Eimreiðin - 01.01.1909, Page 71

71
að tefla í uppreisn hertogadæmanna og ófriðnum við Prússa, og var
engin furða, þó þeir litu tortryggilega til Islendinga. Skrítna flugufregn
frá þeim tímum tilfærir Þ. Th. (bls. 113) úr bréfi frá Dr. Pétri til
Jóns bróður hans, dags. 27. okt. 1848: »Altalað var í Höfn, að Jón
Guðmundsson hefði riðið upp á alþing í sumar og gjört upphlaup;
hefði verið í ráði að 1000 Cavalleristar eða riddarar kæmu frá Norður-
landi, en Infanteri (fótgöngulið) að sunnan, sem áttu að drepa alla
danska embættismnnn og alla »dansksindede« og sjálfsagt alla kaup-
menn.« — ! ! f>á er enn margt skrítið um íslenzka tungu og stöðu
hennar gagnvart dönskunni á íslandi, einkum bls. 106—107. Má þar
fyrst nefna einkar-kyndugan passa, sem Kr. Magnúsen, kammerráð á
Skarði gaf Sigríði Bogadóttur (bls. 32) er hún ». . . víkur alfarin til
Garða þingsóknar . . . með sínu heiðarlegu standi samboðnu mannorði
og civil fríheitum« o. s. frv., en mest er þó gaman að kafla úr bréfi
frá Jóni Guðmundssyni til Jóns Sigurðssonar, dags. 3. marz 1848, er
sýnir ljóslega, hve illa íslenzkan var stödd. Meðal annars var það þá
títt að rita málspróf og réttarskýrslur á dönsku, og bæjarstjórnin í
Reykjavík ritaði gjörðir sínar á dönsku. Við réttarhald í máli 1837
krefst íslendingur að það fari fram á dönsku, en Tvede danskur
bæjarfógeti, úrskurðaði að það skyldi fara fram á íslenzku. — Hér
er ekki rúm til að segja frá þessu ýtarlegar, en ég vísa til áðurgreindra
staða í bókinni. — Af öðrum innskotsköflum má nefna lýsingu á synodus
1856, tekna úr gömlum »Þjóðólfi«, og einkum mjög fróðlegan kafla
um drykkjuskap á íslandi um miðja 19. öld, bls. 196—203, sem
snertir mest óreglu meðal presta; þar er margt skrítið tilgreint, t. d.
um bóndann, sem hafði brennivín í netaduflum, svo hásetar gætu
fengið sér sopa í róðrunum o. s. frv.
Það er ekki lítið verk, sem höf. hefur unnið með því, að safna
þessu saman og bræða það í eina heild; yfirleitt gerir hann það ágæt-
lega, en vitanlega geta komið fyrir misfellur. Slíkt er þó varla teljandi
með göllum. — Ég get ekki um það borið, hvort öll ártöl og önnur
einstök atriði séu rétt, en tel víst, að bókin sé áreiðanleg að því leyti.
Éorvaldur Thoroddsen hefur sérstakt lag á því að segja ágællega
skrítlur, og dómar hans um hina og þessa menn eru oft bæði mergj-
aðir og meinfyndnir. Hann er óspar á þeim, þegar svo ber undir.
Þannig má í þessu riti finna dóma um Jón Guðmundsson, síra Svein-
björn Hallgrímsson og síra Magnús Grímsson (bls. 100), síra Jón
Bjarnason (bls. 183—184), síra Fr. Bergmann (bls. 181, 183, 184,
223, 247, 249, 250, 251), Guðbrand Vigfússon (bls. 213), H. Kr.
Friðriksson (bls. 184, 224), síra Arnljót Olafsson og síra Þorvald
Bjarnason (bls. 241 og 243). Er ekki við að búast, að allir menn
fallist á álit höf. á þessum mönnum, og af því höfundur eðlilega hefur
ekki altaf tíma og tækifæri til að rökstyðja dómana, getur ekki hjá
því farið, að sumir muni kalla þá sleggindóma, þó fyndnir séu. Harð-
leiknastur er hann við síra Fr. Bergmann, en þar færir hann margt til
rökstuðnings sínu máli. Að höf. dæmir svo marga, stendur í sambandi
við það, að hann vil bera hönd fyrir höfuð Pétri biskupi, ef einhver
hefur ráðist á hann. Slíkt géra flestir þeir, sem æfisögur rita, og er
þá oft brugðið um hlutdrægni, hvort sem vörn þeirra er á góðum