Eimreiðin - 01.01.1895, Blaðsíða 19

19
Islenzkar iðnartilraunir.
I. Iðnaðarstofnanir d íslandi á 18. öld.1
Það hefur þráfaldíega verið tekið fram bæði í ræðum og
ritum, hve ástand Islands á síðastliðinni öld var aumlegt. Svo má
að orði kveða, að allt það, er skráð hnnst um ástand landsins
frá þvi Lauritz Gottrup í byrjun aldarinnar fór utan til þess að
reyna að sjá svo til, að á einhvern hátt yrði bætt úr neyð Islend-
inga, og til þess árið 1785, að í ráði var að flytja alla Islendinga
suður á Jótlandsheiðar, sje ein samanhangandi raunarolla. Hvervetna
ómar í eyrum barlómurinn um verzlunaráþján, eldgos, óáran og
drepsótt á mönnum og skepnum. Má því eigi saka neinn um,
þótt honum renni til rifja slík vesöld og skipi 18. öldinni á bekk
með hinum myrkustu tímabilum í sögu lands vors.
Því ber eigi að neita, að þessi algenga lýsing á ástandi lands-
ins á 18. öld er að mörgu leyti rjett og hefur við rök að styðjast;
þó má eigi gleyma því, að þetta er aðeins önnur hlið málsins.
Sje það rjett að taka hana fram svo skýrt og skorinort, þá er hitt
engu síður rjett, að láta hinni hliðinni bregða fyrir öðru hverju,
að minnast lífsmerkja þeirra, er finna mátti hjá þjóðinni mitt í
allri eymdinni og vesöldinni, og að geta viðreisnartilrauna þeirra,
er einstakir ættjarðarvinir ljetu sjer annt um að koma á framfæri
og studdu af alefli. Þess ber að geta jafnframt eymdinni og ve-
söldinni, að aldrei hefur máske verið unnið af meiri dugnaði, elju
og ósjerplægni að framförum landsins en einmitt á þessu tíma-
bili. Hjer skal aðeins lítið eitt minnzt á iðnaðartilraunir þær, er
komust á fót á Islandi um miðbik 18. aldar, og einkum þá grein
þeirra, er snerti ullariðnað.
Flestum íslenzkum rithöfundum, er minnast á Harboe biskup
og dvöl hans á Islandi 1741—45, ber saman um, að hann hafi
átt allra manna mestan og beztan þátt i að vekja athygli stjórnar-
innar á Islandi og ástandi þess og hvetja hana til aðgjörða.
Stjórnin ljet sjer orð hans að kenningu verða og ritaði brjef sýslu-
mönnum og öðrum embættismönnum landsins og bað þá láta í
1 Rúmsins vegna sjer höf. sjer eigi fært að vitna til heimildarrita, sem þó væri
æskilegt. Aðeins skal þess getið, að ritgjörð þessi mestmegnis er byggð á
skjölum ffá Skúla landfógeta Magnússyni til oLandkommissíónarinnartí og
á brjefum til stjómarinnar, sem hvorttveggja finnst á Ríkisskjalasafninu í
Kaupmannahöfn.
21