Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1995, Page 124

128
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
einstakt rit haft eins mikil áhrif á íslenska fornleifafræði, en það er önnur
saga.
Á fyrrnefndu korti yfir hugsanlegt samband kumla og landnámsbæja í
Landnámu kemur fram að ekkert samband er þar á milli. Á járnöld, ekki síst
þeirri yngri, voru kuml í Skandinavíu nær ætíð nálægt bæjum, ca. 250 m að
meðaltali, eða þar um bil. í Eyjafirði hafa fleiri kuml fundist en í nokkru
öðru héraði landsins og ætti því að vera best til þess fallið að gera slíkar
athuganir. Guðrún staðhæfir að ég sýni ekki hvaða ályktun megi draga af
þessari athugun og gerir lítið úr þeirri hugmynd minni eða tilgátu, (sem ég
orða sjálfur á ensku: „l would presume that the same situation occurs all over the
country"), að sama máli gegni um önnur svæði á landinu, þó að ég athugi
það ekki sérstaklega.
Athugum þetta nánar. 1 fyrsta lagi er sú ályktun dregin af kortinu, að
ekkert samband sé á milli kumla og bæja í Landnámu, og það er skýrt tekið
fram.
í öðru lagi segir sú ályktun okkur, að sennilega sé Landnáma ekki sér-
staklega góð heimild um upphaf íslandsbyggðar, og fellur það vel við fyrri
ummæli mín varðandi ritaðar heimildir. Sá sem les bókina sér strax að þessi
kumlakönnun á vel heima í henni, þó að ekki sé skýrt tekið fram að hennar
sé beinlínis þörf.
I þriðja lagi var aldrei ætlun mín að gera slíka könnun yfir allt Island og
ástæðan er m.a. sú að of fá kuml eru þekkt annarsstaðar til að slík könnun
geti orðið marktæk. Ef þessi könnun er hins vegar ekki nógu marktæk í
kumlaþéttustu sýslu landsins, veit ég ekki hvar ætti að gera slíka könnun.
Aðferðin er fullkomlega eðlileg og allt tal um annað hjákátlegt.
Skoðanakannanir eru ekki gerðar á öllum íbúum landsins hverju sinni og
demógrafískar rannsóknir byggja yfirleitt á úrtaki.
Guðrún skrifar: „Vert er að minna á að ekki eru allir bæir sem byggðir voru
fyrst eftir landnámið taldir vera nefndir í Landnámu og að engan veghm er hægt að
ganga að pví vísu að allar heiðnar grafir sem kunna að hafa verið í Eyjafirði hafi
fundist." (Bls. 186).
Þessi setning er dæmigerð fyrir sagnahyggjuna.4 Hvaðan hefur Guðrún
upplýsingar um að talið sé að allra býla sé ekki getið í Landnámu? Og
hvaða máli skiptir það fyrir mína aðferð eða rannsókn?
Tilvitnunin hér að ofan sýnir einnig að hún hefur ekki tekið mark á fyrri
umfjöllun minni varðandi kumladreifingu landsins. Hún hafnar henni
reyndar algerlega annarstaðar (bls. 187) og tekur upp fyrri hugmyndir
manna þar um. Mín niðurstaða varðandi kumladreifinguna er sú, að kuml
finnast vissulega vegna þátta sem koma sjálfum kumlunum ekkert við, svo
sem landeyðingar, vegagerðar, akuryrkju o. s. frv., en þessir þættir útskýra