Eimreiðin - 01.01.1899, Blaðsíða 73

73
landshöfðingja eða ekki. Hann getur ef til vill stundum fylgt
þeiiu, einmitt þegar verst gegnir, og hann getur aftur hins vegar
gengið í gegn þeim, þegar þær hafa verið sem allraheppilegastar.
Og vér þurfum ekki að segja neitt »getur« eða »ef til vill«, þvi
reynslan hefir sýnt og sannað, að hann hefir margsinnis gert þetta,
og mætti nefna eigi allfá dæmi upp á hvorttveggja.
Og þó maður nú vildi setja svo, að danskur ráðgjafi mundi
að öllu samantöldu oftar fylgja tillögum landshöfðingja, en íslenzk-
ur ráðgjafi mundi gera. Væri þá nokkur skaði skeður? Nei,
engan veginn. Því að því fer svo fjarri, að alt velti á því, hvar
sá maður er búsettur, er mest áhrif hefir á úrslit málanna, að það
hefir í rauninni mjög lítilvæga þýðingu í samanburði við ýmislegt
annað. Það, sem mest er undir komið, er það, að hann geti orðið
fyrir áhrifum þings og þjóðar og hafi fulla ábyrgð á gjörðum sín-
um, svo að þingið hafi gott tangarhald á honum, ef hann mis-
beitir valdi sínu. Ef þessi skilyrði eru fyrir hendi, þá er stjórnin
langt um meira innlend, þó hinn æðsti valdsmaður hennar sitji
erlendis, en þó hann sitji innanlands, ef skilyrðin vantar. Þetta
hefir líka forvigismaður benedizkunnar séð, er hann segir svo (í
Andv. XVIII, 146—7): »Vér höfum sagt, að það er rdðgjafaábyrgðin,
sem gjörir stjórnina innlenda .... Skipan þessa umboðsstjórnara
(0: landstjórans) er því ekki nauðsynleg til þess að leysa bönd af
þjóðinni út á við.« Og á öðrum stað (Andv. XVIII, 135): »f*ar
sem vér tölum um »innlenda« og »erlenda« stjórn, er það auð-
vitað, að svarið til þessa ekki veltur á því, hvort löggjafaraðilinn
eigi sœti í landinu sjálfu, eða fyrir utan það .... Svarið veltur
heldur ekki á þjóðerni löggjafaraðilans .... Það, sem veltur á í
þessu efni, er það, hvort löggjafaraðilinn, á því svæði, sem hér er
um að ræða, sé hdður stjórnarlögum liins íslenzka þjóðfélags. Sé
þessu skilyrði fullnægt, er Island pólitiskt frjálst á þessu takmark-
aða svæði.«
Ef vér nú lítum á, hvernig þessu er varið með landshöfðingja,
þá sjáum vér, að hann er harla óháður þeim megin, er að þjóð-
inni snýr. Þingið hefir engin tök á honum, þó hann misbeiti
valdi sínu eða tillögurétti. Ef þingið fer að finna að einhverju,
getur hann altaf skelt skuldinni á ráðgjafann og sagt, að hann hafi
nú viljað hafa það sona. En hvað þeim hefir farið á milli, fá
menn lítið um að vita. Og dytti þinginu í hug að lögsækja
landshöfðingja, þá getur það það eklci nema með leyfi ráðgjafans.