Morgunblaðið - 15.12.2001, Blaðsíða 38

LISTIR
38 LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
V
IGDÍS Finnbogadóttir
hvarf mjög skyndilega
úr sviðsljósinu eftir að
hún lét af embætti for-
seta Íslands fyrir rúm-
um fimm árum. „Eftir að embætt-
isfærslu var lokið hér heima þá fór ég
að heiman og það var mjög skynsam-
legt,“ segir hún í samtali við blaða-
mann í tilefni kvikmyndarinnar.
Dóttir hennar fór utan til náms, Vig-
dís leigði sér íbúð í Kaupmannahöfn
og var líka mikið í París þar sem hún
hafði verið beðin um að sinna ýmsum
erindum.
„Ég er lítið fyrir að vera áberandi,
þó að ég hafi lent í þessu embætti á
sínum tíma, og fékk reyndar alveg
upp í háls; það var farið að taka á að
vera stöðugt undir smásjá. Því hef ég
haldið mig til hlés síðustu fimm ár.
Kem helst ekki nálægt neinu þar sem
hægt er að taka mynd og þess vegna
er það mikil kaldhæðni að allt í einu
skuli vera komin heil kvikmynd!“
segir Vigdís.
Hvers vegna kvikmynd; hvernig
er hún tilkomin?
„Það er býsna sérkennilegt með
þessa mynd sem nú er orðin kvik-
mynd, skal ég segja þér. Hún átti að
verða lítil, snotur sjónvarpsmynd og
þar á undan kynningarmynd um Ís-
land. Ég átti upphaflega að segja frá
íslenskum sögustöðum fyrir útlend-
inga,“ segir Vigdís.
Norskur kvikmyndagerðarmaður
sem hugðist gera myndina hætti við
af óviðráðanlegum orsökum og
Ragnar Halldórsson, sem vann með
honum, var kominn svo langt í und-
irbúningi að hann vildi ólmur halda
áfram. Stakk upp á því við Vigdísi að
hann fylgdi henni eftir og gerði „svo-
litla sjónvarpsmynd“ um það hvað
hún væri að fást við. „Ég er alltaf til í
allt – það er kannski dálítill drösull
að draga – en sem við sátum hérna
heima í þessari stofu sló ég til.“
Skilaboð
„Þarna er komin eldri dama á svið-
ið, sem fer reyndar í taugarnar á
mér, því mér finnst ég hafa svolítið
mikið elst; ég er vön því að sjá heldur
góðar myndir af mér – það er sagt að
ég sé fótógenísk!
En mér skilst að ungt fólk sé gagn-
tekið af svona frásagnarmáta, mynd,
og því finnst mér gott að í myndinni
eru mjög sterk skilaboð út í þjóðfé-
lagið.
Skilaboðin eru að þegar maður er
kominn með þessa reynslu – búinn að
vera svona lengi á jörðinni, eins og
mér þykir gaman að segja frekar en
hve ég er orðin gömul – þá er mjög
gaman að hafa mikið fyrir stafni og
finna að maður siglir með byr. Mér
finnst þessi ár eftir að ég hætti í emb-
ætti þau skemmtilegustu í lífi mínu.“
Hún segir þá afstöðu ríkja á Ís-
landi að eldra fólk sé ekki lengur
gjaldgengt, „en þessi fullorðna
manneskja hefur bara talsvert mik-
inn styrk. Ég er 71 árs og á fullu, og
ég hef sjaldan haft jafnmikla ánægju
af því að skilgreina og skoða.“
Þú finnur sem sagt mun frekar er-
lendis hve mikils reynslan er met-
in…
„Já, ég finn það auðvitað mest er-
lendis. Þar er ég beðin um að gera
ýmislegt og get ekki sinnt nærri öllu
sem ég er beðin um.“
Hún vitnar í Sigurð Norðdal.
„Hann sagði að árin eftir sextugt
væru þau bestu. Nordal hitti mann
sem var með ungan son sinn, níu ára,
og spyr: Hvað er sveinninn gamall?
Faðirinn, sem var orðhagur maður,
segir: Hann er á besta aldri. Þá segir
Sigurður: Það getur ekki verið því
árin eftir sextugt eru besti aldurinn.“
Þessu er hún hjartanlega sam-
mála. „Það er mjög gott að eldast ef
heilsan er góð og nóg er að gera. Og
þjálfun hugans hefur gríðarlega mik-
ið að segja. Mér finnst til dæmis að
fólk eigi að drífa sig í að læra á tölvu.
Það er alltaf verið að gera grín að því
að eldra fólk geti ekki lært á tölvur!
Það geta allir lært á tölvur. Ég
þekkti fyrir nokkrum árum afskap-
lega skemmtilega konu sem byrjaði
að læra tungumál þegar hún var
komin á áttræðisaldur. Magnús
Jochumsson póstmeistari fór í há-
skólann að læra finnsku þegar hann
var kominn undir áttrætt og stóð sig
með glans.
Allt er hægt og það hefur gríðar-
lega mikið að segja að halda gráu
sellunum gangandi. Hvernig gerir
maður það? Með því að nota þær.“
Vigdís varð sem kunnugt er fyrst
kvenna í heiminum kjörin þjóðhöfð-
ingi. Það þótti ákaflega merkilegt og
er ekki gleymt. „Það voru líka skila-
boð,“ segir hún. „Ég nefndi það síð-
ast í Japan um daginn hve hreykin ég
væri af Íslendingum; þeir sendu þau
skilaboð út um heimsbyggðina að
það er allt í lagi að kjósa konu.“
Háskóli Sameinuðu þjóðanna í
Japan og Menntunar-, vísinda- og
menningarstofnun Sameinuðu þjóð-
anna, UNESCO, gengust fyrir stóru
þingi í Japan í ágúst sem Vigdís sat;
The Dialog of Civilization; kalla
mætti það Samræður menningar-
heima. Þar voru saman komnir
fulltrúar allra menningarsvæða ver-
aldar. „Þarna var til dæmis mikið af
Aröbum, ég sat einmitt við hlið að-
stoðarmanns Ayatollans í Íran og
þetta var mikil reynsla. Ég minnti á
hvaða skilaboð Íslendingar hefðu
sent út í heim á sínum tíma og var þá
spurð hvernig ég hefði verið kosin.
„Af bæði körlum og konum, og ekki
síður körlum,“ sagði ég og þá stóð
upp gamall íranskur karl, spurði sal-
inn í þrígang: Heyrðuð þið hvað Ma-
dame sagði? Það voru karlar sem
kusu hana! Ég hélt að hann ætlaði að
veita mér einhverja ákúru en það var
öðru nær; hann var að koma skila-
boðunum áfram. Þá hugsaði ég allt í
einu með mér að þetta væri sigur-
stund í mínu lífi.“
Þögn
Framhald þessarar ráðstefnu var
ákveðið í Teheran í Íran „innan tíð-
ar“ eins og Vigdís segir; „þessi mikli
fjöldi manna sem er að reyna að
koma á skilningi milli menningar-
svæða, að skapa eitthvert ljós, ætlaði
að koma saman aftur, en nú er um
það algjör þögn. Ef til vill þarf að
byrja talsvert upp á nýtt, ekki lengur
aðeins vegna tortryggni íslamskra
þjóða heldur ekki síður vegna þeirra
vestrænu, og það finnst mér afar
sorglegt. Þetta var eitt af stóru
skrefunum sem verið var að reyna að
stíga til þess að efla skilning milli
menningarsvæða.“ Hún er einmitt
ánægð með hve það sem er að gerast
á alþjóðavettvangi kemur vel fram í
myndinni, „því mér finnst við hérna
heima oft svolítið einangruð. Hér er
ákveðin vanmetakennd, eins og á
hinum Norðurlöndunum af því að við
erum svo fámenn, höldum að við
séum svo smá. Birtar eru fréttir af
smáatriðum bara ef einhver Íslend-
ingur hefur komið nálægt málum er-
lendis sem eru í sjálfu sér ekkert
merkileg.“
Hún segir ekki litið á Ísland, eða
önnur Norðurlönd, sem lítil á al-
þjóðavettvangi. „Það er litið á okkur
sem sterka demókratíska rödd. Við
gleymum því að þetta er þjóð sem
hefur risið úr kútnum; velmegunar-
þjóð, menntuð þjóð.
Hjá Sameinuðu þjóðunum talar
hver með sínu nefi og þá er gaman að
eiga tungumál. Eitt af því sem skap-
ar mikla virðingu fyrir okkur erlend-
is er að við eigum okkar eigin tungu-
mál. Ég hef í mörg ár talað mikið um
tungu okkar og sérmenningu á er-
lendum vettvangi og var áreiðanlega
þess vegna valin velgjörðasendi-
herra Sameinuðu þjóðanna,
UNESCO, í tungumálum. Ég er ein í
því starfi en mér hefur tekist víða að
koma því á framfæri að það er hægt
að varðveita tungur ef viljinn er fyrir
hendi.“
Hvernig finnst þér kvikmyndin?
„Ef þetta væri ekki ég fyndist mér
hún reglulega upplýsandi. Fræðandi
um hvað þessi eina manneskja er að
gera og til hvers hún er að því. Hún
er að leggja sitt af mörkum til þess
að eitthvað verði skárra en það var
eða hefur verið.“
Hún er að reyna að bæta heiminn,
er það ekki?
„Jú. Danskir vinir mínir spurðu
einmitt eftir að ég hætti í embætti
forseta: Hvad gör du for tiden, Vig-
dís? og ég svaraði: Jeg redder verd-
en. Þá sögðu þeir: Ja, og så må man
være der, af því að ég var svo oft í
burtu.“
Það er býsna mikið starf að bjarga
heiminum, er það ekki?
„Jú, það er auðvitað mikið starf en
mergurinn málsins er að láta sig
heiminn skipta. Mergurinn málsins
er að sitja ekki með hendur í skauti
og halda ekki að einhverjir aðrir geri
það. Að leggja eitthvað til sjálfur. Og
það er gríðarleg lífsfylling.
Það sést ekki þótt við gefum þús-
und kall í hjálparsöfnun kirkjunnar
en það hefur sitt að segja. Ég er í
svona störfum sem ekki sjást núna
en sjást kannski síðar,“ segir hún en
bætir þó við að það sem hún sé að
vinna fyrir UNESCO í París sé sýni-
legt og gangi mjög vel. Hún er for-
maður í nefnd sem kallast World
Commission on Ethics in Scientific
Knowledge; Heimsráð í siðferði í
tækniþekkingu og vísindum.
Nefndin hefur látið útbúa bækl-
inga um margskonar efni, sem há-
skólar víða um heim hafa mikinn
áhuga á. Vigdís hættir formennsku í
nefndinni á næstunni. „Ef ég held
áfram verð ég að vera í fjögur ár og
það finnst mér of mikið. Ég vil heldur
snúa mér að einhverju öðru, því af
nógu er að taka.“
Vigdís segist alltaf hafa haft mik-
inn áhuga á stjórnmálum. „Það er
ómögulegt að manneskja eins og ég,
sem hef áhuga á lífinu og heiminum,
hafi ekki áhuga á pólitíkinni í öllum
sínum myndum en ef ætti að skil-
greina hvernig ég er þá mætti segja
að ég sé heimskona; ég stúderaði í út-
landinu, í þremur löndum, og hef alla
tíð síðan verið á þessu heimsróli. Hef
komið fram út um allan heim og þess
vegna er svo skemmtilegt að í mynd-
inni er ég mjög sjálfstæð. Ég get þótt
ég sé ein á róli við þessi störf erlend-
is.“
Í París er hún með kontór hjá
UNESCO – vegna starfanna tveggja
fyrir samtökin – og „þar hef ég mikla
og góða hjálp. Hefði aldrei getað gert
það sem ég er að gera annars.“
Fegin
Hvernig er að vera fyrrverandi
forseti lýðveldisins? Er það einmana-
legt, eða varstu ef til vill fegin að
losna eftir 16 ár í embætti?
Vigdís segir hluta af starfi forseta
að hjálpa til við að koma ýmsum
þjóðþrifamálum á framfæri og hún
segist aldrei hafa veigrað sér við
slíkt. „En ég var fegin að losna úr at-
hyglinni og að vera fyrrverandi for-
seti er mjög notalegt hérna heima.
Það var líka alltaf ágætt að vera í
embættinu vegna þess að fólk tók svo
mikið tillit til þess að ég vildi hafa
mitt einkalíf. Þegar við fórum í bíó
eða í leikhús mæðgur, eða með vin-
um, var aldrei neinn sem skipti sér af
okkur. Ég var bara ein af okkur.
Stundum heyrði ég sagt: Þarna er
hún Vigdís með dóttur sinni, en það
var aldrei nokkur truflun.“
Fegin, segir hún, en Vigdís Finn-
bogadóttir hefur fráleitt setið auðum
höndum eins og áður hefur komið
fram.
„Það er eins og alltaf komi eitthvað
í staðinn fyrir það sem er búið. Nú er
ég allt í einu orðinn formaður fyrir
dómnefnd í París; ég held áfram að
fara til Parísar eins og jó-jó,“ segir
hún svo. Dómnefndarstarfið er til
komið vegna starfa hennar fyrir
UNESCO. „Nefndin á að velja verk-
Hvað hefur Vigdís Finnbogadóttir haft fyrir stafni síðan hún lét af embætti forseta Íslands? Um það er fjallað í
kvikmyndinni Ljós heimsins sem frumsýnd er í dag. Skapti Hallgrímsson hitti Vigdísi, sem sagðist hafa fengið nóg
af því að vera stöðugt undir smásjá þegar hún var forseti og því sé gerð heimildamyndarinnar nokkur kaldhæðni.
Árin eftir
sextugt eru
þau bestu
Ljósmynd/Ari Magg