Fregnir - 01.03.2004, Blaðsíða 38

Fregnir. Fréttabréf Upplýsingar - Félags bókasafns- og upplýsingafræða
Daisy námsbækur á Blindrabókasafni
Almenní um safnið
Blindrabókasafn íslands var stofnað 1982 og heyrir undir menntamálaráðuneytið. í
safninu vinna 10 manns, auk þeirra starfa árlega 40-50 lesarar hljóðbóka sem eru
verktakar. Tæplega 3.000 fengu þjónustu beint frá safninu á árinu 2003, þar af eru 132
stofnanir á borð við almenningsbókasöfn sem lána áfram til notenda sinna. Hve marg-
ar hljóðbækur stofnanimar lána skjólstæðingum sínum er ekki vitað og þess vegna er
ekki fyrir hendi heildartala hljóðbókaútlána Blindrabókasafnsins á landsvísu. I safninu
em 5.300 titlar hljóðbóka og heildarútlán beint frá Blindrabókasafni námu á síðasta ári
60.000.
Blindrabókasafnið þjónar blindum og sjónskertum og öðmm þeim sem eiga erfitt
með að færa sér hefðbundið letur í nyt, svo sem nemendum með dyslexíu. Safnefni er
almennar útlánsbækur og námsefni. Blindir og sjónskertir em forgangshópur í safninu
og fá hljóðbækur, bækur á blindraletri og með stækkuðu letri. Stærsti hluti lánþega
safnsins er eldra fólk sem fær afþreyingarefni á hljóðsnældum, en næst á eftir koma
framhaldsskólanemar sem glíma við lestrarörðugleika.
Stafræn tækni
í safninu er nú verið að innleiða nýja gerð hljóðbóka, sem hefur gífurlega kosti fram
yfir snældubókina, ekki síst fyrir námsefni. Þessar bækur kallast Daisy eins og blómið
og er stytting fyrir Digital Audiobased Information System. Blindrabókasafn er á
lokaskeiði tilraunar sem staðið hefur um nokkurra ára skeið og miðast við framgang
staðals og þróunarvinnu sem unnin er erlendis en tekin upp hér, þar sem starfsmenn
læra á kerfið og aðlaga það okkar aðstæðum.
Upptakan er byggð á stafrænni tækni og er sú tækni notuð til að gefa lesandanum
mjög þjála möguleika til að lesa textann. Bækur em lesnar inn af manneskjum (ekki
talhermi) og þeim er yfirleitt dreift á geisladiskum. Mikill árangur hefur náðst í
„þjöppun“ hljóðskráa þannig að koma má allt að 50 klukkustunda lesnu efni á einn
disk.
Snældubækur - Daisy bækur
Þar til íyrir fáum ámm hafa námsbækur safnsins eingöngu verið á snældum. Snældu-
bækumar hafa hins vegar sína vankanta og það hefur verið sagt að sambærilegt sé að
hlusta á námsbók af snældu og að lesa bók prentaða á salemisrúllu vegna þess hve
takmarkaður kostur er á því að flytja sig til í textanum, t.d. að fínna aftur stað í textan-
um sem lesandinn er einu sinni kominn fram hjá.
Daisy bækur em hins vegar mjög þjálar í lestri og má nota að miklu leyti eins og
prentaða bók og hefur Daisy bókin jafnvel kosti umfram prentaða formið.
Nánar um Daisy bækur
Áður en prentuð bók er lesin inn sem Daisy bók er hún sett upp eða skipulögð af
starfsmanni með tilliti til þeirra atriða sem á að vera hægt að fletta út frá. Lesandinn á
að geta stokkið inn í textann út frá efnisyfirliti, ákveðnum blaðsíðum, atriðisorðum,
nafnaskrá o.s.frv. Ákveða þarf hvað af slíku eigi að bjóða upp á og lesa svo bókina inn
samkvæmt því. Við spilun bókarinnar stekkur forritið eða afspilunartækið samstundis
á milli þeirra atriða sem valin em.
Daisy bækur em lesnar (notaðar) með sérstökum forritum á tölvu (fartölva getur
verið vænlegur kostur) eða með sérhæfðum afspilunartækjum sem er enn sem komið
er síðri kostur af tæknilegum ástæðum og vegna verðsins. Langflestir lánþegar
Blindrabókasafns lesa bækumar í tölvum enda hefur það kosti umfram sérhæfðu af-
29. árg. - 1. tbl. 2004 - bls. 38