinn 1867—68 hefur Brynjúlfur enn samið lýsingu Þjórsár-
dals. Kr. Kálund virðist hafa stuðst við þessa lýsingu Brynjúlfs í
drögum sínum að sögulegri staðfræði Islands. Má nefna þessa rit-
gerð miðgerð Þj órsárdalslýsinga Brynjúlfs. Þessi ritgerð virðist nú
glötuð.
Árið 1880 hefur Brynjúlfur samið lýsingu sína á Þjórsárdal sem
28 Úr fórum Jóns Árnasonar I (1950), bls. 342—343.
20 I Brynjúlfur Jónsson (1953), bls. 99 nm. og 216 má fræðast frekar um forn-
leifarannsóknir að undirlagi Jóns Árnasonar.