Eimreiðin - 01.01.1909, Side 56

56
dögum Jacobs I, verður blóðugri á dögum Karl I. Á fyrstu ríkis-
stjórnarárum sínum (1629) staðfestir hann svo nefnda Petition of
RigAts, allfrjálsa réttarbót, neyddur til þess af fjárkroggum. En
skömmu seinna rauf hann þing og reyndi nú að stjórna landinu
sem einvaldur konungur. Pá hefst fyrir alvöru hið blóðuga innan
lands stríð milli þings og konungs. Mun flestum kunnug sú við-
ureign. Karl I var drepinn 1649 — Bretland varð lýðveldi undir
stjórn Crómvelis — í 11 ár. En þá — 1660 ■— setjast Stúart-
arnir aftur á veldisstól. Hefst þá baráttan á ný og linnir eigi fyr
en 1688, er Bretar gerðu stjórnarbylting —■ Jacob II var rekinn
af stóli, en Óraníu-Vilhjálmur kvaddur til konungdóms. Pessi
málalok urðu hinn glæsilegasti sigur fyrir þing og þjóð — sigur,
sem Bretar enn í dag súpa rjómann af. I sama mund fer einveldið
sigri hrósandi um meginland Norðurálfu og þingin á meginlandinu
verða að lúta algerlega í lægra haldi fyrir konungsvaldinu! En
þá er einveldinu varpað fyrir ofurborð af Bretum, réttindi parla-
mentisins viðurkend og trygð svo traustlega, sem verða má!
Englendingar eru og hreyknir af stjórnarbyltingunni 1688 —
ekki sízt fyrir það, að hún kostaði ekki nokkurn blóðdropa.
Um leið og Óraníu-Vilhjálmur var til konungs tekinn, er gefin
út hin 4. stjórnarbót Breta — Bili of Rights, mikilvægasta sporið,
sem enn hafði stigið verið í áttina til þingbundinnar stjórnar. Er
nú þungamiðja löggjafar og stjórnar lögð í hendur parlamentisins,
fullveldi þess í löggjafarmálum og fjárveitingum viðurkent. Aðal-
frumkvöðull þessa nýmælis, Edward Coke þingmaður, fer þessum
orðum um vald parlamentisins: »Parlamentinu er enginn hlutur
ómögulegur nema eitt: það getur ekki gert karlmann aö kven-
mannÍK Pessi orð sýna ljóslega, hversu mikið var lagt í Bill of
Rights.
Síðan 1689 hafa Bretar haldið hraðfara og beina leið eftir
þingræðisbrautinni, þingræðishugmyndirnar orðið æ skýrari. Stund-
um hafa þó orðið torfærur á leiðinni, svo sem á 18. öld ofan-
verðri. Gífurlegar mútur af konungsvaldsins hálfu voru þá rétt
búnar að eyðileggja vald og virðingu parlamentisins. — Pað, sem
flýtt hefir fyrir ferðinni inn á þingræðislandið, er í stuttu máli þetta:
I fyrsta lagi: á öndverðri 18. öld hefst Hannóverættin til valda.
Tveir fyrstu konungarnir af þeirri ætt voru með öllu ókunnugir
á Englandi — skildu einusinni ekki málið. Peir gátu því engin
áhrif haft á stjórnina, en fálu ráðgjöfum sínum að fara með öll