Morgunblaðið - 13.01.2001, Blaðsíða 46

MENNTUN
46 LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að þarf þó ekki að leita
lengra en til Banda-
ríkjanna til að finna
sambærileg dæmi í
nútímanum. Í Kali-
forníuríki er við lýði regla, um að
hver sá sem gerist þrívegis brot-
legur við lög skuli sitja í fangelsi
eigi skemur en 25 ár og allt til lífs-
tíðar. Þessa reglu settu menn
auðvitað af góðum hug árið 1994.
Þá höfðu tvö hrottaleg morðmál
vakið mikla athygli. Í öðru tilvik-
inu var 18 ára stúlka myrt þegar
hún neitaði að afhenda ræningja
peningaveski sitt og í hinu var 12
ára telpa
numin á brott
frá heimili
sínu og fannst
síðar myrt. Í
báðum til-
vikum reyndust morðingjarnir
hafa komið áður við sögu lögregl-
unnar. Feður stúlknanna tveggja
fóru fremstir í flokki þeirra sem
kröfðust hertra viðurlaga, en fað-
ir þeirrar yngri dró sig að vísu í
hlé þegar hann komst að því að
ekki stóð til að takmarka hertar
refsingar við ofbeldisverk.
Ný og hert viðurlög voru sam-
þykkt, sem kveða m.a. á um tvö-
falt þyngri refsingar við annað
brot og að refsing skuli að lág-
marki vera 25 ár við þriðja brot
og allt upp í lífstíðarfangelsi.
Fáránleikinn sem við tók er
engu líkur og fréttirnar eins og
ímynda mætti sér ef fjölmiðlar
hefðu fylgst með Brimarhólms-
dómum áður fyrr. Fangelsis-
dómur upp á 27 ár hið minnsta
fyrir þjófnað á varadekki árið
1996, af því að þjófurinn hafði
gerst sekur um tvö innbrot
nokkrum árum fyrr. 25 ára fang-
elsi hið minnsta fyrir þjófnað á
rakvélarblöðum árið 1996, af því
að þjófurinn sá hafði brotist inn
sjö og þrettán árum fyrr. 25 ár
hið minnsta fyrir að vera með
stolið reiðhjól í fórum sínum og
gamla innbrotsdóma í farteskinu,
annan frá því ellefu árum áður og
hinn þrettán ára gamlan. 25 ár hið
minnsta fyrir ætlað innbrot í bíl,
en skúrkurinn sá hafði verið grip-
inn við innbrot sjö og þremur ár-
um fyrr. 25 ára fangelsi hið
minnsta fyrir tilraun til að svíkja
út ökuskírteini, eftir að hafa tvisv-
ar sinnum brotist inn í hús. 35 ára
fangelsi hið minnsta fyrir að stela
ryksugu, eftir að hafa lifað stór-
kostlegu glæpalífi sem fólst meðal
annars í því að ráfa inn í opinn bíl-
skúr og vera rekinn þaðan út með
skömmum án þess að hafa nokkuð
upp úr krafsinu og fyrir að hafa
brotið rúðu í ölvun, án þess að ná
að stela nokkru. Og allra fræg-
asta dæmið er frá 1995, af pitsu-
þjófinum ógurlega. Hann var
fundinn sekur um þjófnað á pitsu-
sneið og fylgir sögunni að á þeirri
sneið hafi verið pepperoni-álegg.
Þessi pitsa reyndist dýrkeypt, því
þjófurinn hafði áður gerst sekur
um ránstilraun, hann tók líka ein-
hverju sinni bíl traustataki og var
með ólögleg fíkniefni í fórum sín-
um. Pitsusneiðin gerði útslagið og
kostaði hann 25 ára fangelsi.
Sögur af þessu tagi eru mý-
margar, enda munu aðeins um
20% þeirra sem féllu á þriðja
broti hafa framið ofbeldisglæp.
Nýjasta dæmið af glæpamanni,
sem á yfir höfði sér dóm í sam-
ræmi við þriggja afbrota regluna,
er helsta fréttaefnið vestra þessa
dagana. Maðurinn, sem er frá
höfuðborg Kaliforníuríkis, Sacra-
mento, þóttist vera golfleikarinn
frægi Tiger Woods og náði með
því að svíkja út tæplega 1,5 millj-
ónir króna. Þar sem hann hefur
áður komist í kast við lögin er út-
litið svart og fréttaskýrendur
segja jafnvel hugsanlegt að hann
fái dóm upp á 200 ára fangelsi.
Samkvæmt kalifornískum út-
reikningum heitir slíkur dómur
fangelsisvist að lágmarki 200 og
allt upp í lífstíðarfangelsi og ættu
leikmenn að vara sig á að falla í
þá gryfju að halda að Kaliforníu-
búar séu öðrum langlífari. Svona
er bara talið í réttarsölum rík-
isins.
Fréttaflutningurinn hefur vald-
ið því að nú eru tvær grímur farn-
ar á renna á kjósendur í Kaliforn-
íu, sem samþykktu hert viðurlög
yfir síbrotamönnum. Kjósendur
héldu nefnilega að það ætti að
koma böndum á ofbeldismennina,
þá sem meiða og drepa, ekki þá
sem stela pitsusneið eða svíkja út
peninga í nafni þeirra frægu og
ríku. Áhyggjur kjósendanna stafa
líka af því að það er óheyrilega
dýrt að halda öllum glæpamönn-
unum uppi, sem dæmdir hafa ver-
ið til að eyða ævinni í fangelsi fyr-
ir reiðhjólastuld.
Enn eru þeir þó margir sem
mæla þriggja brota reglunni bót
og segja hana fæla glæpamenn
frá afbrotum. Fyrstu árin eftir að
lögin tóku gildi var því mjög hald-
ið á lofti að glæpum hefði fækkað
verulega í ríkinu, en þar sem
glæpum fækkaði líka í öðrum
ríkjum Bandaríkjanna, sem höfðu
ekki sett sér sambærileg lög, telj-
ast það vart haldbær rök. Það
hefur meira að segja komið í ljós
að þær sýslur innan Kaliforníu,
sem fylgja lögunum hvað fastast
eftir, eru engu betur settar en
aðrar.
Svo halda menn að það sé liðin
tíð að þjófnaður á snærishönk
kosti Brimarhólmsvist.
Glæp-
samleg
refsing
Það er löngu liðin tíð á Íslandi að menn
fái ævilanga Brimarhólmsvist fyrir að
stinga á sig snærisspotta, eða hungr-
uðum mönnum sé kastað í dýflissu fyrir
að stela brauðbita. Reyndar geta Íslend-
ingar nútímans leyft sér að hlæja að svo
fáránlegri hugmynd um dómskerfi og af-
skrifað hana sem valdníðslu af versta
tagi, sem aldrei myndi líðast í upplýstu
samfélagi við upphaf 21. aldarinnar.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
HVAÐA hugmyndir gerirfólk sér um stærðfræðiog tilgang með stærð-fræðinámi? Í nær tvo
áratugi hef ég öðru hverju beðið
nemendur mína, kennara eða kenn-
aranema, að lýsa kennslustund í
stærðfræði eða segja hvað þeir telji
að skipti máli í stærðfræðinámi.
Einnig hef ég farið
fram á að þeir velti fyr-
ir sér hugtökum í
stærðfræði, reyni t.d.
að skýra vel fyrir sjálf-
um sér hvað algebra sé
eða þá rúmfræði. Þetta
er ekki eins einfalt og
kann að virðast.
Lýsingarnar hafa
lengst af verið fremur
einsleitar. Það er ekki
mikill munur á
kennslustundunum
sem þorri þeirra hefur
lýst. Það er þó ekki
vegna þess að stærð-
fræði bjóði ekki upp á
fjölbreytni í kennslu.
Og hvað varðar hug-
tökin, sem menn reyna að dýpka
skilning sinn á, búa allt of fáir að
verulegri reynslu til að takast á við
slíkt. Á Íslandi höfum við ekki skap-
að okkur gott umhverfi fyrir for-
vitnilega og djúptæka umræðu um
þessi mál. Þetta er eitt af því sem
menn tala ekki um, velta því jafnvel
ekki fyrir sér að vera kunni áhuga-
vert að hugsa um og ræða, hvað þá
að það geti verið skemmtilegt.
Fyrsti sjónvarpsþátturinn í
myndaflokknum Líf í tölum – sjón
er sögu ríkari, sem sýndur var í
Sjónvarpinu sl. mánudagskvöld,
beindi trúlega athygli að því að hug-
myndir manna um stærðfræði
mættu rúma nokkuð meira en al-
gengt er. Hann var að vissu leyti
kennslustund. Efnið var fræðandi,
vakti spurningar, gaf mörg dæmi
um forvitnileg viðfangsefni og leyfði
áhorfendum að sjá hvaða hugmynd-
ir þeir, sem talað var
við, gerðu sér um störf
sín og afrakstur þeirra.
Hann sýndi jafnvel
löngun þeirra til skiln-
ings, þótt ekki væri
fenginn, og gleði vegna
þess sem þeir höfðu
skapað.
Þeir, sem talað var
við í þættinum, voru
kunnir málarar, stærð-
fræðingar, listfræðing-
ar, arkitektar, tölvu-
myndlistarmenn og
fleiri. Sumt kom ugg-
laust kunnuglega fyrir
sjónir eins og áhrif
þess að listamenn end-
urreisnartímabilsins
uppgötvuðu stærðfræðileg lögmál
fjarvíddarinnar. En þannig gerðu
þeir sér ljóst hvernig fara mátti að
við að láta augað trúa því að strigi
málverksins væri þrívíður. Tvívíddin
fangaði á vissan hátt þrívíddina.
En það eru fáir, sem kveðið hafa
eins sterkt að orði og Sam Edger-
ton, prófessor í listasögu, sem segir í
þættinum að varðandi vestræna
menningu hafi það skipt mun meira
máli þegar kleift var að prenta
myndir í fjarvídd en þegar hið
prentaða orð varð veruleiki. Edger-
ton á við áhrif þessara mynda á þró-
un véla og grundvöll iðnbyltingar-
innar, svo og reyndar alla
tækniþróun þar á eftir.
Þrívídd fangar fjórvídd?
Tölvugrafík er að kalla fram ann-
að undur þar sem kannske má segja
að þrívíddin sé að reyna að fanga
fjórvídd. Ofurteningur Tom Banc-
hoffs, prófessors í stærðfræði, og
verk ýmissa listamanna sýndu hvað
er að gerast á þessum vettvangi og
þeim sem fæddir eru inn í tölvu-
væddan heim finnst það líklega
sjálfsagt, eða hvað?
Tölvutæknin og sýndarveruleik-
inn eru í vaxandi mæli að gera okk-
ur kleift að breyta óhemju ógrynn-
um tölulegra upplýsinga í
myndræna ásýnd eins og Donna
Cox, prófessor í listum og hönnun,
og reyndar fleiri gáfu dæmi um. Og
allt eins og gerðist fyrir 500 árum,
þegar fjarvíddin gerði það sýnilegt
sem áður rúmaðist aðeins í hugar-
fylgsnum manna, hefur tölvumynd-
gerð með aragrúa tölulegra upplýs-
inga að hráefni gert fyrirbæri
sýnileg sem menn leiddu ekki hug-
ann að fyrir aðeins fáum árum.
Víðtækt stærðfræðilegt læsi
Það sem hér er sagt gefur nokkuð
aðra ímynd en flestir gera sér af
stærðfræði. Sjónvarpsþættirnir
verða vonandi, hér eins og annars
staðar, til að hefja eða víkka um-
ræðu um eðli stærðfræði sem fræði-
greinar. Spurt verður hugsanlega
hvaða sviðum hún tengist og hvaða
hlutverk hún leiki í tækniþróun og
menningu. Vissulega hefur tæknin
Líf í tölum II/ Sjónvarpið sýnir á mánudagskvöldum
ameríska þætti um stærðfræði í nýju ljósi. Anna Krist-
jánsdóttir prófessor í KHÍ þekkir einnig samnefnda
bók og segir hér m.a. frá fjórðu víddinni og ofurteningi.
Reuters
Hvers vegna er hlébarði með depla en tígrisdýr með rendur? Þetta er góð þraut á veggspjaldi.
Heimurinn í
augum stærð-
fræðinga
 Hvað er að sjá þegar hulunni er
svipt af stærðfræði?
 Er góð hjálp í stærðfræði til að
greiða úr óreiðunni?
Anna
Kristjánsdóttir
Laugardaginn 6. janúar birt-
ist fyrsta greinin um stærð-
fræði í flokknum Líf í tölum.
Greinarnar byggjast m.a. á
bandarískum sjónvarpsþætti,
sem sýndur er á RÚV, og
samnefndri bók, Life in
Numbers.
Í dag birtist önnur greinin,
en næst fjallar höfundurinn,
Anna Kristjánsdóttir, for-
maður íslensku nefndarinnar
um Alþjóðlega stærð-
fræðiárið, m.a. um norrænu
ráðstefnuna Stærðfræði 2000
– Meginatriði fræða og fram-
kvæmda. Sagt verður frá
hugmyndum og reynslu ungs
verkfræðings í Noregi, sem
ákvað að verða grunnskóla-
kennari og hefur stundað
nám í Bergen og víðar.
Líf í tölum