Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Blaðsíða 98

100
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
eitthvert rof hafi verið á þakinu og gjóskan því komist inn á flór og
básgólf meðan á gjóskufallinu stóð. Ekki skal um það fullyrt hvort
jarðhræringar hafi valdið falli fjósþaksins en það er auðvitað hugs-
anlegt. Svo virðist sem a. m. k. allir máttarviðir húsanna hafi verið
hirtir og getur jarðlagasamhengið í fjósinu því varla verið algjör-
lega óraskaður vitnisburður um gang gossins og hrun hússins. Annars
er erfitt að átta sig á þessu vegna þess að nokkuð virðist skorta á að
nægum vitnisburði hafi verið safnað í Stöng.
1 Pompeii er lega hruninna húshluta uppi í gjóskusköflunum hik-
laust sett í samband við jarðhræringar enda er til allnákvæm lýsing
á gosi Vesúvíusar árið 79. Hins vegar hefur það ekki verið reynt á
Islandi að túlka þakleifar húsa „svífandi" uppi í gjóskusköflum
þannig að jarðskjálftar samfara eldgosi hafi orðið til þess að torf-
þekjurnar féllu. Á Islandi var húsatimbur dýr og torfengin vara,
og því hefur verið farið á eydda bæina eftir að gosum slotaði og
stærstu og verðmætustu viðirnir hirtir úr rústunum. Ekki eru heldur
til jafn nákvæmar lýsingar á gangi gosanna í Heklu 1104 og öræfa-
jökli 1362 og á gosi Vesúvíusar 79. Rétt er einnig að taka fram
að gosin í Heklu 1104 og Öræfajökli 1362 voru miklu minni.
I hlöðutóftinni á Sámsstöðum var eins og áður er greint frá
greinilega lagskipt gjóska. Á lóðskurðarteikningum er gerður grein-
armunur á vikri og ösku að plíníönskum hætti. Um lagskiptinguna
segir í dagbók 25. júlí 1972. „Greinilegt er neðst að um fallvikur,
grófan og oft með gráum leirvotti, er að ræða. Ofan á hann hafa
stundum fallið torfur, stundum ekki. Þar ofan á kemur ljós áfoks-
vikur, fínn, vindset, lögóttur, þá efst dökkur stundum leirborinn eld-
fjallaöskusandur.“ Má sjá þetta glöggt á Ijósmynd, 27. mynd. Við
frekari rannsókn á hlöðutóftinni 28. júlí segir: „Það er athyglisvert
að niður á grófa fallvikurinn í þessari tóft hafa oft fallið torfur
(úr veggjum eða þaki) sem skilja hann frá fína áfoksvikrinum.
Stundum liggja þessar torfur alveg niðri við gólf og er þá mjög
þunnt gróft lag milli þeirra og gólfs. Neðra borð þessa torfs er
dökkt, sennilega lífrænar leifar eftir tré, enda komu í ljós sums
staðar eins og för eftir lurka í þetta neðra borð. Niðri við og í
gólfinu má oft greina óljósar trjáleifar." Við rannsókn þarna 3.
ágúst varð einnig vart við „greinilegar lurkaleifar, morknar mjög,
innan um torf og vikur“.
Þegar stærð hlöðutóftarinnar er höfð í huga er ljóst að þak hennar
hefur varla verið stórviðamikið. Kemur varla til greina að ásaþak
hafi verið á hlöðunni, líklegra er að á henni hafi verið einhvers konar