Morgunblaðið - 04.04.2002, Side 32

32 FIMMTUDAGUR 4. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SENDINEFND Alþjóðagjald-eyrissjóðsins kynnti sér íslenskefnahagsmál á fundum meðfulltrúum stjórnvalda dagana
18.-27. mars síðastliðinn. Á lokafundi
nefndarinnar lagði formaður hennar
fram álit og niðurstöður af viðræðum
hennar og athugasemdir hér á landi.
Hliðstæðar viðræður fara fram árlega
við nánast öll aðildarríki sjóðsins 182 að
tölu.
Eftirfarandi eru niðurstöður nefnd-
arinnar í lauslegri íslenskri þýðingu
sem birt var á Verðbréfaþingi Íslands í
gær.
„1. Á síðasta áratug var mjög eft-
irtektarverður hagvöxtur í íslenska hag-
kerfinu. Framleiðsla jókst um 38% á
árabilinu frá 1992-2001 og landsfram-
leiðsla á mann (mælt með tilliti til kaup-
getu – ppp) náði 29.000 Bandaríkjadöl-
um á árinu 2001 sem er með því hæsta
sem þekkist í OECD-ríkjunum. Þessa
frammistöðu má að miklu leyti þakka
stefnu stjórnvalda í eflingu markaðs-
búskapar, hagræðingu í opinberum
rekstri, einkavæðingu og öðrum um-
bótum sem hafa stuðlað að auknu frum-
kvæði einstaklinga, fjárfestingu og hag-
vexti. Góður árangur í að vinna bug á
verðbólgu á fyrri hluta síðasta áratugar
og hagstjórn sem miðaði að stöðugleika
og festu lögðu grunn að hagvaxtar-
skeiðinu. Mikilvæg í því sambandi var
sú framsýni stjórnvalda og staðfesta við
að ná tökum á fjármálum hins opinbera
og snúa fjárlagahalla fyrri ára í afgang,
lækkun á nettóskuldum ríkisins og
greiðslur til þess að mæta framtíðar-
skuldbindingum opinbera lífeyriskerfis-
ins.
2. Hinn mikli vöxtur á seinni hluta
síðasta áratugar leiddi þó til ofþenslu
og innra sem ytra ójafnvægis í hagkerf-
inu. Vöxturinn hófst með mikilli fjár-
festingu sem leiddi til mikillar aukn-
ingar í einkaneyslu er knúin var áfram
af hröðum vexti útlána. Aukning þjóð-
arútgjalda langt umfram þjóðartekjur
leiddi til aukins viðskiptahalla sem náði
hámarki á árinu 2000 í 10% af lands-
framleiðslu og aukinnar verðbólgu.
Ennfremur skapaði mikil útlánaaukning
bankanna, sem að stórum hluta var
fjármögnuð með erlendum lánum,
aukna áhættu og lakari rekstrarstöðu í
bankakerfinu.
3. Þróun efnahagsmála frá því
snemma árs 2001 hefur einkennst af
nokkrum árangri í glímu við sum þess-
ara vandamála. Henni er þó ekki lokið;
verðbólga jókst, hún er enn mikil og fel-
ur í sér ógn við stöðugleika.
Væntingar efnahagslífsins
snerust við, m.a. vegna sam-
dráttar í hagvexti erlendis.
Innstreymi lánsfjár minnk-
aði og gengi krónunnar tók
að laga sig betur að und-
irliggjandi efnahagsaðstæð-
um. Gengið lækkaði hratt
þar til síðla árs 2001 en hefur síðan rétt
nokkuð úr kútnum. Í kjölfar gengis-
lækkunarinnar er að komast á betra
jafnvægi milli ytri og innri geira hag-
kerfisins. Hagvöxtur minnkaði úr 5½%
á árinu 2000 í 3% á árinu 2001 sem er
nær raunhæfu langtímahagvaxtarstigi.
Ennfremur færðist eftirspurn hratt frá
neyslu og annarri innlendri eftirspurn
til nettóútflutnings sem lagði 6 prósent-
ur til hagvaxtar 2001 bæði vegna mikils
samdráttar í innflutningi og drjúgs út-
flutnings. Í kjölfarið minnkaði við-
skiptahallinn niður í u.þ.b. 4½% af
landsframleiðslu. Samtímis jókst 12
mánaða verðbólga þó verulega og var
yfir efri þolmörkum verðbólgumark-
miðs Seðlabankans allt frá júní 2001 og
stóð í 8,7% í mars 2002. Meginorsakir
verðbólgunnar eru verðhækkanir í kjöl-
far gengislækkunarinnar. Aukna verð-
bólgu má hins vegar einnig rekja til
launahækkana sem hafa að meðaltali
verið meiri en verðbólgan og til þenslu-
áhrifa ríkissjóðs á árinu 2001, að mestu
vegna hækkunar launa opinberra
starfsmanna og annarra rekstrarút-
gjalda umfram áætlanir.
4. Ný þjóðhagsspá frá 19. mars bend-
ir til að enn hægi á hagvexti á árinu
2002 og að verg landsframleiðsla drag-
ist saman um ½%. Landsframleiðsla
verður þá nálægt eða rétt undir fram-
leiðslugetu. Gert er ráð fyrir að aðlögun
eftirspurnar og efnahagsstarfsemi al-
mennt í átt að útflutningsgreinunum
haldi áfram þar sem heimili og fyr-
irtæki, sem nú eru mjög skuldsett, leit-
ist við að laga stöðu sína. Ætlað er að
viðskiptahallinn minnki í kjölfarið í 2%
af landsframleiðslu. Áætluð aukning
sparnaðar og minnkun viðskiptahalla
eru forsendur sjálfbærs hagvaxtar til
lengri tíma. Líkurnar á því að sjálfbær
hagvöxtur taki við af núverandi aðlögun
ráðast af því hvernig til tekst með hag-
stjórnina.
5. Sendinefndin styður markmið
Seðlabankans um að ná 12 mánaða
verðbólgu undir efri þolmörk verð-
bólgumarkmiðsins, þ.e. undir 4%, í árs-
byrjun 2003 og nálægt 2½% markmið-
inu í lok þess árs. Sendinefndin telur
hins vegar hætt við að verðbólga verði
ofan við þennan feril. Tölfræðileg grein-
ing sögulegra gagna gefur til kynna að
marktækur hluti áhrifa gengislækkunar
krónunnar eigi enn eftir að koma fram
og muni þrýsta á verðbólgu á næstu
mánuðum. Verðbólguspá Seðlabankans
byggist á tiltölulega hóflegum forsend-
um um launabreytingar. Þær gætu orð-
ið meiri vegna mikils launaskriðs og
þess ef verðlagsmarkmið aðila vinnu-
markaðarins (6,3%) heldur ekki í maí.
Verðbólguvæntingar eru miklar, sam-
anber nýlegar skoðanakannanir; þær
gætu fest rætur og haft áhrif á kjara-
viðræður og verðákvarðanir. Verðbólgu-
spá Seðlabankans var ennfremur byggð
á minni hagvexti á árinu 2001 en nú er
ætlað. Að lokum má nefna að vöxtur
endurhverfra viðskipta Seðlabankans
og tilsvarandi vöxtur peningastærða
benda til offramboðs á lausafé sem gæti
unnið gegn hjöðnun verðbólgu í átt að
settu marki.
6. Með þetta í huga telur sendinefnd-
in að vaxtalækkunin hinn 26. mars hafi
verið misráðin. Sendinefndin telur að
peningamálaaðhald sé ónógt og gæti
stuðlað að of miklu lausafé og meiri
raunverulegri og væntri verðbólgu.
Peningastefna sem byggist á verðbólgu-
markmiði felur ennfremur í sér að
ákvarðanir um vexti taki mið af að sam-
ræmi sé á milli verðbólguspár og yf-
irlýsts verðbólgumarkmiðs. Í þessu ljósi
telur sendinefndin að ekki sé samræmi
á milli vaxtalækkunarinnar
og síðustu opinberu verð-
bólguspár Seðlabankans sem
fól í sér að verðbólga yrði
3% eftir tvö ár (½% yfir
verðbólgumarkmiðinu) og yf-
ir efri þolmörkum í ár miðað
við núverandi og spáða verð-
bólgu.
7. Litið fram á veg hvetur sendi-
nefndin stjórnvöld peningamála til þess
að hika ekki við að hækka vexti sjáist
þess merki að verðbólga sé ekki á und-
anhaldi eða ef verðbólga virðist ekki
ætla að nást
snemma árs 2
vera á varðber
um um aukinn
sem frá sams
áframhaldandi
ef þrýstingur
unar á gengi
myndi kalla
nefndin leggur
Seðlabankans
unnar með inng
aði í stað vaxt
Álit sendinefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðs
Hvatt t
verðbólg
Se
Seðlaban
ingamála
sé ekk
4% þolm
sk
Ekki samræmi
á milli vaxta-
lækkunarinnar
og verðbólgu-
spár Seðla-
bankans
GEIR H. Haarde, fjármálaráðherra
segist vera ósammála því áliti sendi-
nefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins að
vaxtalækkun Seðlabankans hinn 26.
mars síðastliðinn hafi verið misráðin.
Hann segir að gengisþróunin frá þeim
degi sem vaxtalækkunin var ákveðin
staðfesti að sú ákvörðun hafi verið
rétt.
Birgir Ísleifur Gunnarsson, seðla-
bankastjóri, segir hins vegar að gagn-
rýni Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á vaxta-
lækkunina staðfesti að það sé alltaf
álitamál hvenær taka eigi slíkar
ákvarðanir í peningamálum. Hann seg-
ir að þegar hann hafi greint frá vaxta-
lækkuninni hafi hann einmitt getið
þess sérstaklega að þetta væri álita-
mál.
Staðfesting á að mikill
árangur hefur náðst
Um álit sendinefnar Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins almennt segist Geir H.
Haarde vera ánægður. Þar komi fram
hvað mikill árangur hafi náðst í efna-
hagsmálum hér á landi á undanförnum
árum. Þá segist hann sérstaklega
ánægður með það sem nefndin segi um
skattkerfisbr
arnar sem st
hafi beitt sé
lok síðasta
heildina litið
sendinefndar
sterkt og
fyrir íslensk
hagslíf.
Gagnlegt
Birgir Ísle
ir að öll gag
Seðlabankann
fjölmiðlum, f
fyrirtækjum,
málamönnum
vinnulífinu
farna mánu
verið sú að
lítið og of se
Umsagn
Fj
má
ÁLIT ALÞJÓÐAGJALD-
EYRISSJÓÐSINS
Álit Alþjóðagjaldeyrissjóðsins(IMF) á íslenzkum efnahags-málum, sem birt var í gær, er að
mörgu leyti jákvætt. Sjóðurinn telur
stöðu ríkisfjármálanna t.a.m. sterka,
þótt hann telji æskilegra að ná fram
sparnaði í rekstrarútgjöldum en með
því að draga úr fjárfestingu, eins og nú
er stefnt að. Sjóðurinn fagnar ákvörðun
ríkisstjórnarinnar um að leggja á veiði-
gjald, „sem er ætlað að ná til þeirrar
rentu sem lykilauðlind þjóðarinnar gef-
ur af sér“. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
hrósar jafnframt nýlegum breytingum
á skattalögum, sem færi íslenzka
skattaumhverfið nær því sem gerist á
alþjóðlegum vettvangi.
Hörð gagnrýni sjóðsins á nýlega
vaxtalækkun Seðlabankans hlýtur hins
vegar að vekja athygli og ekki síður þær
forsendur, sem sendinefnd sjóðsins gef-
ur sér fyrir þeirri gagnrýni. Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn virðist í raun ekki
hafa trú á því að verðbólgan geti orðið
undir 4% í byrjun næsta árs og nálægt
2,5% markmiði bankans undir lok þess.
Sendinefnd sjóðsins telur „hætt við að
verðbólga verði ofan við þennan feril“.
Hún telur að enn eigi verðlagsáhrif
gengislækkunar krónunnar eftir að
koma fram, að launabreytingar geti
orðið meiri en Seðlabankinn gerir ráð
fyrir, annars vegar vegna launaskriðs
og hins vegar ef rauðu strikin í maí
haldi ekki. Þá telur nefndin að miklar
verðbólguvæntingar geti fest rætur og
haft áhrif á kjaraviðræður og verð-
ákvarðanir. Hagvöxtur sé meiri en
Seðlabankinn hafi gert ráð fyrir og loks
séu vísbendingar um offramboð á
lausafé, sem vinni gegn lækkun verð-
bólgu.
Í ljósi þessa telur sendinefnd sjóðsins
að vaxtalækkunin hafi verið misráðin og
aðhald í peningamálum sé ónógt. Auk-
inheldur segir nefndin að misræmi sé á
milli vaxtalækkunarinnar og síðustu op-
inberu verðbólguspár bankans og gefur
þar með til kynna að bankinn hafi í raun
ekki haft forsendur fyrir lækkuninni.
Nefndin hvetur Seðlabankann því til að
hika ekki við að hækka vexti ef þess sjá-
ist merki að verðbólga sé ekki á und-
anhaldi eða ætli ekki að nást undir 4%
markið í byrjun næsta árs.
Þetta álit Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
styrkir vissulega stöðu Seðlabankans í
þeim umræðum, sem fram fara um hag-
stjórnina og rennir stoðum undir þá af-
stöðu bankans að rétt sé að fara afar
varlega í vaxtalækkanir. Reyndar gagn-
rýndi Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn líka
vaxtalækkanir Seðlabankans á síðasta
ári og þá töldu forsvarsmenn bankans
að sjóðurinn byggði ekki álit sitt á nýj-
ustu hagtölum frá Íslandi. Fyrst og
fremst sýnir álit sjóðsins okkur þó enn
og aftur fram á hversu gífurlega við-
kvæm sú staða er, sem við erum nú í og
hversu lítið má út af bera til þess að við
missum verðbólguna aftur úr böndun-
um. Ábyrgð allra, sem taka ákvarðanir
sem haft geta áhrif á verðbólgustigið, er
áfram mjög mikil.
Ummæli sendinefndar Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins um íslenzka banka- og
fjármálakerfið og stöðugleika þess eru
jafnframt allrar athygli verð, ekki sízt
þegar þau eru skoðuð í samræmi við
fyrri álit og skýrslur sjóðsins undanfar-
in misseri. Sjóðurinn hefur haft áhyggj-
ur af því að aukin áhætta hafi skapazt í
fjármálakerfinu og geta þess til að
bregðast við áföllum hafi minnkað.
Sjóðurinn hefur hamrað á því að nauð-
synlegt sé að gera kröfur um hærra eig-
infjárhlutfall bankastofnana og veita
Fjármálaeftirlitinu skýra lagaheimild
til að krefjast hærra eiginfjárhlutfalls
banka, þar sem áhætta er talin mikil.
Sjóðurinn hefur talið vanta upp á að
laga-, reglugerðar- og eftirlitsumhverfi
standist samanburð við það bezta sem
gerist. M.a. hefur hann talið Fjármála-
eftirlitið of veikt.
Í áliti sínu nú telur Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn stjórnvöld hafa náð árangri
við að taka á ýmsum veikleikum í
reglum varðandi starfsemi og eftirlit á
fjármálamarkaði. Eiginfjárstaða banka
hafi m.a. styrkzt, fjármálastöðugleiki
hafi batnað og jafnframt stjórn fjár-
málastofnana. Regluverk og eftirlit hafi
verið eflt og Fjármálaeftirlitið sýnt
frumkvæði í starfi sínu. Þá sé í undir-
búningi löggjöf, sem tryggi betra eftir-
lit með fjármálastofnunum.
Engu að síður segir sjóðurinn að
reglur um framlög banka á afskrifta-
reikning útlána séu lakari en bezt gerist
erlendis, að nauðsynlegt sé að fylgjast
með veðum og framlagi í varasjóði, sér-
staklega vegna raunlækkunar fast-
eignaverðs. „Sé litið út fyrir bankakerf-
ið þá geta lán lífeyrissjóða á skulda-
bréfum myndað lánaáhættu sem ekki er
nægilega fylgzt með. Lán á skuldabréf-
um til tengdra fjármálafyrirtækja eyk-
ur hagsmunatengsl og gæti valdið
freistnivanda sem kynni að hindra
markvissa innri áhættustjórnun,“ segir
í álitinu.
Þá leggur sendinefndin til að hertar
verði reglur um lágmarksstaðla fyrir
áhættuflokkun útlána, framlög í af-
skriftareikning og veðmat. Hún virðist
með öðrum orðum ekki telja útlána-
stefnu fjármálastofnana nægilega
trausta. Þá leggur hún til að „oftar verði
framkvæmd athugun á staðnum hjá
fjármálastofnunum og fylgzt verði náið
með ört vaxandi lánum á skuldabréfum
og á fjárfestingabankastarfsemi“.
Aukinheldur bendir IMF á að end-
urhverf viðskipti Seðlabankans hafi í
vaxandi mæli komið í stað venjubund-
innar fjármögnunar banka og hafi nú-
verandi umfang þeirra „brenglað starf-
semi á peningamarkaði“.
Það hlýtur að vera umhugsunarefni
að jafnvirt alþjóðastofnun og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn geri ítrekað jafn-
veigamiklar athugasemdir við reglur og
eftirlit á fjármálamarkaði á Íslandi og
raun ber vitni. Menn hljóta að spyrja
hvort athugasemdir og áhyggjur sjóðs-
ins byggist á því að hann telji almennt
vera undirliggjandi veikleika í fjár-
málakerfinu og starfsemi fjármálafyr-
irtækja á Íslandi – sem hlýtur að veikja
tiltrú manna á kerfinu í heild ef rétt er –
eða hvort athugasemdir hans séu til-
komnar vegna einstakra fjármálastofn-
ana. Mat sjóðsins í þessum efnum bygg-
ist að verulegu leyti á þeim upplýs-
ingum, sem hann fær frá hérlendum
stjórnvöldum og eftirlitsstofnunum og
það er kannski fremur í verkahring
þeirra en talsmanna sjóðsins að svara
þeim spurningum, sem hljóta að vakna
við lestur álita hans. Alltént er afar
mikilvægt að stjórnvöld bregðist áfram
við athugasemdum Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins í þessum efnum og geri þær
breytingar til úrbóta, sem hann leggur
til. Ella er hætta á að tiltrú viðskipta-
vina fjármálakerfisins, bæði innlendra
og erlendra, dvíni.