Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1982, Side 16

22
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
þrjá bæi á Þórsmörk, eru því mun meiri, hvort sem byggðaleifarnar á Kápu
eru þar taldar með eða ekki. Bæjarstæðin þrjú sem eru uppblásin, bera þess
öll merki, að þar hafi snemma verið búið. Ekki er nú unnt að segja til um það,
hvenær fyrst var byggt í Húsadal, en landgæði staðarins og ummæli í Jarða-
bókinni frá 1709 um forna garða þar (Jarðabók 1, bls. 102), benda til þess, að
það hafi verið snemma. Úr þessu verður þó ekki skorið nema með frekari
rannsókn. Til viðbótar þessu er í Njáls sögu nefnd önnur Mörk, bær Ketils
Sigfússonar sem ’bjó í Mprk fyrir austan Markarfljót1 (ÍF I2, bls. 88).
Er hér að öllum líkindum átt við Mörk undir Eyjafjöllum. Höfundur sögunn-
ar hefur þekkt bæi á báðum stöðum og er því ólíklegt, að hann sé að rugla
þeim saman.
Fræðimenn hafa á síðustu árum talið byggðaleifarnar á Kápu vera eftir bæ
Steinfinns, og nefnt þær Steinfinnsstaði. Ekkert það hefur komið fram við
þessa rannsókn, sem mælir gegn þeirri skoðun, að þarna hafi verið landnáms-
bær. Athugun á munum fundnum á staðnum styður hana frekar en hitt.
Óvissara er, hvort bær Ásbjarnar hefur verið á öðrum hvorum Þuríðarstöð-
unum eða í Húsadal. Óneitanlega tengist bæjarnafnið Þuríðarstaðir Ásbirni,
þar sem tengdadóttir hans hét Þuríður, en ekki er vitað hvenær nafngift bæjar-
ins varð til. Ýmsir hafa velt þessu fyrir sér, eins og fram kemur hér á eftir, og
er engu nýju þar við að bæta.
Byggðaleifarnar á Steinfinnsstöðum
Norðan Þröngár, sem er norðurtakmark Þórsmerkur, liggur rani, sem
nefnist Kápurani. Markast hann af Ljósá að norðan, og rennur fram í totu til
vesturs þar sem árnar mætast. Sunnan í þessum rana, andspænis Hamraskóg-
um, er bæjarstæðið, sem nú er almennt nefnt Steinfinnsstaðir, allt uppblásið
(1. mynd). Af loftmyndum frá 1960 má sjá, að þá var gróður á rananum þó
nokkur, en hann er nú aðeins örlítill í gilskorningum vestan og norðan bæjar-
hólsins. Rúmlega 100 ára gamlar lýsingar á byggðaleifunum, sem síðar verður
vikið að, gefa til kynna, að land hafi mikið blásið upp á þessu 100 ára tíma-
bili. Athuganir, sem gerðar voru á jarðlagaskiptingu í rofbarði nálægt bæjar-
stæðinu, árið 1980, staðfestu þetta, en þar lá 83 sm þykkt lag af fokjarðvegi
yfir gjóskulaginu úr gosinu í Eyjafjallajökli frá 1821 (skv. athugun John
Gerrard jarðvegsfræðings).
Bæjarstæðið er í um 250 m hæð yfir sjó, með útsýni í norð-vestur, út á
Markarfljótsaura. Frá því sér ekki heim að neinu öðru bæjarstæði, en ef
gengið er upp á Kápuranann að baki bænum, má sjá heim að Einhyrningsflöt-
um, þar sem talið er að Bólstaður landnámsmannsins Sighvats rauða hafi ver-
ið (Guðrún Sveinbjarnardóttir, 1982).