Morgunblaðið - 06.07.2001, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÞEIR sem töldu sig getaspáð af öryggi um fram-vindu efnahagsmála íheiminum hafa átt erfitt
uppdráttar síðustu mánuði. Þróun á
verðbréfamörkuðum, upplýsingar
um fjárfestingar, verðbólgu, neyslu
og atvinnuleysi, allt virðist þetta
stundum stangast svo illilega á að
menn vita vart sitt rjúkandi ráð. En
sum hættumerkin eru augljós. Þótt
hagfræðingar spái ekki kreppu eru
þeir yfirleitt á því að erfiðari tímar
séu framundan.
Fram á síðustu vikur voru þó
margir á því að þótt Japan væri
greinilega í miklum vanda og nokkur
alvarleg samdráttarmerki augljós í
Bandaríkjunum væri Evrópa betur
stödd. En nú eru Þjóðverjar og
Frakkar ekki jafn bjartsýnir og fyrr,
þar hrannast upp ský þótt ekki sé
hægt að fullyrða hvort þau boði að-
eins skúr eða eitthvað verra.
Oft er sagt að Bandaríkin séu drif-
fjöður efnahagslífsins í heiminum.
En hrun verðbréfa í hátæknifyrir-
tækjum í fyrra hefur orðið til þess að
lengsta samfellda hagvaxtarskeið í
sögu landsins hefur runnið sitt skeið.
Stöðnun hefur tekið við og á sumum
sviðum hefur beinlínis orðið sam-
dráttur. En ekki er ástandið þó
verra en svo að enn er spáð nokkrum
hagvexti á árinu. Hann er þó ekki
mikið meiri í prósentum en nemur
fólksfjölgun og því ljóst að hugtakið
stöðnun er nær lagi.
Á mánudag voru birtar niðurstöð-
ur nýrra, alþjóðlegra kannana á iðn-
framleiðslu í heiminum og kom í ljós
að hægt hefur á henni í Bandaríkj-
unum, Bretlandi og Frakklandi; í
Þýskalandi og Japan virðist hnign-
unin verða hraðari og væntingarnar
til framtíðarinnar minnka einnig í
síðasttöldu löndunum. Nokkrar
vaxtalækkanir í Bandaríkjunum
með stuttu millibili hafa ekki megn-
að að breyta stöðunni en þess verður
að geta að slík inngrip hafa að sögn
hagspekinga sjaldan áhrif fyrr en
eftir hálft ár eða enn lengri tíma.
Síðast voru vextir lækkaðir úr 4% í
3,75% í lok júní; lækkunin nemur alls
2,75% frá ársbyrjun.
Sumar af tölunum sem Alan
Greenspan seðlabankastjóri og að-
stoðarmenn hans hafa á borðinu eru
uppörvandi. Síðustu mánaðarlegu
kannanirnar sýndu að væntingar
neytenda um framtíðina höfðu batn-
að, staðan í byggingariðnaði var góð
og sala á íbúðarhúsum hafði aukist,
fjórða mánuðinn í röð. En annað var
dapurlegra, þannig nýttu verksmiðj-
ur aðeins um 77,4% af framleiðslu-
getu sinni í maí sem er lægsta hlut-
fall síðan 1983. Tölur um framleiðslu
iðnfyrirtækja gáfu til kynna enn
meiri samdrátt en búist hafði verið
við, einvörðungu olíuborunar- og
gasfyrirtæki standa vel að vígi. Hins
vegar hafa sumir hagfræðingar bent
á að hættan sem mikill viðskiptahalli
valdi sé ýkt vegna þess að æ stærri
hluti framleiðslu ýmissa banda-
rískra stórfyrirtækja fari nú fram í
útibúum utan Bandaríkjanna.
Verðbólgan er hins vegar vaxandi
og hraði hennar mælist nú um 3,5%
sem þykir slæmt teikn. Einnig vex
atvinnuleysi sem hefur
verið afar lítið í all-
mörg ár en allra nýj-
ustu tölur sýna þó
batamerki á því sviði.
Tækifæri til um-
bóta í Evrópu
Breska tímaritið
The Economist segir
að menn hafi vanmetið
frammistöðu Evrópu-
landanna. Ritið leiðir
rök að því að hagvöxt-
ur þar undanfarin
fimm ár hafi verið nær
jafnmikill og í Banda-
ríkjunum ef miðað sé
við íbúafjölda. Einnig sé ljóst að með
ýmsum umbótum og aukinni áherslu
á nýtingu upplýsingatækni geti Evr-
ópa aukið mjög framleiðni á næstu
árum. Vandinn sem Bandaríkja-
menn glími nú við sé að mörgu leyti
óvenjulegur. Hann hafi byrjað með
því að skyndilega hafi fjárfestingar
minnkað, fyrirtæki hafi allt í einu
kippt að sér höndunum enda búin að
eyða um efni fram árum saman. Út-
flutningsgreinar hafi ekki verið fær-
ar um að bæta upp samdráttinn inn-
anlands, salan erlendis hafi minnkað
vegna þess að mikilvægustu við-
skiptasvæðin, Evrópa og Japan, eigi
einnig við vanda að stríða og kaup-
geta þeirri hafi minnkað.
The Economist segir að allt velti á
afstöðu neytenda, orkuverð fari nú
lækkandi og endurgreiðsla á skatti
geti ýtt undir neyslu. „Fram til
þessa hafa bandarískir neytendur
haldið áfram að eyða peningum af
mikilli þolgæði enda þótt skuldir
þeirra séu þegar háar og verðfall
hafi orðið á hlutabréfamarkaðnum.
Öflugur fasteignamarkaður hefur
skipt miklu vegna þess að íbúðar-
húsin eru fyrir flesta Bandaríkja-
menn mikilvægasta eignin,“ segir
tímaritið.
Seðlabanki Evrópu, ECB, hefur
farið aðra leið en Greenspan enda
segir bankastjórinn, Wim Duisen-
berg, að ofþensla sé enn ríkjandi í
efnahag hinna 12 aðildarríkja evru-
svæðisins. Bankinn hefur því hafnað
kröfum margra hagfræðinga og
stjórnmálaleið
frekari vax
en vextir vo
lækkaðir í ma
4,75% í 4,5%.
anfarnar vik
hagtölur frá
landi sýnt að
blikur á lofti.
ur fer minn
sama er að s
trú ráðaman
tækjanna á þv
tíð sé í vænd
hafa einnig
efasemdir um
Þeir setja m
sig að reglur
indi launþega hafi verið
benda á að þær geri erfitt u
að hagræða. Þeir geta til dæ
jafn auðveldlega rekið og r
samræmi við hagsveiflu
bandarískir starfsbræður
Einnig eru aðstæður í Evró
því sem gerist vestra að þv
hlutfallslega fleiri launþeg
stéttarfélögum en í Bandar
Í upphafi ársins var
ríkjandi á Evrópu, nú myn
tími renna upp og hún m
skáka Bandaríkjunum. H
var að meðaltali 3,4% í Evr
aðeins um 3% vestra og tvö
an hafði hann einnig ve
Evrópumegin en í Bandar
Bent var á að hagkerfi Evr
öflugt og því líklegt að álf
ekki verða fyrir miklum sk
um af völdum stöðnunar
dráttar vestra.
En þá hafa menn meða
ekki tekið með í dæmið að
ar, sem byggja efnahag sin
útflutningi en aðrar vestræ
ir, eiga mikið undir því a
ríkjamarkaður haldi áfram
þýskar vörur. Einnig hafa
fest mikið í Bandaríkjunum
á reyndar við um önnur Ev
ekki síst Bretland sem er u
svæðisins. Nú er spáð að h
á evrusvæðinu verði innan v
hundraði. Og verðbólguhr
nærri því jafn mikill og í B
unum.
Frakkar hafa staðið sig
Milli vonar
og ótta
Fréttir af efnahags-
málum á Vesturlöndum
og í Japan hafa und-
anfarnar vikur og mán-
uði einkennst af vax-
andi ótta við samdrátt.
Kristján Jónsson
kynnti sér skrif ýmissa
erlendra fjölmiðla.
Verðbréfasalar í kauphöll New York-borgar bíða í ofvæni eft
kynningu um vaxtalækkun seðlabankans í Washington 27. j
 !" 
#$"

     

&'() &'()
*

+




+



,
-./ -.0 -.. -  -
-./ -.0 -.. - 
 . < 4 
 A







 . < 4 
 A





Alan Greenspan,
seðlabankastjóri
Bandaríkjanna.
SUNDLAUGAR OG ÖRYGGI
TÍMASKEKKJA
Á sama tíma og ríkisvaldið erað draga sig út úr lánastarf-semi á almennum markaði að
stærstum hluta með því að selja hlut
sinn í ríkisviðskiptabönkunum, koma
fram hugmyndir um, að Byggða-
stofnun fái meira af peningum skatt-
greiðenda til að lána fyrirtækjum.
Slíkar hugmyndir eru tímaskekkja.
Byggðastofnun á rætur að rekja
til Framkvæmdastofnunar, sem sett
var á fót í tíð vinstri stjórnar Ólafs
Jóhannessonar 1971-1973. Sú
ákvörðun var mjög umdeild á sínum
tíma og eftir því sem árin hafa liðið
hefur orðið æ ljósara að það er ekki
ástæða til að ríkið stundi lánastarf-
semi með þessum hætti. Framboð á
lánsfé á fjármálamarkaðnum er orð-
ið margfalt meira en fyrir 30 árum.
Arðvænlegum fyrirtækjum standa
næg lán til boða. Vaxandi eftirspurn
eftir lánum Byggðastofnunar er ekki
góður mælikvarði á gagnsemi út-
lánastarfsemi stofnunarinnar. Einu
gildir, hvort fjárveitingar frá opin-
berum aðilum til byggðamála fara í
gegnum þennan farveg eða hinn.
Fengin reynsla sýnir, að slíkar fjár-
veitingar eru engin lausn á vanda
landsbyggðarinnar.
Lánastarfsemi Framkvæmda-
stofnunar og síðan Byggðastofnunar
í þrjá áratugi hefur skilað ákaflega
takmörkuðum árangri og væri raun-
ar ástæða til að gera sérstaka úttekt
á því.
Blómlegt atvinnulíf á landsbyggð-
inni byggist ekki á opinberum lán-
um, ríkisrekstri, styrkjum og áætl-
anagerð. Öflug, einkarekin
atvinnufyrirtæki sem lúta lögmálum
markaðarins og frjálsrar samkeppni
eru lykillinn að öflugu atvinnulífi úti
um land. Og hinn almenni fjármála-
markaður er mun færari til þess að
meta arðsemi fyrirtækja og lána
þeim peninga en opinber stofnun.
Halda má því fram með rökum að
nauðsynlegt sé að hafa stofnun, sem
gerir úttektir á byggðaþróun í land-
inu og tillögur um stefnumörkun
stjórnvalda. Slíku rannsóknar- og
ráðgjafarhlutverki geta hins vegar
aðrar ríkisstofnanir sinnt og vel
mætti koma því fyrir t.d. innan
veggja viðskipta- og iðnaðarráðu-
neytisins, sem Byggðastofnun heyr-
ir nú undir.
Almennt talað eru lánveitingar á
vegum ríkisins tímaskekkja og það á
ekkert síður við um aðra opinbera
lánastofnun, Íbúðalánasjóð, en
Byggðastofnun. Bankakerfið hefur
alla burði til að sjá um veitingu lána
vegna húsnæðiskaupa, rétt eins og
gerist í löndunum í kringum okkur.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar segir að verja skuli tekjum af
sölu ríkisfyrirtækja „til að greiða
niður skuldir ríkissjóðs, til að fjár-
magna sérstök verkefni í samgöngu-
málum og til að efla upplýsingasam-
félagið“. Það má færa rök að því að
fjárfesting í samgöngubótum og
fjarskiptaleiðum myndi bæta hag
landsbyggðarinnar og gera öflugu
atvinnulífi auðveldara fyrir að
spjara sig. En um lánveitingar á
markaðurinn að sjá.
Hættur leynast víða og saklausskemmtan getur á augabragði
breyst í harmleik. Það gerðist þegar
Frank Lillemeier, þýskur ferðamað-
ur, drukknaði í hótelsundlauginni á
Skógum á mánudag. Sundlaugin
reyndist vera án starfsleyfis og ör-
yggisbúnaði var áfátt.
Það er ljóst að slys gera ekki boð á
undan sér og geta í raun gerst hvar
sem er. Með því að framfylgja ör-
yggiskröfum er hins vegar hægt að
draga verulega úr hættum á sund-
stöðum. Samkvæmt reglugerð eiga
þar að vera öryggistæki á borð við
björgunarhring, flotbörur, öryggis-
hnapp og öryggismyndavél. Sund-
laugin á Skógum var ekki búin nein-
um þessara öryggistækja. Jafnframt
er ákvæði í reglugerð um sundlaug-
ar um að hafa eigi gæslu við laugar,
en reyndar er heimilt að hleypa fólki
á eigin ábyrgð í gæslulausar sund-
laugar sé um eldri en 18 ára að
ræða, sem taka ábyrgð á börnum í
fylgd þeirra þegar svo ber undir.
Enginn vörður var við laugina.
Innilaugin á Skógum var opnuð
aftur í fyrra eftir miklar viðgerðir. Í
Morgunblaðinu í gær var greint frá
því að samkvæmt upplýsingum frá
fulltrúa heilbrigðisnefndar Suður-
lands mætti líta svo á að viðgerðum
á lauginni hefði ekki verið lokið fyrst
ekki hafði verið gengið frá öryggis-
málum. Rekstraraðilar laugarinnar
virðast hins vegar ekki hafa gert sér
grein fyrir því að sérstakt leyfi
þyrfti fyrir sundlaugina þegar
Edduhótelið á Skógum fékk starfs-
leyfi fyrir veitingasölu og gistingu í
fyrravor. Þar kann að hafa skipt
máli að heilbrigðiseftirlit Suður-
lands tók sýni úr lauginni um leið og
farið var yfir umgengni, þrif og að-
búnað á hótelinu án þess að gera at-
hugasemdir.
Flugleiðahótel, sem reka Eddu-
hótelin, hafa þegar lýst yfir því að
farið verði yfir starfsleyfamál ann-
arra lauga á vegum Edduhótela og
yrði þeim hugsanlega lokað þar til
þessi mál yrðu til lykta leidd. Þær
laugar eru tvær, á Stóru-Tjörnum
og Húnavöllum, og kemur fram í
samtali við Kára Kárason, fram-
kvæmdastjóra Flugleiðahótela, í
Morgunblaðinu í dag að lauginni á
Húnavöllum hafi verið lokað þar sem
ekki sé ljóst að fyrir henni sé starfs-
leyfi.
Það er sjálfsagt og eðlilegt að far-
ið sé yfir aðrar laugar Edduhótel-
anna og reyndar er ástæða til að slík
yfirferð verði gerð víðar. Þetta á
jafnt við um stærstu laugarnar sem
þær minni, sem er að finna víða um
land. Það má ekki slá slöku við þeg-
ar öryggi sundlauga er annars vegar
og það er ekki síður á ábyrgð þeirra,
sem reka sundstaði, að fullvissa sig
um að öllum öryggiskröfum sé fylgt,
en þeirra, sem hafa eftirlit með þeim
með höndum.