Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1917, Blaðsíða 16

6
!Jorv. Thoroddsen
legar þokustjörnur, sem stundum dofna og stundum skír-
ast, en ekkert vita menn um orsakir til þeirra fyrirbrigða.
Með því að kanna ljósbönd þokustjarna hafa menn kom-
ist að efnasamsetningu þeirra að nokkru leyti, fundið þær
iofttegundir, sem þar eru algengastar. í flestöllum þoku-
stjörnum er mikið vatnsefni, þó stundum ekki alveg með
sama eðli eins og vjer eigum að venjast hjer á jöiðu;
frumagnaniðurröðunin er líklega dálítið öðruvísi eða vatns-
efnið er hjer á fyrsta myndunarstigi. Ennfremur hefur í
þokunum fundist »helium« og svo nýtt efni, sem ekki er
til í voru sólkerfi, sem þeir kalla »nebulium«, af því það
er beinlínis einkennilegt fyrir flestar eða allar frumþokur.
Pá hafa menn líka fundið köfnunarefni í ýmsum þokum
og sumstaðar dálítil drög af járni, kalki og magnesium, í
Orions-þoku þykjast menn líka hafa fundið súrefni. Til
eru þokur, sem ekki sjást, en koma fram á ljósmynda-
þynnum, af því þær senda frá sjer ultra fjólubláa geisla
eingöngu. Rafmagnskraftar miklir hljóta að vera í öllum
frumþokum og efnið er á fyrsta myndunarstigi þeirra
varla til muna farið að sameinast í frumefni; eindirnar
eru að byrja að skipa sjer niður í frumagnir, og svo
myndast fyrst hin ljettustu efnin. Innan í þokunum skap-
ast, eins og síðar verður getið, sólir, fáar eða margar, og
eru þær framan af eimhnettir úr hinum ljettustu efnum og
ákaflega heitir.
Pokurnar fylla afarmikil svæði í geimnum, og einna
víðáttumestar virðast þær vera, sem þynstar eru, óreglu-
legastar og ljósminstar; smærri þokur lýsa vanalega bet-
ur, jafnvel þó þær sjeu mjög fjarlægar. Margar stórar
þokumyndanir ná yfir millibilin milli fjarlægra sólkerfa,
og hraðfara sólir eru margar aldir að komast gegnum þær.
Stjarnfræðingar hafa gizkað á, að Andromedu-þokan mundi
taka upp 6 miljón sinnum meira rúm í geimnum en sól
vor, og eru þó sumar aðrar miklu stærri. Efni þessara