Bókasafnið - 01.04.1997, Síða 54

Faglegri og sérhæfðari upplýsingaþjónusta með aðgangi að
erlendum og innlendum gagnagrunnum og almenningsaðgang
að Internetinu var álitið vera helsta ónýtta tækifæri safnanna.
Viðtöl við forstöðumenn listasafns og
minjasafns - helstu niðurstöður
Á hvorugu safninu eru til formleg skrifuð markmið. En form-
leg áætlanagerð er meiri á listasafninu og minjasafninu en á
bókasöfnunum. Það er beinlínis nauðsyn að skipuleggja starfið
nokkur ár fram í tímann. A listasafninu liggur ævinlega fyrir
samþykkt áætlun yfir sýningar 2 ár fram í tímann og eru
sýningar jafnvel skipulagðar 3-4 ár fram í tímann. Á minja-
safninu eru sýningar og uppákomur einnig skipulagðar með
löngum fyrirvara. Þar er útbúin vinnuáætlun fyrir hvert ár. Á
listasafninu er sérstakur starfsmaður, sem ber megin ábyrgð á
almannatengslum. Á minjasafninu stóð til að ráða starfsmann til
að skipuleggja og sjá um almannatengsl tímabundið í 3 mánuði.
Á hvorugu safnanna hafði verið útbúin markaðsáætlun.
Markaðsgreining og reglulegar markaðsrannsóknir eru ekki
ástundaðar, en kynningarstarf allt er mun öflugra en á bókasöfn-
unum og tengsl við fjölmiðla ræktuð meðvitað. Eins og
bókasöfnin nota lista- og minjasöfnin fréttatilkynningar mikið
og í ársskýrslu minjasafnsins fyrir árið 1992 kemur fram að það
árið hafí birst 50 fréttatilkynningar í dagblöðunum um starfsemi
safnsins. Á listasafninu fer fram mikið kynningarstarf í kringum
opnanir á sýningum. Boðskort eru send til fjölda fólks og haft
samband við alla helstu fjölmiðla landsins. Menningarfulltrúar
fjölmiðlanna eru lykilmenn í þessu sambandi.
Erlendir ferðamenn eru sérstakur markhópur þessara safna og
því eru góð tengsl við hótel og ferðaskrifstofur. Bæði söfnin eru
vel merkt á götum úti og eru skiltin bæði á ensku og íslensku.
Annar mikilvægur markhópur safnanna eru skólaböm. Sam-
vinna hefur þróast milli safnanna og skólanna og er farið með
skólabörn í skipulagðar ferðir á söfnin þar sem fram fer safna-
kennsla. Allir safnamennirnir sem talað var við eru sammála um
það að konur séu mun duglegri að sækja söfnin en karlmenn og
að unglingar séu sjaldséðir gestir.
Bæði lista- og minjasafnið hafa logo eða merki safnsins og
þau framleiða margs konar kynningarefni, bæklinga, vegg-
spjöld, boli, drykkjarkönnur, penna og ýmsa smáhluti með
merki safnsins. Á minjasafninu er minjagripaverslun sem aflar
safninu tekna. Á listasafninu var í undirbúningi stofnun safn-
verslunar og er hún tekin til starfa nú. Víða erlendis eru safna-
verslanir mjög vinsælar og eru þær drjúg tekjulind fyrir við-
komandi stofnun.
Listasafnið og minjasafnið hafa ekki meira fé til kynningar-
starfa en stærstu bókasöfnin, en þau vekja mun meiri athygli
fjölmiðla og veggspjöld þeirra og annað kynningarefni sést víða
á opinberum stöðum. Forstöðumenn listasafnsins og minja-
safnsins virtust ekki hafa hinar minnstu áhyggjur af því að geta
ekki staðið undir væntingum sem aukin athygli hefði í för með
sér, þó að það kallaði á aukið álag fyrir starfsmenn. Þó ekki sé
um algjörlega sambærilega þjónustu að ræða, kallar aukin
aðsókn skipuiagðra hópa á listasafnið og minjasafnið og ráðgjöf
af ýmsu tagi á aukið vinnuframlag og álag á starfsfólk, en það
virtist ekki vera áhyggjuefni á þeim bæjum.
Sem dæmi um menningarstofnanir sem leggja mikið upp úr
kynningarstarfi má nefna atvinnuleikhúsin í Reykjavík. Þau
hafa bæði í þjónustu sinni starfsmenn sem sinna markaðs- og
kynningarstarfi. Samkvæmt upplýsingum sem fengust hjá
markaðs- og kynningarfulltrúa Þjóðleikhússins er útbúin
markaðsáætlun á hverju hausti fyrir næsta leiktímabil. Skil-
greindir eru markhópar fyrir hvert leikrit og gerðar áætlanir um
það hvernig ná megi til þessara hópa. Sinfóníuhljómsveit
íslands hefur þróað dagskrá sína þannig að hún falli betur að
tónlistaráhuga mismunandi hópa og býður nú upp á gula, rauða,
græna og bláa tónlistarröð að danskri fyrirmynd. Niðurstaða af
viðtölum við þessa aðila sem eru í forsvari fyrir menningar-
stofnanir er, að þeir eru mun meðvitaðri um markaðs- og kynn-
ingarstaf og leggja meiri vinnu í slíkt starf en starfsbræður þeirra
á almenningsbókasöfnunum.
Hvað geta almenningsbókasöfn lært af
þjónustufyrirtœkjum sem rekin eru í ábataskyni
eins og verslunum, bönkum og stórmörkuðum?
Þessar stofnanir hafa leitast við að gera umhverfi sitt og þjón-
ustu notendavæna og aðgengilega fyrir almenning. Sem dæmi
má nefna merkingar utanhúss (og innan). Algengt er að sjá
auglýsingaskilti þeirra úr fjarska. Enginn þarf að velkjast í vafa
um hvar þessi fyrirtæki eru staðsett og eru vegfarendur kyrfilega
minntir á það, þegar þeir fara um nágrenni þessara fyrirtækja. Ef
ókunnugur maður gengi um Þingholtin og ætlaði að finna
Borgarbókasafn Reykjavíkur yrði hann að spyrja kunnuga til
vegar til að finna safnið. Sömu sögu má segja af almenn-
ingsbókasöfnum víða á landinu. Af hverju er Borgarbókasafn
Reykjavíkur ekki merkt með sams konar götuskiltum og önnur
söfn í Reykjavík? Einn markaðsfrömuður, John R. Croyne,
leggur til, að sem liður í umhverfisgreiningu safnanna, gangi
starfsmenn bókasafnanna um þau og meti þau með augum að-
komumanns og beri þau saman við verslanir, banka og aðrar
þjónustustofnanir fyrir almenning. Hvernig er merkingum
háttað, hvernig er þjónustulund starfsmanna, hvernig eru starfs-
menn auðkenndir, hvernig er aðgengi fyrir fatlaða, bílastæði,
hvernig er uppröðun á gögnum safnsins? Hver er ímynd safnsins
út á við? Er safnið skreytt eftir árstíma, t.d. í kringum jól, páska
og aðra árstíma sem tíðkast að skreyta eða gera eitthvað sérstakt
til að lífga upp á útlit og andrúmsloft þjónustustofnana?
Dœmi um þjónustu almenningsbókasafna
erlendis, sem hefur haft markaðs- og
kynningargildi fyrir þau.
í Eskilstuna í Svíþjóð var komið á fót sérstakri upplýsinga-
þjónustu fyrir unglinga, sem eins og hér á landi höfðu verið
sjaldséðir gestir á almenningsbókasöfnunum. Sérstök áhersla er
lögð á upplýsingar um nám og starf. Á þessu aldursskeiði er
mikil þörf fyrir upplýsingar á þessu sviði fyrir ungt fólk, sem er
að taka ákvarðanir um náms- og starfsval. Upplýsingum var
safnað um nám sem var í boði, inntökuskilyrði, hvaða náms
krafist er í tiltekin störf, námslengd, nám í öðrum löndum og svo
framvegis. Á íslandi eru upplýsingar af þessu tagi ekki aðgengi-
legar fyrir ungt fólk. Þarna gætu almenningbókasöfnin gegnt
veigamiklu hlutverki. í Hornbæk í Danmörku var komið á fót
sérstakri upplýsingaþjónustu fyrir ferðamenn í tengslum við
almenningsbókasafn staðarins. í upphafí var þetta tilraunastarf
til 2ja ára. Tilraunin var styrkt fjárhagslega af menningar-
málanefnd bæjarins, ferðamálanefnd og nokkrum öðrum
aðilum. Lykillinn að því að tilraun þessi tókst eins vel og raun
varð á var að starfsfólk safnsins féllst á að útvíkka hefbundið
starf sitt og takast á við ný verkefni. Þessi tilraun vakti mikla
athygli fjölmiðla og taldi forstöðumaður safnsins að þessi
tilraun hefði komið safninu á landakortið eins og hann orðaði
það og skapað því mikla velvild sem skilaði sér margfalt í aukn-
um tjárframlögum frá bæði opinberum aðilum og einkaaðilum.
Ótal dæmi má nefna um vel heppnaða þjónustu almenning-
bókasafna erlendis, sem ekki er boðið upp á hér á landi, en hér
verður staðar numið.
54 BÓKASAFNIÐ 21. ÁRG. 1997