Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1995, Blaðsíða 74

78
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
ur. Optast er hekl byrjað með fit, og má þá hnýta lykkju á tvinnann, stinga
heklunálinni í lykkjuna, og draga hana fast að nálinni í stað hinnar fyrri; er
þá haldið áfram að hekla, og myndast þá fit, sem má vera löng eða stutt ept-
ir þörfum. Þegar heklað er ífit og yfir höfuð í hekl, er nálinni stungið ofan
í miðja lykkju og tvinninn dreginn með króknum á nálinni gegnum efri hlið
hennar.23
Má sjá af þessari ítarlegu útlistingu og af þeim nákvæmu skýringum sem
á eftir fara um fasta lykkju, stuðul, loftlykkju, hálfan stuðul, þrefaldan
stuðul, krossstuðla, draglykkju og lykkjulauf, að hekl hefur á þeim tírna
verið næsta lítið þekkt hér á landi og því verið talið nauðsynlegt að lýsa
aðferðinni við að hekla í öllum smáatriðum. Verður þetta ekki hvað síst ljóst
þegar kaflinn um hekl er borinn saman við þau fáu orð sem viðhöfð eru um
prjón í bókinni, en samkvæmt þeim var það svo almennt að ekki virtist þörf
á að kenna aðferðina við það „eins og t. d. við hekl."24 Kaflanum um hekl
fylgja fimmtíu uppdrættir (fyrirsagnir) af blúndum, millibekkjum og
smádúkum (2. mynd),25 en í bókinni eru aðeins nítján uppdrættir af prjóni.26
Allir bera hekluppdrættirnir það með sér að þeir voru fengnir úr erlendum
hannyrðaritum. Þá er athyglisvert að engar fyrirsagnir um heklaðar flíkur
eru í bókinni, þó svo að gagnsemi þeirra sé getið strax í upphafi kaflans.
Varðveitt hekl hér á landi
Með elstu hekluðum gripum íslenskum sem varðveist hafa - auk pyngju
Þóru Melsted sem áður er getið - munu vera sérkennilegar handstúkur úr
ullargarni sem skráðar voru án nánari skýringa í Þjóðminjasafn Islands 1876
af Jóni Arnasyni þáverandi forstöðumanni. Síðar þegar Matthías Þórðarson
þjóðminjavörður endurskráði þær sagði hann að þær virtust vera nýlegar
(3. mynd).27 Fyrirmynd þeirra mun vera erlend, enda er vitað um tilsvarandi
gripi í að minnsta kosti tveimur söfnum í Noregi.28 Handstúkurnar eru úr
garðaprjónaðri, samansaumaðri lengju úr útlendu ullargarni, rauðleitu, en
eftir öðrum hverjum garði er hekluð samhangandi röð fram og aftur úr þrí-
brugðnum stuðlum úr hvítu garni, sem síðan hefur verið brydd röð af fasta-
lykkjum og loftlykkjum til skiptis. Þess má geta að Matthías Þórðarson líkti
ytra útliti þeirra við kýrlaka.
Frá um 1885 er til í einkaeign óvenjulega löguð hekluð hyrna úr brúnu
tvinnuðu ullarbandi með breiðum tvíbanda munsturbekkí fjórum litum ut-
antil. Hyrnu þessa vann í æsku Valgerður Gestsdóttir (f. 1866, d. 1945) frá
Forsæti í Flóa.29 Önnur hyrna af óvissum uppruna, en sams konar nema
hvað hún er með öðrum litum, er í Arbæjarsafni í Reykjavík.30 Eflaust eru
hyrnur þessar unnar eftir erlendum fyrirmyndum eða fyrirsögnum. Hyrna