Morgunblaðið - 08.11.2001, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2001 43
ÓLAFUR Björns-
son, prófessor, lést á
árinu 1999. Hann var
þjóðkunnur sem fræði-
maður og háskólakenn-
ari. Hann hafði jafn-
framt mikil afskipti af
stjórnmálum og sat á
Alþingi fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn í 15 ár. Eins
og eðlilegt er átti hann
harða andstæðinga í
stjórnmálabaráttunni
en andstæðingar jafnt
sem samherjar virtu
hann mikils sem fræði-
mann og mikinn heið-
ursmann.
Á árinu 1975 birtist alllöng blaða-
grein eftir Ólaf sem bar yfirskriftina:
„Tekjuskattur – sérskattur á laun-
þega.“ Greinin vakti mikla athygli og
undir þau sjónarmið, sem þar komu
fram, var víða tekið bæði í ræðu og
riti.
Niðurstaða Ólafs var þessi:
„Tekjuskattar, hvort heldur til ríkis
eða bæjar- og sveitarfélaga, verða í
framkvæmd sérskattar á tekjur
þeirra er vinna í þjónustu annarra,
þar eð aðrir geta nokkurn veginn
ákveðið sjálfir skattlagningu sína.“
Ólafur benti á það athyglisverða at-
riði að í danskri skattalöggjöf hefði
verið heimilaður sérstakur launþega-
frádráttur er nemi 10% af skattskyld-
um tekjum allra launþega og að slík-
ur frádráttur jafni metin milli
launþega og annarra svo langt sem
það nær en auðvitað engan veginn að
fullu.
Skattsvikin
Nú eru liðin 26 ár frá því að þessi
blaðagrein Ólafs birtist. Hefur tekju-
skatturinn á þessu árabili misst rétt-
nefnið launþegaskattur? Því miður
verður að svara því neitandi. Opin-
berar skýrslur og aðrar upplýsingar
benda eindregið til þess að lítt eða
ekki hafi dregið úr heildarskattsvik-
um og að skattasiðferði hafi almennt
hrakað.
Með hliðsjón af niðurstöðu opin-
berrar nefndar á árinu 1993 má áætla
að ríflega 20 milljarðar kr. muni ekki
skila sér til hins opinbera á árinu 2002
vegna skattsvika. Því til samanburð-
ar má nefna að í fjárlagafrumvarpinu
fyrir árið 2002 eru heildarútgjöld
menntamálaráðuneytisins til háskóla
og rannsókna og til framhaldsskóla
áætluð rúmlega 18 milljarðar króna.
Að sjálfsögðu er vegið að rótum
réttarríkisins ef stórir hópar í þjóð-
félaginu geta ákveðið með hliðsjón af
sínum fjárhagslegu hagsmunum að
hlíta sumum lögum en öðrum ekki. Í
okkar fámenna þjóðfélagi blasir það
misrétti sem í þessu felst enn betur
við í daglegu lífi en reyndin er í stærri
þjóðfélögum.
Lækkun skatt-
hlutfalls
Eitt grundvallar-
ákvæðið í stjórnarskrá
okkar er að allir skuli
vera jafnir fyrir lögum.
Með hliðsjón af því hlýt-
ur það að vera umhugs-
unarefni hve langt er
hægt að ganga í því að
lögfesta mismunandi
skatthlutföll í almenn-
um tekjuskatti þar sem
mismununin ræðst af
einföldum formsatrið-
um án þess að nokkur
raunverulegur mis-
munur sé á eðli og umhverfi tekjuöfl-
unarinnar.
Í lagafrumvarpi sem nú hefur verið
lagt fram er meðal annars gert ráð
fyrir að skatthlutfall lögaðila lækki úr
30% í 18%. Þar með er boðið upp á
stórfellt skattahagræði með mjög
einfaldri formbreytingu atvinnu-
rekstrar úr einkarekstri í einkahluta-
félag. Eftir breytinguna yrði hlutfall
tekjuskatts og fjármagnstekjuskatts
af hagnaði félags samtals 26,2% (þá
væri búið að færa til gjalda hjá félag-
inu reiknað endurgjald samkvæmt
neðanskráðu) en ef samsvarandi fjár-
hæð væri greidd sem laun væri hið al-
menna hlutfall að meðtöldu útsvari
um 38% en um 45% á fjárhæðir sem
falla undir sérstakan tekjuskatt. Hér
er því farið að muna mjög miklu á
sköttum einstaklings með rekstur í
formi einkahlutafélags og sköttum
launamanns.
Í 28. gr. fyrirliggjandi frumvarps
eru tæknileg ákvæði er varða skyldu
manna sem atvinnurekstur stunda til
að reikna sér endurgjald sem ekki
skal vera lægra en launatekjur launa-
manns hefðu orðið ef starfið hefði
verið unnið fyrir ótengdan eða
óskyldan aðila. Í athugasemdum með
greininni segir meðal annars að í
þessari grein felist styrking og nánari
fyrirmæli um viðmiðun en er að finna
í núgildandi ákvæðum um þetta efni.
Ég fæ þó ekki séð að hin nýju ákvæði
geti breytt neinu sem máli skiptir á
þessu sviði.
Hvað er til ráða?
Ég tel rökrétt og framkvæmanlegt
að þær miklu tekjuskattslækkanir
sem fyrirhugaðar eru verði bundnar
við tilteknar atvinnugreinar með hlið-
sjón af þeim röksemdum um alþjóð-
lega samkeppni og fleira sem tillög-
urnar byggjast á. Ljóst er til dæmis
að fjölmörg innlend þjónustustarf-
semi mundi ekki falla undir slíka skil-
greiningu. Þótt þessi starfsemi sé
mikilvægur þáttur í þjóðarbúskapn-
um á hún ekki í harðri samkeppni við
erlenda aðila, hún er ekki á leiðinni úr
landi af skattaástæðum og erlendir
aðilar á þessum sviðum munu ekki
flytja til Íslands þótt skattahlutfalli
verði breytt. Þá tel ég jafnframt
koma til álita að binda skattalækk-
unina við að reksturinn sé í hluta-
félagsformi en ekki í formi einka-
hlutafélags eða í öðrum félags-
formum. Setja mætti reglur um
undanþágu um félagsformið í ákveð-
inn tíma hverju sinni þegar í hlut eiga
ný fyrirtæki eða aðrar sérstakar
ástæður eru fyrir hendi. Mér dettur
ekki í hug að halda því fram að skil-
greiningar af þessu tagi geti orðið
auðveldar og átakalausar en þær eru
að mínu mati bæði rökréttar og fram-
kvæmanlegar. Vissulega yrði hér um
mismunun að ræða milli atvinnu-
greina en hún mundi byggjast á mis-
munandi stöðu í hinu alþjóðlega
rekstrarumhverfi og sú mismunun er
allt annars eðlis en það aukna mis-
rétti í skattheimtu sem nú er stefnt
að milli þeirra sem semja um laun sín
við ótengda aðila og þeirra sem semja
við sjálfa sig um laun innan eigin at-
vinnurekstrar.
Baráttan við skattsvikin mun að
sjálfsögðu aldrei vinnast að fullu en ef
rétt er tekið á þessu mikla vandamáli
mun töluverður árangur nást smám
saman. Leita þarf allra leiða til að
gera skattsvikin áhættusamari en nú
er. Til dæmis þarf að stækka þann
hóp vel menntaðs fólks sem nú fæst
við skattaeftirlit og skattsvikarar
þurfa að eiga það meira á hættu en
verið hefur að nöfn þeirra verði birt
opinberlega.
Ef þeir sem greiða tekjuskatt í
þessu landi standa saman og leita úr-
bóta má bera þá von í brjósti að á
næsta aldarfjórðungi náist meiri
árangur í því að breyta tekjuskatt-
inum úr launþegaskatti í almennan
tekjuskatt en náðst hefur á þeim ald-
arfjórðungi sem liðinn er frá því að
Ólafur Björnsson skrifaði blaðagrein
sína. Framangreindar löggjafartil-
lögur eru hins vegar stórt skref í öf-
uga átt.
Tekjuskatturinn – sér-
skattur á launþega?
Sveinn Jónsson
Skattamál
Baráttan við skattsvikin
mun að sjálfsögðu aldrei
vinnast að fullu, segir
Sveinn Jónsson, en ef
rétt er tekið á þessu
mikla vandamáli mun
töluverður árangur nást
smám saman.
Höfundur er löggiltur
endurskoðandi.
ÞRIÐJUDAGINN,
30. október sl. birtist
grein hér í Morgun-
blaðinu eftir Inga Eld-
járn Sigurðsson vá-
tryggingamiðlara þar
sem hann gerir tilraun
til þess að verja starfs-
hætti vátryggingamiðl-
ara með því að kasta
rýrð á starfsemi ís-
lenskra líf- og skaða-
tryggingafélaga.
Ingi kýs að forðast
kjarna málsins og horfa
fram hjá alvarleika um-
fjöllunar Fjármálaeft-
irlitsins um vátrygg-
ingamiðlun hér á landi
sem fram kom á ársfundi þess nýver-
ið. Hann fellur þess í stað í þá gildru
að skreyta grein sína með órökstudd-
um slagorðum og fullyrðingum sem
einkenna gjarnan óvandaða sölu-
mennsku. Fyllir hann grein sína af
lofgjörðum um erlend trygginga-
félög og níðir skóinn af þeim ís-
lensku.
Í ljósi ummæla hans um íslensku
vátryggingafélögin vekur það mikla
furðu hvers vegna Ingi og aðrir vá-
tryggingamiðlarar hafa ,,ítrekað“
sóst eftir samstarfi við þau félög.
Vátryggingamiðlarar eiga að
gefa upp þóknun sína
Mál þetta snýst um það hvort vá-
tryggingamiðlarar starfi hér sem
óháðir miðlarar sem gæti hagsmuna
vátryggingataka og hvort sá kostn-
aður sem felst í milligöngu þeirra sé
forsvaranlegur. Til þess að hnekkja
þeim efasemdum sem fram hafa
komið um hlutleysi vátryggingamiðl-
ara og sölumanna þeirra hljóta vá-
tryggingamiðlarar nú að nota tæki-
færið og upplýsa almenning um þá
þóknun sem þeir fá fyrir milligöngu
um söfnunartryggingasamninga við
þau félög sem þeir hafa flesta samn-
inga við, erlend og innlend.
Samkvæmt núgildandi lögum ber
vátryggingamiðlara að gefa upp
þóknun sína af einstökum samning-
um ef viðskiptamaður fer fram á það.
Lagaákvæði þetta er að sjálfsögðu
sett til varnar neytendum og er ætl-
að að útiloka hlutdrægni miðlara og
afstýra því að hann leggi mesta
áherslu á þær tryggingar og sparn-
aðarleiðir sem gefa honum mest í
aðra hönd. Margt bendir til þess að
full þörf sé á að styrkja þetta ákvæði
laganna þar sem viðskiptavinum hafi
alls ekki verið ljós réttur sinn til
slíkra upplýsinga og mæla fyrir um
skyldu miðlara til þess að gefa þókn-
unina ætíð upp, ótilkvaddir. Slíkt er
t.d. í Danmörku.
Neytandinn hlýtur
einnig að spyrja hvort
vátryggingamiðlun
fylgi viðbótarkostnað-
ur, hvort starfsemi vá-
tryggingamiðlunar hafi
fært ódýrari trygging-
ar inn á markaðinn og
hvort innkoma þeirra
hafi orðið til þess að
samkeppni í iðgjöldum
hafi harðnað.
Ekkert bendir til
þess, þvert á móti eru
ýmis rök fyrir hinu
gagnstæða. Það vekur
t.d. óneitanlega athygli
að búnar hafa verið til
nýjar útgáfur trygginga og sparnað-
ar sem eingöngu eru kynntar hjá vá-
tryggingamiðlurum en félögin sem
að baki standa bjóða aðra fullkom-
lega sambærilega kosti og með mun
lægri sölukostnaði ef fólk snýr sér
beint til þeirra. Hér mætti t.d. taka
dæmi um sparnaðarleiðir undir heit-
inu Certus og hins vegar viðbótarlíf-
eyrissparnað undir heitinu Vista.
Fram kom í sunnudagsblaði Mbl. 21.
október sl. að vátryggingamiðlarar
fá sem nemur fyrstu 6 mánaðar-
greiðslum fyrir að koma Vista samn-
ingi Kaupþings á. Getur verið að þeir
sem fara á skrifstofur Kaupþings eða
sækja um á heimasíðu þeirra geti
byrjað að spara strax í algjörlega
sambærilegum sparnaði án alls upp-
hafskostnaðar? Getur verið að þetta
sé dýrasti lífeyrissparnaður sem
neytendum býðst á Íslandi en um leið
sá sem vátryggingamiðlarar halda að
fólki? Upplýsa vátryggingamiðlarar
kaupendur Vista lífeyrissparnaðar
um þennan kostnað í samanburði við
aðra sambærilega valkosti?
Er þetta ef til vill talandi dæmi um
óþarfan milliliðakostnað vátrygg-
ingamiðlarans og hverra hagsmunir
þar eru í fyrirrúmi?
Hvers vegna gerir Samlíf
ekki samninga við
vátryggingamiðlara?
Þar sem Inga er allnokkuð niðri
fyrir um áhugaleysi íslenskra vá-
tryggingafélaga við að eiga viðskipti
við vátryggingamiðlara get ég skýrt
afstöðu Samlífs, þess félags sem ég
er í forstöðu fyrir. Það er rétt hjá
honum að ítrekað hafa vátrygginga-
miðlarar leitað eftir samningi við
Samlíf, sem er stærst líftrygginga-
félaga landsins. Þeir hafa ekki haft
erindi sem erfiði þar sem við treyst-
um okkur ekki til þess að hækka
kostnað viðskiptavina af sparnaðar-
leiðum og tryggingum einungis til
þess að mæta þörfum vátrygginga-
miðlara fyrir há sölulaun. Flóknara
er það nú ekki.
Vonandi getum við Ingi verið sam-
mála um það að vönduð ráðgjöf um
vátryggingar og langtímasparnað,
með sem lægstum tilkostnaði fyrir
neytendur, sé eina rétta markmiðið
sem allir ættu að setja sér sem koma
að þessum málum.
Vátrygginga-
miðlarar á
villigötum?
Ólafur
Haukur Jónsson
Höfundur er framkvæmda-
stjóri Samlífs.
Vátryggingar
Í ljósi ummæla hans um
íslensku vátrygginga-
félögin, segir Ólafur
Haukur Jónsson, vekur
það mikla furðu hvers
vegna Ingi og aðrir vá-
tryggingamiðlarar hafa
„ítrekað“ sóst eftir sam-
starfi við þau félög.
TÖLVUPÓSTUR
er orðinn sá sam-
skiptamáti sem flestir
nota í samskiptum sín
á milli vegna þess hve
ódýrt og þægilegt það
er að nota tölvupóst.
Fæstir gera sér hins
vegar grein fyrir því
hvað tölvupóstur er í
eðli sínu opinn sam-
skiptamáti og þeim
afleiðingum sem það
getur haft fyrir ein-
staklinga og fyrirtæki
ef þessi tækni sé mis-
notuð.
Í vor voru sam-
þykkt lög frá Alþingi
er varða svokallaðar rafrænar
undirskriftir. Þessi tækni er nú óð-
um að ryðja sér til rúms en með
henni má segja að tölvupóstur sé
að færast á sama stall og bréfleg
samskipti að því er varðar öryggi
og áreiðanleika. Það
er sannarlega tím-
anna tákn að með
þessum lögum skap-
ast sá lagagrundvöllur
sem þarf til að und-
irritun í tölvupósti
hafi sömu réttaráhrif
og undirritun á papp-
ír. Það á þó eftir að
reyna á slíkt fyrir ís-
lenskum dómstólum
en að öllum skilyrðum
uppfylltum varðandi
form er ekkert laga-
lega lengur í vegi fyr-
ir að taka upp rafræn-
ar undirskriftir.
Rafrænar undir-
skriftir eru í raun rafræn persónu-
skilríki og ef þau eru gefin út af
löggiltum vottunaraðila þá stað-
festa þau að viðkomandi handhafi
skírteinis sé sá sem hann/hún seg-
ist vera.
Rafrænar undirskriftir stuðla að
öryggi í gagnasendingum því mað-
ur getur verið öruggur með hver
viðtakandinn er og það sem meira
er, þar sem pósturinn er dulkóð-
aður getur réttur viðtakandi einn
opnað póstinn.
Að senda tölvupóst í dag býður
upp á jafnmikið öryggi og að
senda allan póst til viðskiptavina
og annarra í opnum bréfum frem-
ur en umslögum. Einnig ber að
benda á að fyrirtæki eiga að öllu
jöfnu allan tölvupóst sem berst til
starfsmanna sinna og þar kennir
nú ýmissa grasa, eins og menn
vita. Að nota rafrænar undirskrift-
ir greinir á milli þess sem teljast
formleg samskipti á milli fyrirtæk-
is og viðskiptavinar og þess óform-
lega ritmáta sem virðist í mörgum
tilfellum regla, fremur en undan-
tekning.
Það er afskaplega einfalt að
setja þetta í gagnið fyrir einstak-
linga og þarf litla kunnáttu til.
Þetta er í flestum tilfellum þegar
innbyggt í flest tölvupóstforrit í
notkun í dag og þarf einungis að
sækja sér skírteini á netinu til að
koma þessu í gagnið. Þessi skír-
teini eru hins vegar misdýr eftir
því hver tilgangur þeirra er en
fyrir einstaklinga er það í flestum
tilfellum mjög ódýrt ef ekki ókeyp-
is eins og hjá http://www.thawte.-
com/.
Öryggi tölvupósts og dulritun
Guðjón Viðar
Valdimarsson
Samskipti
Rafrænar undirskriftir,
segir Guðjón Viðar
Valdimarsson,
eru í raun rafræn
persónuskilríki.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og starfar við ráðgjöf í upplýs-
ingamálum.