Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1982, Síða 31

36
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Fyrri skrif um byggðaleifarnar á Þuríðarstöðum
Fyrstu öruggu skriflegu heimildina um Þuríðarstaði er að finna í Jarðabók-
inni frá 1709 (Jarðabók 1, bls. 101—2). Þar segir, að Þuríðarstaðir séu tak-
mark á svo nefndri Miðrimörk fyrir innan Þórsmörk, og að þau munnmæli
hvíli á, að þarna hafi verið bær í gamla daga, en nú sé landsvæðið notað fyrir
lamba afrétt úr Fljótshlíð. Jarðabókarskráendur töldu ólíklegt, að þarna
sæist nokkuð til bæjarleifa og sögðu slægjur vera engar og vetrarhörku mikla.
Ekki munu þeir þó hafa komið á staðinn.
Þeir sem síðar athuguðu byggðaleifar á Þórsmörk, minntust framan af lítið
á leifarnar á Þuríðarstöðum. Allt sem þeir Páll Sigurðsson í Árkvörn (1886,
bls. 511) og Sigurður Vigfússon (1892, bls. 38) sögðu um staðinn var, að hann
væri uppblásinn. Brynjúlfur Jónsson (1894, bls. 22) sagði enga rúst sjást þar,
aðeins moldarskriðu, og taldi rústina e.t.v. vera komna undir skriðuna. Hann
viðurkenndi þó í grein sem hann skrifaði um frekari athuganir á Þórsmörk
árið 1906 (Brynjúlfur Jónsson, 1907, bls. 16—22), að hafa ekki áður komið
að Þuríðarstöðum, og hið sama á sjálfsagt við um þá Pál og Sigurð, því
að í fyrrgreindri grein lýsti Brynjúlfur allmiklum byggðaleifum þarna. Hann
sagði staðinn vera mjög uppblásinn og að aðeins væri hægt að komast þangað
af Krossáraurum upp úr Engidal, og þó illfært. Hleðslugrjótið, sem lá dreift
um móhelluna taldi hann aðeins vera nóg í undirstöður veggjanna, sem voru
að mestu úr lagi færðir. Þó taldi hann, að enn mætti sjá útlínur aðalbæjar-
hússins: nálægt 10 faðma löng steinaröð, liklega undirstaða afturveggjarins,
og steinar hér og þar úr framveggnum sem mynduðu beina röð samhliða
hinni; samkvæmt þessu hefði breidd hússins verið um 4 álnir (tæpir 2 m).
Norð-vestur af aðalgrjótdreifinni sagði hann vera leifar sérstaks húss um 8
faðma langs og Wi faðms breiðs. Austan aðalbæjarrústarinnar mun bæjar-
lækurinn hafa verið, og þar austan við voru óljósar byggðaleifar, sem sindur
var innan um, og taldi Brynjúlfur þetta hafa verið smiðju. Þvi til áréttingar
fann hann hálfa steinskál með gati á botninum, sem hann taldi smiðjueldinn
hafa brunnið í. Engin eldstó fannst í bæjarrústinni, en talsvert af viðarkola-
ösku á einum stað. Rétt vestan við rústina fann Brynjúlfur ferhyrnda holu
sem höggvin var í móhelluna, fulla af mulinni beinösku. Taldi hann þetta
e.t.v. vera eftir heiðið heimablót. Þá fann hann stórt steinker við rústina, sem
sprungið var í smáparta nema botninn, 1 'á alin á lengd, 1 alin á breidd og 'A
alin á dýpt, úr ljósgráu móbergi. Taldi hann það hafa staóið utan rústarinnar
og e.t.v. verið þvottastampur. Meðal muna sem Brynjúlfur fann inni í rústinni
voru brýnisbrot, krókur úr fötuhandfangi, oddur af ljá og þyrsklingaöngull,
en það siðastnefnda bendir til að sjórinn hafi verið sóttur alla leið héðan. í
frásögnum af byggð í Húsadal í byrjun 19. aldar kemur fram, að búendurnir