Morgunblaðið - 23.06.2001, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2001 37
NÝVERIÐ skilaði
umboðsmaður Alþingis
frá sér áliti þar sem
hann sagði stjórn
Lánasjóðs íslenskra
námsmanna (LÍN)
ekki hafa farið að lög-
um þegar hún neitaði
að taka tillit til
breyttra aðstæðna
fyrrverandi náms-
manns sem fengið
hafði MS-lömunar-
sjúkdóm. Hann hafði
sótt um undanþágu frá
endurgreiðslu lána.
Mál þessa tiltekna
manns kom fyrst fyrir
stjórn LÍN eins og
reglur gera ráð fyrir og var ákvörð-
un stjórnarinnar um að hafna þess-
ari beiðni kærð til málskotsnefndar
LÍN, þar sem niðurstaðan var sú
sama.
Ástæða þess að námsmanninum
var synjað um niðurfellingu á end-
urgreiðslum námslána haustið 1999
var að honum yrði reiknuð tekju-
tengd afborgun árið 2000 eins og
árin 1997 til 1999.
Maðurinn, sem um ræðir, hafði
rökstutt beiðni sína vel og ljóst er
að fjárhagslegir örðugleikar hans
vegna alvarlegra veikinda eru mikl-
ir. LÍN afgreiddi þessa beiðni hins
vegar á grundvelli hlutlægrar og
fortakslausrar vinnureglu. Vinnu-
regla þessi er sú að ekki sé veitt
undanþága frá endurgreiðslu náms-
lána ef líklegt er talið að lánþega
muni reiknast tekjutengd afborgun
á næsta ári eftir að breytingin á
högum hans á sér stað.
Umboðsmaður segir LÍN
ekki hafa farið að lögum
Í lögum um LÍN nr. 21/1992, 6.
mgr. 8. gr. segir að stjórn lána-
sjóðsins sé heimilt að veita und-
anþágu frá árlegri endurgreiðslu
skv. 1. mgr. sömu greinar. Ákveðin
skilyrði eru sett fyrir veitingu þess-
arar undanþágu. Í greininni stend-
ur orðrétt: „Stjórn sjóðsins er enn
fremur heimilt að veita undanþágu
frá ársgreiðslu skv. 1. mgr. ef nám,
atvinnuleysi, veikindi, þungun,
umönnun barna eða aðrar sambæri-
legar ástæður valda verulegum
fjárhagsörðugleikum hjá lánþega
eða fjölskyldu hans.“ Í því tilviki
sem um ræðir sendi aðili máls inn
rökstudda beiðni um undanþágu á
grundvelli alvarlegra veikinda og
verulegra fjárhagsörðugleika vegna
þeirra. Það sem umboðsmaðurinn
gagnrýnir réttilega er að ástæður
þær sem lágu að baki beiðni náms-
mannsins um undanþágu hafi ekki
verið kannaðar nægilega.
LÍN sinnir ekki
rannsóknarskyldu sinni
Hlutverk málskotsnefndar LÍN
er skv. 5. gr. a. að skera úr um
hvort úrskurðir stjórnar LÍN séu í
samræmi við lög og reglur og skal
málsmeðferð fyrir nefndinni fara
eftir stjórnsýslulögum
þar sem lögum um
LÍN sleppir. Nefnd-
inni ber því að sinna
rannsóknarskyldu
sinni skv. 10. gr.
stjórnsýslulaganna nr.
37/1993 og sjá um að
mál séu nægilega upp-
lýst áður en tekin er
ákvörðun. Í þessu felst
að staðreyna beri eftir
atvikum hvort upplýs-
ingar þær sem nefndin
fær upp í hendurnar í
hverju máli séu réttar
svo rétt ákvörðun
verði tekin. Í samræmi
við íslenskan stjórn-
sýslurétt verða gerðar meiri kröfur
til nefndarinnar varðandi þetta at-
riði eftir því sem ákvörðunin er til-
finnanlegri eða meira íþyngjandi.
Skoða ber hvert tilvik fyrir sig
Það liggur ljóst fyrir af ofan-
sögðu að beiðni eins og slíka, sem
hér um ræðir, er ekki hægt að af-
greiða á grundvelli hlutlægrar og
fortakslausrar vinnureglu. Það
verður að meta hvert tilvik fyrir sig
með tilliti til breyttra aðstæðna að-
ila máls og taka ákvörðun á grund-
velli þeirra upplýsinga sem berast
og með tilliti til þeirra skilyrða sem
lögin um LÍN setja fyrir veitingu
undanþágu.
Það er alveg forkastanlegt að
stjórn LÍN skuli hvað eftir annað
afgreiða samskonar mál með þess-
um hætti og virða að vettugi ábend-
ingar umboðsmanns Alþingis um
það hvernig betur megi standa að
ákvarðanatöku þannig að hún sé í
samræmi við lög. Slík vinnubrögð
grafa undan trausti á sjóðnum og
benda til að hann sé ekki að sinna
hlutverki sínu samkvæmt lögum
sem er að tryggja þeim sem falla
undir lögin tækifæri til náms án til-
lits til efnahags.
Vaka leggur mikla áherslu á að
námsmenn geti treyst því, í sam-
skiptum sínum við lánasjóðinn, að
farið sé að lögum þegar teknar eru
ákvarðanir um réttindi þeirra og
skyldur.
Vaka hvetur
til vandaðra
vinnubragða
Ásta Sóllilja
Sigurbjörnsdóttir
Höfundur situr í lánasjóðsnefnd
Stúdentaráðs fyrir hönd Vöku,
félags lýðræðissinnaðra stúdenta.
Lánasjóður
Námsmenn verða að
geta treyst því, segir
Ásta Sóllilja Sigur-
björnsdóttir, að farið sé
að lögum þegar teknar
eru ákvarðanir um rétt-
indi þeirra og skyldur.
STARFSMENN
fyrirtækja eiga ekki að
þurfa að óttast að yfir-
menn þeirra eða aðrir
lesi tölvupóst sem þeim
er sendur. Í fyrsta lagi
er þvílíkt háttalag
ruddaskapur og í öðru
lagi leggur stjórnar-
skráin bann við „rann-
sókn á skjölum og póst-
sendingum, símtölum
og öðrum fjarskiptum,
svo og hvers konar
sambærilega skerðingu
á einkalífi manns“ (let-
urbr. mín) nema sam-
kvæmt dómsúrskurði eða sérstakri
lagaheimild.
Gunnar Sturluson, hæstaréttarlög-
maður, segir í Morgunblaðinu 17. júní
að í þessari afstöðu minni sé að greina
hrapallegan misskilning, tölvupóstur
til fyrirtækja á netföng
starfsmanna sé ekki
einkamál þeirra, en ég
leggi að jöfnu „einka-
bréf til starfsmanns
fyrirtækis og bréf til
fyrirtækis stílað á
ákveðinn starfsmann í
tengslum við verksvið
hans hjá fyrirtækinu“.
Þetta er ekki rétt hjá
Gunnari. Ég hef haldið
því fram að fyrirtæki
megi lesa fyrirtækja-
póst, en ekki kanna póst
til starfsmanna eða
rannsaka tölvubréfa-
safn þeirra, því að það
fer eftir efni sendingarinnar hvort
hún teljist einkamál eða ekki. Það
veltur hvorki á aðferðinni, sem beitt
er til að koma sendingunni til viðtak-
anda, né á því hver eigi póstfangið.
Um leið og t.d. forstjóri fyrirtækis
opnar tölvupóst starfsmanns, sem
hefur að geyma einkamálefni, treður
hann á mannréttindum starfsmanns
síns og einnig sendanda tölvupósts-
ins. Gildir einu þótt Gunnar bendi á
að forstjórinn sé í slíkum tilvikum
bundinn trúnaði. Honum er einfald-
lega óheimilt að opna eða lesa póst,
sem sendur er starfsmanni, nema
hugsanlega í þeim tilvikum sem ótví-
rætt er um fyrirtækjapóst að ræða
sem snertir ekki friðheilagt einkalíf
hans. Bannið er því meginreglan og
ber að virða minnsta vafa starfs-
mönnum í vil og láta póst þeirra
ósnertan.
Gunnar Sturluson upplýsti í út-
varpsþætti, sem við tókum báðir þátt
í, að lögfræðistofa hans ráðleggi fyr-
irtækjum að kveða á um það í ráðn-
ingarsamningum að heimilt sé að
rannsaka tölvupóst starfsmanna, þar
með talin einkabréf þeirra! Er þetta
eitthvert gleggsta dæmið sem ég
þekki um stóra bróður-viðhorfið sem
býr að baki þeirri viðleitni að fylgjast
með bréfaskiptum starfsmanna, jafn-
vel þau sem snerta beint einkalíf
þeirra. Öll þess háttar ákvæði í ráðn-
ingarsamningum og vinnustaða-
reglum eru í raun ómerk samkvæmt
stjórnarskránni, þótt þau séu samin á
lögfræðistofum.
Annars ætti að vera alger óþarfi að
vísa í lög í þessu efni og nægja ein-
faldlega að minna atvinnurekendur á
að gæta almenns velsæmis og hnýs-
ast ekki í póst annarra.
„Stóri bróðir“ vill lesa
tölvupóstinn þinn
Þór Jónsson
Mannréttindi
Er þetta eitthvert
gleggsta dæmið sem ég
þekki, segir Þór
Jónsson, um stóra bróð-
ur-viðhorfið sem býr að
baki þeirri viðleitni að
fylgjast með bréfaskipt-
um starfsmanna.
Höfundur er varaformaður
Blaðamannafélags Íslands.