Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1962, Side 101

101
notað hana, einkum sem háls- og magameðal. Hjaltalín
landlæknir segir svo í grasafræði sinni, „urtin hefur styrkj-
andi, vindeyðandi, svitaleiðandi, ormdrepandi, uppleys-
andi, forrotnun mótstandandi og blóðhreinsandi krapt“.
Enn er ógetið einnar notkunar hvannarinnar, sem sé til
blöndunar ýmiss konar drykkjarfanga. Strax á miðöldum
er getið um notkun hvannar í ástardrykki er þá tíðkuðust.
Þá hefur hvönnin lengi verið notuð til að bragðbæta
brennivín, og er svo enn í ýmsum löndum. Er hún þá
ýmist notuð ein sér, eða með einiberjum. (Hvannaróta- og
einiberjabrennivín, genever o. fl.). Hvannarótabrennivín
var og notað til lækninga, og var mönnum ráðlagt að taka
af því nokkra dropa á fastandi maga.
Hinir holu, pípulaga stönglar eða njólar hvannarinnar
hafa löngum freistað barna til ýmiss konar hlióðfæragerðar,
og er það reyndar sú eina notkun sem ég hafði kynni af í
æsku. Með pípum af mismunandi lengd og sverleika, mátti
ná fram mismunandi tónum. Talið er að norska nafnið
slpke, sem notað er um geitahvönnina höfði til þess háttar
notkunar, en það er ef til vill sama og íslenzka nafnið snók-
ur eða snókahvönn, sem stundum er notað um þessa jurt.
Ef til vill merkir og orðið njóli (norska jol) eitthvað svipað.
Eins og nærri má geta hefur mönnum þótt forvitnilegt
að vita eitthvað um efnainnihald hvannarinnar m. a. til að
skýra hina margvíslegu læknandi hæfileika hennar. Nýlega
hefur verið framkvæmd allýtarleg rannsókn á efnainnihaldi
hvannrótarinnar í Noregi.
Auk mjölvis, sem er aðalforðanæringarefni jurtarinnar
inniheldur rótin margar sykurtegundir, svo sem þrúgusyk-
ur og aldinsykur. Þá fundust í rótinni fjölmargar lífrænar
sýrur, sumar að vísu algengar eins og oxalsýra, rafsýra, epla-
sýra, malónsýra, fumarsýra og sítrónusýra, en aðrar sjald-
gæfari eins og kaffisýra og kínasýra, og loks angelikusýra
sem kennd er við hvönnina. Þessar sýrur munu hafa mest
áhrif á bragð og lykt hvannarótarinnar. Loks fundu Norð-