Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Blaðsíða 123

MINNISGREINAR ÁRNA MAGNÚSSONAR
125
„tjöld umhverfis kirkju", „kirkjutjöld öll“, „kirkja altjölduð", „tjöld
um sönghús", steintjöld yfir altari“, og fjölmörgu fleira af sama
tagi. Tjöld þessi voru langir dúkar, enda einnig talað um refla eða
dúlca, og getur stundum verið erfitt að skynja greinarmuninn, því að
allt voru þetta veftir sem hengdar voru í hæfilegri hæð á kirkju-
veggina, annaðhvort að staðaldri eða til hátíðabrigða eftir því sem
við átti eða þörf krafði. Tjaldið frá Vatnsfirði hefur verið eitt af
þessum löngu kirkjutjöldum, ætlað til að ná eftir endilöngum vegg
eða t. d. langleiðina umhverfis kór, í augnahæð eða vel það. (Um
tjöldun í kirkjum og öðrum húsum á miðöldum sjá nánar Fredrik
B. Wallem, De islandske kirkers udstyr i middelalderen, Aarsberet-
ning for 1909, Kristiania 1910, bls. 26 o. áfr. Guðbrandur Jónsson,
Dómkirkjan á Hólum í Hjaltadal. Safn til sögu Islands V, Reykjavík
1919—29, bls. 328 og áfr.; Helen Engelstad, Refil, bonad, tjeld, Oslo
1952, bls. 11—36; Arnheiður Siguröardóttir, Híbýlahættir á mið-
öldum, Reykjavík 1966, bls. 58—59, 65).
Enginn vafi leikur á að allur þessi fjölskrúðugi kirkjubúnaður af
veftakyni hefur átt hvað mestan þátt í að gera kirkjur miðalda að
þeim listasöfnum sem þær vissulega voru. Máldagarnir eru að vísu
sorglega fáorðir um gerð þessara vefta, því það er alkunnug venja
þeirra að telja upp kirkjugripina en lýsa þeim ekki. Þó hrjóta þeim
nægilega mörg einkennisorð til að ljóst megi vera að hér var um að
ræða fjölbreyttan listiðnað, innlendan og erlendan, eins og glöggt
er frá skýrt í þeim ágætu fræðiritum sem vitnað er til hér að ofan.
Hitt er svo öldungis víst, að ekkert eða nær ekkert hefur varðveist
af íslenskum kirkjuveftum frá miðöldum, þegar frá er skilið gott
safn refilsaumaðra altarisklæða, sem alþekkt eru. Af veggjabúnaði
hefur ekkert varðveist nema bútur úr refli eða tjaldi, einnig refil-
saumuðu, frá Hvammi í Dölum, líklega frá 15. öld, nú miðaldadeild
Þjóðminjasafns Dana (nr. 152, sjá Islenzk list frá fyrri öldum,
Reykjavík 1957, 44. mynd). Og ekki er heldur góðum lýsingum til
að dreifa, sem að einhverju leyti gætu komið í stað hlutanna sjálfra.
Satt að segja er þessi heimild frá Árna Magnússyni um kirkjutjaldið
í Vatnsfirði sú eina sem nú er til og sæmilega góða hugmynd vekur
um hvernig stórt og virðulegt tjald í íslenskri kirkju á síðmiðöldum
gat verið. En áður en frekar er forvitnast um gerð þess og uppruna
skal ögn vikið að sögu þess í Vatnsfirði og örlögum.
Saga lcirlcjutjaldsins. Ætla má að kirkjutjaldinu í Vatnsfirði bregði
í fyrsta skipti fyrir í afhendingarskrá staðar og kirkju 16. maí 1565,