Morgunblaðið - 13.01.2001, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
62 LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HÆFING er hugtak
sem notað er um þjálf-
un og meðferð, sam-
bærilega endurhæf-
ingu, hjá fólki sem
hefur fatlast áður en
fullum þroska er náð. Í
hæfingu er því unnið
við þjálfun á margvís-
legum athöfnum og
færni sem hinn fatlaði
hefur ekki búið yfir áð-
ur. Endurhæfing fæst
hins vegar oftast við
þjálfun færniþátta sem
hafa glatast vegna af-
leiðinga sjúkdóma eða
slysa.
Reykjalundur hefur
sinnt hæfingarverkefnum allt frá því
að almenn endurhæfingarstarfsemi
hófst þar. Í fyrstu var hæfingarmeð-
ferð ekki aðskilin frá annarri endur-
hæfingu. Hæfingarverkefni eru tals-
vert frábrugðin hefðbundnum
endurhæfingarverkefnum og krefj-
ast nokkurrar sérhæfingar innan
endurhæfingarinnar. Því hefur sér-
stakt meðferðarteymi sem hefur
hæfingu sem aðalverkefni verið starf-
rækt á Reykjalundi frá árinu 1993.
Reykjalundur er eina sjúkrastofn-
un landsins þar sem hægt er að
leggja unglinga og fullorðna inn til
hæfingar. Hæfingarteymið á Reykja-
lundi hefur að jafnaði 5 legupláss til
umráða. Árlega koma um það bil 45
einstaklingar þangað til hæfingar.
Hæfingarteymið hefur einkum
sinnt hreyfifötluðum en einnig fólki
með ýmsar þroskaraskanir og fatlan-
ir frá miðtaugakerfi.
Helstu verkefni hæfingarteymis-
ins eru á sviði margs konar þjálfunar,
við úttekt og aðlögun á hjálpartækj-
um, aðlögun umhverfis að þörfum
hins fatlaða og könnun á getu til
náms, starfa og búsetu.
Til hæfingarteymisins á Reykja-
lundi er einkum vísað þegar vinna
þarf að stærri verkefnum sem erfitt
er að sinna utan sjúkrahúss. Eins er
töluvert um það að á Reykjalund
komi fatlaðir af landsbyggðinni sem
ekki hafa aðgang að ráðgjöf, þjálfun
og meðferð á heimaslóðum.
Ímyndað dæmi um verkefni hjá
hæfingarteyminu gæti verið 16 ára
strákur, Nonni, úr kaupstað úti á
landi. Hann er með spastíska lömun í
fótum, skerta göngugetu og þarf að
nota öklaspelkur og ganga við hækj-
ur. Hann er líka klaufskur í höndum,
skrifar illa og er seinn að vinna. Tal er
óskýrt. Í skólanum þarf hann sér-
kennslu og stuðning.
Hann þarf að vera í stöðugri
sjúkraþjálfun 2–3 svar í viku til að
halda hreyfifærni sinni.
Síðastliðin 2 ár hefur hann stækk-
að mjög mikið og þyngst. Hann var
orðinn leiður á sjúkraþjálfuninni og
notaði tækifærið þegar gamli sjúkra-
þjálfarinn flutti burt fyrir einu ári og
hætti í sjúkraþjálfuninni þótt nýr
kæmi skömmu seinna.
Við þetta varð hann mjög stífur í
fótunum og öll hreyfifærni minni.
Hann á orðið í erfiðleikum með að
fara um á hækjunum og þarf að vera í
hjólastól til lengri ferða og því háður
því að aðrir geti keyrt hann í stólnum
eða bíl. Hann kemst því minna út á
meðal vina og jafnaldra og hefur ein-
angrast talsvert. 10. bekkur gekk illa
og hann náði ekki samræmdu próf-
unum.
Fljótlega eftir komuna á Reykja-
lund eru sett upp meðferðarmarkmið
í samráði við Nonna og foreldra hans.
Það þarf að bæta göngugetu hans
og teygja á spastískum vöðvum, bæta
þol og þrek og vekja áhuga hans á lík-
amsþjálfun og íþróttum. Hann þarf
að léttast. Það þarf að endurnýja
spelkur og skó og athuga með hjálp-
artæki sem henta honum í sambandi
við að komast leiðar sinnar. Hann
þarf að fara í talþjálfun.
Hann langar að halda áfram í skóla
og þarf hjálp við að átta
sig á hvað hentar. Til
þess þarf að athuga
náms- og verkgetu hans
og hvort hann þurfi
hjálpartæki, eða aðlög-
un til að geta stundað
námið. Auka þarf sjálf-
stæði hans og vinna
gegn þeirri einagrun
sem hann er kominn í.
Til að sinna öllum
þessum verkefnum þarf
samstarf margra aðila.
Í hæfingarteyminu eru
sjúkra-, heilsu-, tal-, og
iðjuþjálfar, læknir,
hjúkrunarfræðingur og
félagsráðgjafi.
Auk þessara aðila þarf að fá aðstoð
stoðtækjafræðings og sálfræðings
utan staðarins.
Þegar líður að lokum veru Nonna á
Reykjalundi þarf að draga saman ár-
angur og niðurstöður meðferðarinn-
ar og undirbúa það sem við tekur.
Hann fær ráðgjöf um heppilegt nám
og skóla. Haft er samband við sjúkra-
þjálfarann heima varðandi áfram-
haldandi sjúkraþjálfun og Nonni
hvattur til að stunda sjálfur heppi-
lega þjálfun eða íþróttir. Til að bæta
sjálfstæði hans er sótt um rafknúið
fjórhjól þegar séð er að ekki gengur
að auka göngugetu hans þannig að
hann komist sjálfur lengri leiðir.
Til að auðvelda honum skólastarf
er sót um að tölvu í skólanum og
heima.
Ekkert er ákveðið um endurinn-
lögn á Reykjalund sem fer eftir þörf-
um sem upp kunna að koma.
Framtíð hæfingar á Reykjalundi á
að geta verið björt. Skipulagsbreyt-
ingar sem eru fram undan í sambandi
við gerð þjónustusamnings við heil-
brigðisráðuneytið eiga að geta auð-
veldað fyrirkomulag starfseminnar.
Bygging þjálfunarhúss, með sund-
laugum, leikfimisal og tækjasal, sem
er komin af stað mun gjörbreyta og
bæta aðstöðu hæfingarinnar. Hreyfi-
fötluðu fólki er flestu nauðsynlegt að
vera í mjög mikilli og góðri líkamlegri
þjálfun til að viðhalda hreyfifærni
sinni og sjálfsbjargargetu. Með til-
komu þjálfunarhússins opnast miklir
möguleikar fyrir íþróttir fatlaðra og
heilsuþjálfun.
Málefni hreyfifatlaðra hafa verið
talsvert til umræðu meðal þeirra heil-
brigðisstofnana sem sinna þjónustu
við þá. Reykjalundur hefur tekið
virkan þátt í umræðunni. Í kjölfar
umræðunnar var settur á stofn
starfshópur sem í eiga sæti fulltrúar
frá endurhæfingardeild Landspítala,
Styrktarfélagi lamaðra og fatlaðra og
Reykjalundi, sem er að ljúka undir-
búningi að viðmikilli rannsókn á
heilsu og högum ungs fólks á Íslandi
með heilalömun og þjónustu við þá.
Tilgangur rannsóknarinnar er meðal
annars að kanna þjónustuþörf hreyfi-
fatlaðra með það fyrir augum að bæta
þjónustu við þá. Niðurstöður rann-
sóknarinnar kunna að hafa áhrif til
breytinga á hæfingarstarfsemi
Reykjalundar sem og annarra aðila
sem fást við hæfingu.
Það má því vænta mikilla breyt-
inga á hæfingarstarfsemi Reykja-
lundar á næstunni sem vonandi verð-
ur til góðs fyrir þá sem hennar munu
njóta.
Hæfingar-
meðferð á
Reykjalundi
Ludvig
Guðmundsson
Höfundur er læknir.
Þjálfun
Framtíð hæfingar
á Reykjalundi á, að
mati Ludvigs
Guðmundssonar, að
geta verið björt.
VIÐ verðum víst að
horfast í augu við þá
nöturlegu staðreynd
að sjónvarpið mótar
heimsmynd almenn-
ings meira en nokkur
annar fjölmiðill og
skammtar fréttirnar.
Það sem ekki kemur í
sjónvarpinu hefur
ekki gerst. Þetta er
dapurlegt vegna þess
að áhugi sjónvarps-
fréttamanna og þekk-
ing í sumum mála-
flokkum (einkum
menntun og menn-
ingu), virðist tak-
markast við upphlaup
og illdeilur, eða þá einkennilegar
eða kunnar persónur, umfjöllunin
verður eftir því yfirborðsleg og
persónubundin, skortir frumleika,
lit og dýpt.
Hneykslun almennings á því
þegar Megasi voru veitt Jónasar-
verðlaunin á degi íslenskrar tungu,
16. nóvember síðastliðinn, er gott
dæmi um afleiðingar þess þegar
sjónvarpið skammtar þjóðinni sitt
þrönga sjónarhorn. Verðlaunin
voru afhent á hátíðarsamkomu
menntamálaráðherra í þjóðmenn-
ingarhúsinu. Þar var haldin fjöl-
breytt og merkileg dagskrá, og
veittar þrjár viðurkenningar.
Hæst bar auðvitað Jónasarverð-
launin, sem að þessu sinni komu í
hlut Megasar.
Sjónvarpsmenn komu á staðinn
með tæki sín og tól. Þeir röðuðu
sér í kringum Megas og beindu
vélum sínum ógnvekjandi að hon-
um, líkt og til að missa nú ekki af
minnstu svipbrigðum þessa ein-
kennilega horaða skálds, sem allt-
af kemur á óvart, þessa skálds
uppreisnar, utangarðsmanna og
fíkniefna, sem menn halda stund-
um að hljóti að vera dauður, en rís
alltaf upp aftur, kampakátur og
hýr. Athygli sjónvarpsvélanna var
límd við skáldið, líkt og athygli
hunds sem mænir á húsbónda sinn
til að missa ekki af minnstu bend-
ingu hans. Barnalegur ofuráhugi
sjónvarpsvélanna á Megasi vakti
ýmist furðu eða kátínu viðstaddra,
og fréttirnar sem á eftir fylgdu
staðfestu þröngt sjónarhorn
myndavélanna. Fréttamenn virtust
ekki hafa áhuga á öðru en Megasi,
en athyglin beindist ekki að skáld-
skap hans eða framlagi til ís-
lenskrar ljóðlistar,
heldur að Megasi sem
fígúru.
„A bunch
of money“
Nú mætti í sjálfu
sér spyrja hvað sé
merkilegt og hvað
ekki. Jónasarverð-
launin þykja vænta-
lega frásagnarverð,
vegna þess að þau eru
kennd við Jónas Hall-
grímsson og vegna
þess hve vegleg þau
eru, „a bunch of mo-
ney“ sagði Megas í
sjónvarpsviðtali.
Hinn þröngi áhugi fjölmiðla á
Megasi yfirskyggði gersamlega að
við sama tækifæri voru veittar
tvær aðrar viðurkenningar, lista-
verk eftir Ólöfu Einarsdóttur, sem
lægra fóru í fjölmiðlum, en voru þó
ekki síður merkilegar: Dick Ringl-
er, prófessor við Wisconsin há-
skóla í Madison, fékk viðurkenn-
ingu fyrir veraldarvef sinn um
Jónas Hallgrímsson og Stóra upp-
lestrarkeppnin í 7. bekk fékk við-
urkenningu fyrir að hafa eflt
áhuga í skólum landsins á vandaðri
framsögn og flutningi texta.
Dick Ringler er gott dæmi um
snilling sem ekki ætti að sleppa
hjá garði án þess að fá að minnsta
kosti hálftíma viðtalsþátt í sjón-
varpinu. Maðurinn er ekki aðeins
vandaður fræðimaður, vel mæltur
á íslensku, sem numið hefur ís-
lenskri menningu nýtt land á ver-
aldarvefnum með glæsilegum
hætti, heldur líka stórskemmtileg-
ur, og gæti haldið uppi klukkutíma
sjónvarpsþætti ef sjónvarpsmenn
hefðu rænu á að fá hann til viðtals
við sig. Að þessu sinni tók bara
ríkishljóðvarpið stutt viðtal.
Þriðji verðlaunahafinn, Stóra
upplestrarkeppnin, er stærsta þró-
unarverkefni í íslenskum skólum
um þessar mundir. Sama dag og
Megas fékk sína verðskulduðu við-
urkenningu — einn, skrifuðu
Sparisjóðirnir og Edda — miðlun
og útgáfa, undir þriggja ára samn-
ing við undirbúningsnefnd upp-
lestrarkeppninnar um að veita
samtals allt að fjórfalt hærri fjár-
hæð á ári í verðlaun handa nem-
endum í 7. bekk um land allt fyrir
vandaðan upplestur. Þriðja fyrir-
tækið, Flugfélag Íslands, hét einn-
ig þriggja ára stuðningi sínum á
sama degi. Framlag þessara
þriggja fyrirtækja nemur samtals
ríflega fimm milljónum á þremur
árum, og hygg ég að sjaldan eða
aldrei hafi einkafyrirtæki á Íslandi
heitið skólanemendum og þróun-
arverkefni í skólum jafn vænum
„bunch of money“. En þetta þótti
sjónvarpsmönnum lítt frásagnar
vert.
Póstmódernískar
þverstæður
Landsmenn höfðu að minnsta
kosti tvær góðar og gildar ástæður
til að hneykslast. Þegar Megas
kvaddi sér hljóðs um 1970 varð
hann frægur að endemum fyrir að
svívirða minningu Jónasar Hall-
grímssonar, en hampar nú þeim
verðlaunum sem við hann eru
kennd. Í öðru lagi hefur verið bent
á með réttu að framburður Megas-
ar í söng sé vægast sagt sérkenni-
legur, og lengi hefur verið óger-
legt að greina orðaskil í söng hans.
Auk þess slettir skáldið ótæpilega
ensku, einkum í viðtölum upp á
síðkastið. Og svo á þessi maður að
fá verðlaun sjálfs Jónasar Hall-
grímssonar fyrir að auðga íslenska
tungu, maður sem svívirt hefur
hvort tveggja!
Menn hafa hneykslast á nefnd-
inni sem lét sér til hugar koma að
veita Megasi þessa viðurkenningu,
og á ráðherra fyrir að láta glepj-
ast. En hinn barnalegi ofuráhugi
fréttamanna á fígúru Megasar
varð til þess mönnum skaust yfir
að á þessum degi var ekki veitt
bara ein viðurkenning, heldur
þrjár, og þær verður allar að
skoða í samhengi.
Enginn af gáfnaljósum fjöl-
miðlanna, ekki einu sinni hinn fjöl-
gáfaði pistlahöfundur Víkverji,
kom auga á þá þverstæðu við níð
Megasar um Jónas, að önnur við-
urkenning var veitt bandarískum
manni fyrir að halda skáldskap
Jónasar á lofti á veraldarvef. Við
verðlaunaafhendinguna las Ringler
sjálfur upp nokkur ljóð Jónasar –
á ensku!
Enginn kom heldur auga á þá
þverstæðu við þvoglulegan fram-
burð Megasar, að þriðja viður-
kenningin var veitt fyrir að efla
með ungu fólki skýran framburð
og vandaða túlkun texta. Á marg-
umræddri hátíðarsamkomu mátti
heyra þrjá unga lesara flytja ljóð,
þar á meðal ljóð eftir Megas.
Flutningur þess stóð í skínandi
mótsögn við flutning Megasar
sjálfs á eigin ljóði þar sem ekki
skildist nema eitt og eitt orð á
stangli.
Hinir hneyksluðu verða að átta
sig á því að við lifum á póstmód-
ernískum tímum, þar sem allt er
leyfilegt, og verðlaunaveitingin til
Megasar, sem og dagur íslenskrar
tungu yfirleitt, er gott dæmi um
þær margföldu póstmódernísku
þverstæður sem hvarvetna blasa
við í íslensku þjóðlífi nú um stund-
ir. Þeir sem unna íslenskum skáld-
skap ættu frekar að finna til með
Megasi, sem varð að þola það að
vera settur á stall og gerður að fí-
gúru af fávísum fréttamönnum,
svo manni verður hugsað til skáld-
bróður hans, sem einnig hneyksl-
aði samtíð sína, og stúlkunnar
hans með sægrænu augun sem
spurði: „Skyldi manninum ekki
leiðast að láta krossfesta sig?“
Skyldi mannin-
um ekki leiðast
að láta kross-
festa sig?
Baldur
Sigurðsson
Verðlaun
Verðlaunaveitingin til
Megasar er gott dæmi
um þær margföldu
póstmódernísku þver-
stæður, segir Baldur
Sigurðsson, sem hvar-
vetna blasa við í
íslensku þjóðlífi.
Höfundur er formaður
undirbúningsnefndar um
landskeppni í upplestri.