Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1995, Page 40

44
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
smeygt í berghaldið og dýrið reyrt með hálsinn þétt við steininn. Höfuð-
slagæðin lá þá yfir holunni, sem Gehl giskaði á að væri hlautbolli. Dýrið var
skorið og blóðið flæddi í bollann og út um skarðið eða rennuna í barmi hans
og niður í ferningslaga holuna á gólfinu, í hinni stóð öndvegissúla. Beint
yfir bollanum og deyjandi dýrinu lá ósýnileg „töfralína" milli táknanna á
veggjunum beggja megin. Frammi í samkomusalnum í Aðalhelli sat fólkið
sem að blóti kom við snarkandi langelda á gólfi og beið þess að kjötið yrði
fært fram til steikingar. Þetta sáu Gehl og félagar hans fyrir sér í Rútshelli
sumarið 1936. Þeir áttuðu sig hins vegar ekki á að hellirinn var manngerður
og þeim kom ekki til hugar að berghöldin gætu verið til að tjalda hann inn-
an. Þrátt fyrir það voru þeir í upphafinni stemmingu yfir hinni glæstu nor-
rænu fortíð og heima í þriðja ríkinu sátu nasistar á hátindi ferils síns og
héldu Olympíuleika með pomp og pragt.
Smiðja forn
Sr. Olafur Pálsson í Eyvindarhólum hafði allt aðrar hugmyndir en hér að
ofan er lýst. Hann segir að í móbergsgólf Stúkunnar séu höggnar „holur
sem sagt er að sé nóstokkur Rúts, aflgröf hans, steðjastæði hans". I skýrsl-
unni teiknar hann holurnar upp án mælikvarða, og sést að aflanga holan er
nóstokkurinn, ferningslaga holan er aflgröfin og steinninn með litlu hol-
unni er steðjastæðið. Nóstokkur er ker eða ílát sem notað var undir vatn til
að snöggkæla og herða járn við smíðar. Steðjastæði, sem stundum var
nefnt steðjaþró, var til að skorða niður steðja. Hugsanlegt er að gerð steðja-
þróarinnar geti gefið vísbendingar um aldur hellisins. Aflgröf tengdist einn-
ig járnsmíði. Þar sem steðjastæðið er á upphækkaðri móbergsklöpp, sem
skilin hefur verið eftir í gólfinu þegar hellirinn var höggvinn, má ljóst vera
að þarna hafa menn strax í upphafi hugsað sér að gera smiðju.
„Að setjast í aflgröf"
Orðið aflgröf er athyglisvert. í afmælisriti Sigurðar Þórarinssonar, Eldur
er í norðri, er grein eftir Kristján Eldjárn sem nefnist „Að setjast í aflgröf",
en þar lýsir hann smiðjunni í Stöng í Þjórsárdal. Orðið er fágætt, kemur
einu sinni fyrir í fornum ritum og utan orðabóka fann Kristján það einungis
á tveimur stöðum hjá annálariturum seinni alda. Skýrsla sr. Ólafs var ekki
komin út á prenti þegar Kristján ritaði grein sína en þar kemur orðið fyrir í
þriðja sinn í seinni tíma heimildum. í grein sem höfundar skrifuðu í Lesbók
Morgunblaðsins 1995 eru auk þess tilgreindar fleiri heimildir þar sem afl-
gröfum er lýst án þess að þær séu nefndar því nafni.