Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1985, Blaðsíða 132

136
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
HARALDUR MATTHÍASSON
HEIÐNAREY
Barðastrandarsýsla cr mjög vogskorin. Ganga firðir margir og langir frá Breiðafirði inn í
landið, cn milli þeirra cru nes, stór að sama skapi. Eitt hið mesta er milli SkálmarQarðar að
austan og KerlingarQarðar að vestan. Það er að lögun sem rétthyrndur þríhyrningur, og snýr
langhliðin gegnt austri, að Skálmarfirði, önnur skammhlið til norðvesturs, að Kerlingarfirði, en
hin til suðvesturs og veit til hafs. Nesið tengist með mjóu lágu eiði við annað nes, sem gengur
fram milli Vattarfjarðar og MjóaQarðar. Allt nesið sunnan eiðisins cr eitt samfellt fjall, hamrar
hið efra, en neðar snarbrattar skriðuhlíðar beggja vegna allt í sæ niður. Þar hafa því leiðir vcrið
afar erfiðar, áður en vegur kom. Nesið nefnist Skálmarnesfjall.
Talsvert láglendi er undir þeirri hlíðinni sem snýr til hafs, og eru þar nokkrar bújarðir. Syðst
og austust þeirra er kirkjustaðurinn Skálmarnesmúli. Syðsti hluti nessins hcitir nú Skálmarncs,
og hefur bærinn heitið svo áður, svo sem fram kemur í Sturlungu. Yzt heitir þó Haugsnes.
Nafnið Skálmarnesfjall hefur verið dregið af bæjarnafninu, en sennilcga hefur nesið allt heitið
upphaflega Skálmarncs.
Mikill eyjaklasi liggur út af Skálmarncsi. Yzt er Heiðnarey, til suðvesturs frá nesinu, og er
hún raunar stök utan við cyjaþyrpinguna sjálfa. Er rúmlega hálfrar stundar ferð með vélbáti
þangað frá nesinu. Ég og kona mín komum í cyna 1. júlí 1984.
Eyin er ekki stór, mest frá norðri til suðurs, hæst að norðan, 13 m samkvæmt landabréfi. Er
þar dálítill klettur út til hafs að norðan og norðvestan. Öll er eyin vaxin feikna miklu hvann-
stóði, og hefur það mest komið á síðustu áratugum að sögn bóndans í Skálmarnesmúla, Jóns
Finnbogasonar, er flutti okkur í eyna. Mikill jarðvegur er á eynni, allur útgrafinn lundaholum.
Heldur er ógreitt að ganga um eyna, og veldur bæði hvönnin og holurnar.
Hvammur er á eynni miðri, snýr til suðausturs, nær niður að sjávarklöppum. Hann er fallcga
bogamyndaður í hálfhring, um 30 m að þvermáli. Klettabelti lágt er í brúninni, sem veit til
lands, um 1-2 mannhæðir, og eru það að mestu stórbjörg. Rétt innan við klettabeltið vestanvert
er eitt stakt bjarg mjaðmarhátt, nær ferhyrnt, flatt að ofan, svo sem borð væri, um 2 m langt
frá norðri til suðurs, cn um 1 Vi m frá austri til vesturs. Steinn þessi heitir Blótsteinn, en
hvammurinn Blóthvammur, allur vaxinn hvönn, svo sem er annars staðar á eynni.
Munnmæli herma, að á þessum stað hafi verið framin blót eftir kristnitöku, er launblót töld-
ust vítalaus, yrði vitnum ekki við komið. Segir svo í sóknarlýsingu, að í upphafi tvímánaðar
(þ.e. seint í ágúst) hafi bóndinn í Múla flutt gegn hæfilegu gjaldi þá út í eyna, sem vildu blóta
þar (sjá Kálund I 538-39). Um sannindi þcssarar sögu verður auðvitað ckkert fullyrt fremur en
margt annað, en vcl hcfði staðurinn vcrið til slíks fallinn. Sjálfur er hvammurinn fallegur, veit
til suðausturs, og sést því ekki í hann frá landi. Eyjan er allmjög stök þar á firðinum og auðvelt
að skyggnast um cftir ferðum þeirra sem kynnu að hafa viljað ljósta upp launblótinu. Þá hlýtur
einnig að hafa verið mjög fáförult fram á nesið sökum þess hve langt það er, en vegur mjög
illur báðum megin.
Saurlífisgjá hefur verið nefnd þar á eynni. Hún þekkist þar ekki nú, enda er þar fátt um gjár.
Helzt væri að nefna bjargskoru eina, sem liggur upp í eyna að norðan, en allt er óvíst um það.