Bókasafnið - 01.04.1997, Síða 58

Guðrún Karlsdóttir
S
Flokkun í Landsbókasafni Islands -
Háskólabókasafni
Landsbókasafn íslands - Háskólabókasafn á sér aðeins stutta
sögu enn sem komið er í flestu tilliti öðru en byggingarsögu. En
forsaga safnsins er samofin fortíðinni í gömlu söfnunum tveim-
ur, Landsbókasafninu eldra og Háskólabókasafni og drættir þess
bera vissulega á ýmsan hátt þeirra svip þannig er niðurskipan
safnefnis skv. flokkunarkerfi Deweys sem upp var tekið á
íslandi um síðustu aldamót með íslenskum staðfæringum og
flokkunarhefðum sem síðan hafa skapast.
/ átt til sameiningar
Farið var að huga rækilega að samræmdri l'lokkunarstefnu í
Landsbókasafni fslands og Háskólabókasafni í kjölfar sameigin-
legrar aðfangastefnu á 7. áratugnum. Þótt sameining safnanna
hefði um langt skeið verið til umræðu stóðu húsnæðismálin
lengst af í vegi fyrir slfkri framkvæmd. Það kom þó ekki í veg
fyrir að margvíslegur undirbúningur gæti átt sér stað. Frá ýmsu
af því tagi segir í fjölrituðum greinargerðum frá þessu tímabili
en einnig eru til óbirtar úttekir er bregða Ijósi á þetta marg-
háttaða starf ásamt fundargerðum samráðshópa er leið nær
sameiningu, svo sem um skráningu, flokkun og fleiri sérsvið. í
ársskýrslum safnanna síðasta áratuginn fyrir sameiningu þeirra
má lesa um mikilsverð skref í átt til samræmingar.
Mikið var að gerast á alþjóðlegum vettvangi í bókasafnaheim-
inum í kringum og upp úr 1970, söfn voru farin að tölvuvæðast
og stöðlun upplýsinga varð æ mikilvægari. Hér á íslandi voru
gefnar út tvær handbækur fyrir bókasöfn árið 1970, og var önnur
þeirra Skráningarreglur en hin stytt útgáfa Dewey flokkunar-
kerfisins er nefndist á íslensku: Flokkunarkerfi fyrir íslenzk
bókasöfn þýtt og staðfært eftir Dewey Decimal Classification.
Þar með höfðu hérlendir bókasafnsmenn fengið í hendur flokk-
unarhandbók á sínu eigin tungumáli. Rétt er að geta þess, að árið
1952 höfðu þeir dr. Björn Sigfússon, þáverandi háskólabóka-
vörður, og Olafur F. Hjartar, síðar deildarstjóri við Landsbóka-
safn, tekið saman Bókasafnsrit I, en þar er m.a. að fmna stutta
þýðingu af Deweykerfinu á íslensku ásamt íslenskum stað-
færingum.
Saga og hefðir
Landsbókasafnið eldra var stofnað 1818 og innleiddi
Deweykerfið árið 1900, fyrst fslenskra safna. Það var því
gamalgróið safn, þegar Háskólabókasafn var formlega stofnað
sem eitt safn árið 1940, samrunnið úr bókakosti þáverandi
háskóladeilda. Þrjár elstu deildir háskólans eiga aftur sögu sína
að rekja til gömlu embættismannaskólanna þriggja og bókasai'na
þeirra, Prestaskólans (st. 1847), Læknaskólans (st. 1876), Laga-
skólans (st. 1908), en heimspekideild, stofnuð um leið og Há-
skóli íslands, 1911, fékk þá til jöfnunar sérstaka fjárveitingu til
bókakaupa.
Björn Sigfússon tók Dewey-kerfið upp fyrir allar safndeildir
fljótlega eftir að hann tók við embætti háskólabókavarðar árið
1945. Um það segir svo í Árbók Háskóla íslands fyrir háskóla-
árið 1946-47: Færð var til tugakerfis, Dewey-kerfisins, skrá-
setning þeirra þriggja safndeilda, sem höl'ðu verið skráðar öðr-
um skráningarkerfum: guðfræði, læknisfræði og lögfræði, og
stóð endurskráning, sem af því leiddi, langt fram eftir næsta
vetri.“ (HÍ Árb. 1946-47, s. 98.) Með orðalaginu fram eftir
næsta vetri er einkum átt við haustmisseri 1947. Bókakostur
Landsbókasafnsins var á þessum tíma eins og að líkum lætur
orðinn mikill að vöxtum og með hverri nýrri útgáfu Dewey-
kerfisins varð þyngra í vöfum að endurflokka safnkostinn.
Fræðigreinar þróuðust ört upp úr heimstyrjöldinni síðari og
þetta kom fram í gríðarlegri útgáfuaukningu og breyttum og nýj-
um fræðasviðum, sem hlutu að endurspeglast í flokkunarkerfinu
og hafa í för með sér aukið álag á flokkendur í bókasöfnum.
Aðföng safna endurspegluðu þennan vöxt og safnkostur
Háskólabókasafns margfaldaðist á skömmum tíma. I árslok
1992, tveim árum fyrir sameiningu safnanna í Þjóðarbókhlöðu
1994, var sameiginlegur safnkostur talinn vera 761.852 rit. Þar
af voru rit Landsbókasafnsins eldra 430.510 bindi auk 14.263
handritanúmera en rit Háskólabókasafns alls 317.079. (Lbs. og
Hbs. 1993, Grg., s. 18-19.)
Viðhorf og valkostir
Viðhorf til flokkunar í söfnunum mótaðist að nokkru af mis-
munandi aðstæðum þeirra. Annað safnið var lokað safn, þar sem
bókaverðir sóttu bækurnar fyrir notendur, en hitt safnið
sjálfbeinasafn, þar sem lánþegar höfðu aðgang að flestum ritum.
í Landsbókasafni væntu safnnotendur þess að geta fengið afnot
af hvaða íslensku riti sem var eftir þörfum, en þeir nálguðust
ritin ekki sjálfir og hilluröðun skipti þá ekki máli. í Háskóla-
bókasafni og útibúum þess gerðu lánþegar ráð fyrir að ganga
sjálftr að helslu fræðibókum í sinni grein á erlendum tungum
auk íslenskra fræðirita og þeir gerðu kröfu til þess, að saman
stæði það sem þeir töldu saman eiga.
í söfnunum tveim mynduðust að vissu marki mismunandi
hefðir vegna þessara ólíku aðstæðna og olli þetta stundum mis-
gengi í flokkun. Sem dæmi um slíkt má nefna flokkun Eddu-
kvæða og annars efnis af sama toga, sem var lengi vel litið á sem
goðafræði í öðru safninu en fornbókmenntir í hinu. Tilhneiging
var til að líta á slíkar hefðir sem valkosti, og eins votu stundum
valdar mismunandi leiðir þar sem um raunverulega valkosti í
flokkunarkerfi var að ræða. Dæmi um hið síðamefnda er flokk-
un sérgreindrar bókfræði sem sett var í flokk 016 með efnis-
viðskeyti í öðru safninu en var um tíma flokkuð með sérsviðinu
í hinu safninu að viðbættri formgreininni 016. Svipað er um
flokkun lögfræði að segja (formgrein 026 á móti flokki 340)
Fleira mætti nefna, en flest afbrigði af þessum toga voru sam-
ræmd alllöngu fyrir sameiningu safnanna. Eftir stóð viss munur
á dýpt flokkunar, en úr honum dró með árunum. Samræmingar-
átak var gert í þeim málum á árinu 1994 og náði það til sjálf-
beinarita og handbóka. Unnið er áfram að því brýnasta á þessu
sviði.
Hlutverkamunur
í Landsbókasafni fékk íslenskt efni yfirleitt flokkstölur sem
samsvöruðu nokkurn veginn styttri útgáfu Flokkunarkerfis, en
flokkun erlends efnis í safninu fór nærri alþjóðlegu útgáfunni. í
Háskólabókasafni hlaut íslenskt efni sömu flokkunarmeðferð og
erlent efni, enda stóð það einnig á sjálfbeina í flestum tilvikum,
þýðingar með erlendum útgáfum söntu rita ef raðað var saman
óháð tungumáli. 1 útibúum var íslensku efni raðað saman við
erlendan bókakost en í aðalsafni stóð það sér.
58 BÓKASAFNIÐ 21. ÁRG. 1997