Bókasafnið - 01.04.1997, Qupperneq 7

Ingibjörg Sverrisdóttir
S
Lestrarfélög í Arnessýslu
Eftirfarandi grein byggist á rannsókn sem unnin var sem verk-
efni í námskeiðinu „Eigindlegar rannsóknaraðferðir" sem haldið
var við Háskóla íslands á vorönn 1995 undir stjórn Rannveigar
Traustadóttur. Hún er allmikið stytt frá upphaflegu útgáfunni.
1.0 Viðfangsefiii rannsóknarinnar
1 rannsókninni var könnuð starfsemi almennra lestrarfélaga í
Arnessýslu frá því fyrir síðustu aldamót og á fyrri hluta þessarar
aldar. Markmið rannsóknarinnar var að athuga hvernig þessi
félög voru skipulögð, hvaða fólk tók þátt í þeim og hvaða tengsl
þau höfðu við aðra menningarstarfsemi.
Þeir þættir sem helst voru skoðaðir snúa að hinum almenna
félagsmanni, svo sem bókakostur, útlán og bóklestur, hvernig
starfsemin var fjármögnuð og hvernig bækurnar voru geymdar.
Ekki var lögð áhersla á að afla mjög nákvæmra sögulegra
staðreynda eða að skrifa samfellda sögu einstakra lestrarfélaga.
Hins vegar var kannað umfang þeirra frumheimilda sem félögin
létu eftir sig og þeir þættir sem eru sameiginlegir dregnir fram.
Talsvert hefur varðveist af efni og það er í raun óþrjótandi
brunnur upplýsinga ef það væri skoðað nánar.
2.0 Rannsóknaraðferðir
Við þessa rannsókn var beitt eigindlegum rannsóknar-
aðferðum. Þessar aðferðir ganga undir ýmsum heitum á ensku
svo sem qualitative research methods, ethnography eða natura-
listic inquiry. Þessar rannsóknir eiga uppruna sinn innan félag-
sfræði og mannfræði og eru mjög oft notaðar í rannsóknum þar
sem reynt er að öðlast innsýn í líf og aðstæður fólks. Markmiðið
er ekki að ná fram sem víðtækustu tölfræðilegu yfirliti, heldur
að skilja hlutina út frá sjónarhorni þeirra sem eru þátttakendur í
rannsókninni. (Taylor & Bogdan, 1984; Rannveig Traustadóttir,
1993).
Innan bókasafns- og upplýsingafræði hafa aðferðir af þessu
tagi verið notaðar erlendis, en þó í litlum mæli, miðað við meg-
indlegar (quantitative) rannsóknaraðferðir. A því sviði ganga
þær undir nöfnum eins og observation and description, case
studies, library user studies o.fl. (Busha & Harter, 1980). Eig-
indlegum rannsóknaraðferðum hefur ekki verið beitt markvisst
við rannsóknir í bókasafns- og upplýsingafræði hér á landi og
því síður hvað varðar sögulegt efni á þvf sviði. Það var því
forvitnilegt að skoða hvaða árangur þetta gæti gefið.
2.1 Þátttakendur
Þátttakendur í rannsókninni voru níu, fimm karlar og fjórar
konur. Allar konumar og einn karl eru starfandi bókaverðir í
Arnessýslu, þrír karlar eru bændur og einn karl tengist lestrar-
félögum gegnum fyrra starf sitt. Allir þátttakendur nema einn
eru búsettir í Amessýslu. Um helmingur þeirra hefur búið þar
alla ævi, en hinir mikinn hluta ævi sinnar. Fólkið er á aldrinum
55-85 ára.
í upphaflegri rannsóknaráætlun var gert ráð fyrir að taka
viðtöl við fólk sem hefði tekið þátt í starfsemi lestrarfélaga fyrr
á öldinni. Hópurinn sem tók þátt í rannsókninni var hins vegar
ekki valinn eftir neinu fyrirfram ákveðnu kerfi, heldur hafði
verið bent á fólkið sem hugsanlega heimildamenn. í ljós kom,
að einungis tveir karlanna höfðu verið félagar í lestrarfélagi fyrir
1950 og tekið virkan þátt í starfsemi þess. En hinir þátttakend-
urnir vissu ýmislegt og gátu gefið mikilvægar upplýsingar og
staðreyndir um starfsemi einstakra félaga, auk þess sem þau
varðveittu ýmsar heimildir. Viðtölin við þau gáfu góða heildar-
sýn yfir starfsemi þess félags sem þau tengdust.
2.2 Gagnasöfnun
Gagnasöfnun fór að mestu fram 11. febrúar - 6. aprfl 1995.
Rannsóknargögnin samanstanda af viðtölum, þátttökuathugun-
um og gömlu efni frá lestrarfélögunum. Einnig er stuðst við
nokkrar prentaðar heimildir þar sem fjallað er um starfsemi
lestrarfélaga í Arnessýslu.
Viðtölin fóru fram á heimili og/eða vinnustað þátttakenda,
nema í tveimur tilfellum. Tvisvar var rætt við tvo þátttakendur í
einu og vegna þess hve umfang verkefnisins var lítið, var ein-
ungis tekið eitt formlegt viðtal við hvern þátttakanda. Alls urðu
viðtölin sjö. Ekki voru notaðir sérstakir spurningalistar, en
rannsóknarspurningarnar hafðar til hliðsjónar.
Farið var í þátttökuathuganir í tvö lítil bókasöfn í sýslunni og
í eina kirkju, auk þess sem aðstæður voru skoðaðar þegar viðtöl
voru tekin á bókasöfnum. Þátttökuathuganirnar gáfu aðallega
upplýsingar um núverandi starfsemi, en einnig komu fram
mikilvægar sögulegar upplýsingar.
Leitað var eftir frumheimildum frá lestrarfélögunum, auk
þess sem athuguð voru þau gögn um lestrarfélög sem varðveitt
eru í Skjalasafni Árnesinga á Selfossi. Þessi gögn eru dreifð um
alla sýslu, á einkaheimilum og í bókasöfnum. Elsta efnið er þó
að mestu komið á skjalasafnið.
2.3 Úrvinnsla gagna
Öll viðtölin nema eitt voru tekin upp á segulband og voru þau
síðan afrituð. Eftir þáttökuathuganirnar og viðtalið sem ekki var
tekið upp voru skrifaðar vettvangsnótur. Frumheimildirnar voru
rannsakaðar og þar sem ástæða þótti til var tekið ljósrit eða
afritað upp úr þeim gögnum eða teknar nótur.
Þar fyrir utan voru skoðaðar nokkrar prentaðar heimildir um
lestrarfélög og bókasöfn í Árnessýslu og ber þar sérstaklega að
nefna Suðra (1969). í þá bók var meðal annars efnis safnað
upplýsingum um starfsemi flest allra lestrarfélaga á Suðurlandi
og það eru heimamenn sem segja sjálfir frá, en ekki er gerð
tilraun til að vinna frekar úr efninu.
Allt þetta efni var dregið saman og voru rannsóknargögnin
rúmlega 300 síður, auk rissmynda og prentaðra gagna. Þessi
gögn voru lesin vandlega yfir nokkrum sinnum og dregin fram
þau megin atriði sem fram komu. Utbúinn var flokkunarlykill og
viðtölin flokkuð eða kóduð eftir honum. Helstu flokkarnir sem
dregnir vom fram eru eftirfarandi:
1. Gamalt efni - sögulegt.
2. Núverandi starfsemi.
3. Bókavarðafélagið, stéttin, starfið.
4. Ungmennafélögin.
5. Annað, þar með talin ýmis áhugamál þátttakenda.
Þar sem áhersla var lögð á að safna gögnum um liðna tíð var
einungis fyrsti flokkurinn greindur enn nánar og verða niður-
BÓKASAFNIÐ 21. ÁRG. 1997 7