Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1917, Blaðsíða 36

36
forv. Thoroddsen
bandinu við andaheiminn, þeir t r ú ð u því blátt áfram, að
slíkt samband væri til. Vísindamenn í mörgum löndum
hafa eðlilega mörg trúarbrögð, eins og annað fólk, sumir
eru Lútherstrúar, kaþólskir, Búddhatrúar o. s. frv., en
þeim dettur nú ekki í hug að hræra saman vísindum og
trúarbrögðum í einn graut, eins og fyrrum var títt, og enn
er alsiða hjá mörgu hálfmentuðu og dómgreindarlitlu fólki.
Einmitt eftir að vísindin hafa gert sjer nákvæma grein fyr-
ir takmörkum mannlegs skilnings og hyggjuvits, eru vís-
indamennirnir margir orðnir trúaðir í vanalegum skilningi,
en þeir fengu stundum orð fyrir það áður, að þeir væru
eigi trúarsterkir. Eðlilega trúa þeir ekki öllum kreddum
hvers trúarflokks með öllum þeim sambreyskingi af eld-
gömlum hindurvitnum, sem mörgum fylgja; trúarhugmynd-
ir vísindamanna eru mismunandi, eins og hjá öðrum ein-
staklingum, enda vita þeir allir, að eigi er hægt að mæla
eða vega trúarsannindin með vísindalegum verkfærum.
Skoðanir manna um víðáttu geimsins hafa frá önd-
verðu verið mjög mismunandi og hafa staðið í nánu sam-
bandi við heimsskoðun þjóðanna. Fornþjóðirnar ætluðu,
að himininn væri hvelfing yfir jarðarkringlunni, og Anaxi-
mander frá Mílet (611—547 f. Kr.) var hinn fyrsti, sem
hjelt þeirri skoðun fram, að til væri líka himinhvelfing
undir jörðunni og himinhvolfið snerist alt kringum jörðina,
sem væri laus og svífandi í miðju; hann hafði athugað,
að næstu stjörnur við leiðarstjörnu snerust kringum hana,
og ályktaði því rökrjett, að himinhvelfingin, sem menn þá
hjeldu að stjörnurnar væru festar við, væri kúluflötur, sem
snerist, þó hjelt hann, að jörðin væri flöt, en sívöl á rönd-
unum eins og kaka. Pyþagóringar virðast fyrstir hafa hald-
ið því fram, að jörðin væri hnöttótt, og Pyþagóras (f. 580
f. Kr.) kvað hafa fyrstur kent, að himintunglin væru fest
við margar gagnsæjar krystalhvelfingar og væri jörðin mið-
depill þeirra allra; á yztu hvelfinguna voru fastastjörnurn-