Eimreiðin - 01.01.1913, Blaðsíða 11

— og mentunin eykst þar óðum, eins og hér og víðar; en ment-
uðustu mennirnir ganga í tvo staði og eiga í sífeldum illindum.
Peir keppa um völdin og segja það komi af ættjarðarást; en í
raun réttri berjast þeir um arðinn af þjóðarbúinu, þeir leggjast til
skiftis á auð landsins, og steypa þjóð sinni í óbotnandi skuldir.
Grikkland er líka á heljarþröminni, og Portúgal, af því að for-
kólfar þessara þjóða, mentuðustu mennirnir, hafa neytt máttar
mentunarinnar til þess, að ginna lýðinn og féfletta hann. Rúss-
neska þjóðin er því nær hungurmorða af líkum ástæðum. Og
víðar er pottur brotinn.
Petta er alvarlegt og ískyggilegt.
Sagan sannar eitt og hið sama um allar þjóðir: Pær uxu og
döfnuðu meðan ættjarðarást manna var ríkari en sjálfselskan.
Svo var um Forngrikki framan af og Rómverja í upphafi
Rómaríkis. Svo var og um íslendinga í blómatíð þjóðveldisins.
Og þetta sannast á Japönum nú á dögum.
En þegar þjóðræknin kólnar og sjálfselskan fer að ráða
mestu um þjóðarhegðun manna, þá er glötunin vís, hversu mikil
sem mentunin er orðin.
Forngrikkir urðu mesta mentaþjóð heimsins á sinni tíð. Peir
áttu skáld og listamenn og vísindamenn, sem allur heímur dáist
að enn í dag. Pá var ættjarðarást þeirra svo rík, að hver sá
trúnaðarmaður þjóðarinnar var gerður útlægur, sem uppvís varð
að því, að hafa látið hagsmuni þjóðarinnar víkja fyrir eigin-hag
sínum. Pá vörðust þeir árásum Persa með frábærri hugprýði;
þá féll Leónídas í Laugaskarði og Milzíades á Maraþonsvöllum.
En svo fór um síðir, að þjóðin spiltist. Pjóðræknin kólnaði þrátt
fyrir mentunina. Þá rak að því, að forkólfar þjóðarinnar mátu
meir mútugjafir og gullsendingar Filippusar Makedoníukonungs,
en fortölur Demosþenesar landa síns, hins þjóðræknasta manns
og mælskasta, sem uppi hefir verið.
Síðan lutu þeir erlendum þjóðum yfir 2000 ár, og urðu brátt
að fáfróðum aumingjum. Peir vöknuðu á öldinni sem leið, eins
og margar aðrar þjóðir, við bergmálið af byltingunum miklu á
Frakklandi. Og allir vildu liðsinna þeim vegna forfeðranna.
Pars fjöllin mæna á Maraþon
og Maraþon á æginn blá,
þar gekk ég einn, þá greip mig von,
að Grikkland mundi viðreisn fá,