Morgunblaðið - 28.05.2002, Síða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 28. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SÍGAUNASVEITIN Tarafde Haidouks hefur svosannarlega slegið í gegnhér á landi líkt og annars
staðar í Vestur-Evrópu og víða um
heim reyndar. Plötur hljómsveit-
arinnar hafa selst bráðvel og svo
mikil eftirspurn var eftir miðum
vegna fyrirhugaðra tónleika hennar
á Listahátíð í Reykjavík að bæta
þurfti við tvennum aukatónleikum.
Þannig leika sígaunarnir knáu á
Hótel Íslandi í kvöld, sem eru auka-
tónleikar, á morgun og á fimmtu-
dag, sem eru einnig aukatónleikar.
Uppselt er á tónleikana miðvikudag
og fimmtudag, en víst eitthvað eftir
af miðum á þriðjudagstónleikana
þegar þessi orð eru skrifuð.
Sígaunar ekki í
miklum metum
Sígaunar eru almennt ekki í mikl-
um metum í Evrópu og jafnan finna
menn þeim allt til foráttu. Þeir hafa
þó gegnt mikilvægu hlutverki í
varðveislu evrópskra tónlistarsögu,
því þjóðleg tónlist hefur lifað í
þeirra fórum þótt hún hafi látið und-
an síga annars staðar. Á fyrri öldum
sóttu tónskáld oft innblástur til sí-
gauna og ungverska tónskáldið Béla
Bartók sagði að sígaunarnir sem
hann kynntist væru ekki að leika sí-
gaunatónlist, þeir væru að leika
ungverska tónlist.
Indverski tónlistarmaðurinn Zak-
ir Hussain hefur meðal annars lýst
sígaunum svo að þeir séu eins og bý-
flugur sem fari um allan heim að
safna frjói án þess að hirða um ann-
að en tónlistarlegt gildi og frjóvga
síðan eigin tónlistarblóm. Þannig
hafi þeir borið indverskar tónlistar-
hefðir með sér til Afganistan, Líb-
anon og Suður-Rússlands fyrir
hundruðum ára eins og sjá megi
stað enn þann dag í dag.
Segja má að tíminn hafi nánast
staðið í stað undir kommúnistum í
Austur-Evrópu því þjóðfélagsþróun
var þar mun hægari en vestar í álf-
unni. Þrátt fyrir það lét þjóðleg tón-
list undan síga þar eins og annars
staðar, laut í gras fyrir alþjóðlegu
poppi og sölumennsku. Svo fór einn-
ig með sígauna í Rúmeníu, en þeir
eru hvergi fjölmennari, ungmenni í
þeirra hópi vildu ekki spila „gam-
aldags“ tónlist á við þá sem for-
eldrar þeirra og forfeður höfðu
hlustað á, þau vildu Michael Jack-
son.
Spilað fyrir
aðalsmenn og konunga
Tónlistarmenn meðal rúmenskra
sígauna kallast lautari en þann titil
báru þeir sem spiluðu fyrir að-
alsmenn og konunga í Grikklandi og
Tyrklandi fyrir langa löngu. Við
hirðirnar nutu sígaunar frá Rúmen-
íu og Moldovu mestrar virðingar
fyrir spilamennsku sína, en þegar
menn nenntu ekki lengur að vera
fastir við hirðina, féllu í ónáð eða ný-
ir menn tóku einfaldlega við héldu
þeir heim á leið og kenndu ungum
tónlistarmönnum, léku í brúð-
kaupum eða við skemmtanir al-
mennt. Þótt hirðirnar séu löngu
horfnar eru menn enn að leika við
hátíðleg tækifæri, fara þorp út þorpi
að spila, en heldur hefur þeim fækk-
að með árunum sem það gera og fáir
bæst við.
Lautari kennir syni sínum eða ná-
frændum að leika á hljóðfæri og
skilar til viðkomandi söngvaarfinum
sem hefur þannig gengið mann fram
af manni í aldir. Börn lautari læra
jafnan á mörg hljóðfæri þótt þau
velji sér eitt aðalhljóðfæri. Hluti af
þjálfuninni er að viðkomandi lærir
að spila í hljómsveit, taraf, en þær
eru misstórar og síbreytilegar, enda
skipað í þær eftir því hvað á að spila
og hvað sá getur borgað sem bað
um spilamennskuna. Orðið taraf er
komið úr arabísku og segir sitt um
áhrif úr tyrkneskri og arabískri tón-
list sem heyra má í mörgum lögum
og söngstíl. Menn vinna sig upp inn-
an taraf-sveitar, byrja sem undir-
leikarar en fá síðan að stíga fram í
sviðsljósið eftir því sem getan leyfir,
en draumurinn er vitanlega að ná
þeirri færni að viðkomandi kemur
sér upp eigin taraf-sveit. Til að ná
því stigi verður hann þó ekki bara
að geta leikið á ólíkar gerðir hljóð-
færa heldur verður hann að vera
framúrskarandi á að minnsta kosti
eitt, geta leikið grúa laga í óteljandi
stílbrigðum, hafa það tóneyra að
nóg sé fyrir hann að heyra lag einu
sinni til að geta spilað það og kennt
öðrum og svo má telja.
Hljómsveitin frá Clejani
Tónlistarhefðinni svipar saman
milli sígaunahópa en hefur þó sín
héraðssérkenni, lagasafn eða spila-
stíl, og sum héruð eru frægari en
önnur fyrir tónlistarhefð sína og
framúrskarandi tónlistarmenn.
Skammt suður af Búkarest, höf-
uðborg Rúmeníu, er þannig þorp
eitt sem kallast Clejani og hefur
löngum verið frægt fyrir tónlist-
armenn sína. Þar starfaði löngum sí-
gaunasveit sem kallaðist Taraf de
Clejani, eða bara Hljómsveitin frá
Clejani, og varð svo fræg að komast
á disk með sígaunatónlist sem
Ocora, útgáfa franska ríkisútvarps-
ins, gaf út. Sá diskur varð þó ekki til
að gera sveitina ýkja fræga og
áhugaleysi ungmenna í þorpinu um
að tileinka sér tónlistararf forfeðr-
anna, síversnandi efnahagsástand í
Rúmeníu og aldur og almenn þreyta
varð til þess að leiðtogi Taraf de
Clejani, Nicolae Neacsu, lagði fiðl-
una á hilluna og bjó sig undir að
deyja.
Ocora-diskurinn átti þó eftir að
gera sveitinni gott því vestur í Belg-
íu voru tveir ungir Ungverjar,
Stéphane Karo og Michael Winter,
að róta í plötum í safnarabúð að
leita að tónlist fyrir hljómsveit sína
sem lék arabíska tónlist. Þeir rákust
á diskinn og leist svo vel á hann að
Karo ákvað að eyða sumarfríinu
sínu í að fara til Rúmeníu og freista
þess að hafa upp á hljómsveitinni.
Þar fann hann fyrir Neacsu sem sat
í einsherbergis torfkofa sínum og
beið dauðans. Neacsu leist í fyrstu
ekkert á þennan belgíska furðufugl
sem kominn var svo langan veg til
þess eins að heyra hann spila en
kallaði saman nokkra ættingja sína
og hélt tónleika fyrir gestinn sem
Karo hljóðritaði.
200 tónlistarmenn
Upptakan varð þeim félögum
Winther og Karo hvatning til að
snúa aftur til Rúmeníu eftir að
Ceausescu var steypt af stóli og
eyddu sumrinu 1990 meira og minna
í Clejani að hlusta á tónlist en í
þorpinu voru um 200 tónlistarmenn
þegar grannt var skoðað. Þeim
fannst tónlistin svo ævintýraleg að
þeir ákváðu að koma sveit Neacsus í
tónleikaferð um Evrópu, gáfu henni
nafnið Taraf de Haidouks, en Haid-
ouk er göfugur stigamaður, eins-
konar Hrói Höttur rúmeskra þjóð-
sagna.
Alls fóru ellefu manns í ferðina á
aldrinum frá þrettán ára fram á átt-
ræðisaldur og gekk svo vel að belg-
íska plötuútgáfan Crammed Discs
gerði útgáfusamning við sveitina og
gaf út fyrstu plötuna 1991, Musique
Des Tziganes De Roumanie. Sú
plata mokseldist og segja má að þar
með hafi verið hafin ævintýrasaga
Taraf de Haidouks sem ekki sér fyr-
ir endann á, en meðal annars hefur
sveitin leikið inn á plötu með Kronos
kvartettinum og í einkasam-
kvæmum Johnny Depp. Plata núm-
er tvö, Honourable Brigands, Magic
Horses and Evil Eye, kom svo út
1994, Dumbala Dumba 1998 og
Band of Gypsies á síðasta ári.
Hefðin er deyjandi
Vinsældirnar utan heimalandsins
hafa gert liðsmönnum Taraf kleift
að framfleyta stórum fjölskyldum,
en þeir njóta enn takmarkaðrar
virðingar í heimalandinu líkt og
sígaunar almennt. Það er líka erfitt
að lifa í Rúmeníu, efnahagur lands-
ins í rúst en það sem er kannski
meira um vert, hefðin sem þeir
byggja á er deyjandi, ungt fólk í
Clejani hefur ekki áhuga á gamalli
tónlist, það vill hlusta á popptónlist.
Þeir sem enn eru að myndast við að
spila þjóðlega tónlist hafa líka tekið
upp nýja tækni sem breytir tónlist-
inni talsvert, í stað hefðbundinna
hljóðfæra koma hljóðgervlar, hljóm-
borð og tölvur, tölvan sér um bass-
ann, harmonikkuna, og symbalon-
slaghörpu og þá þarf bara einn eða
tvo til viðbótar til að spila fiðluna og
syngja.
Áherslur hafa reyndar líka breyst
í tónlist Taraf de Haidouks í takt við
sífelldar tónleikaferðir. Þeir standa
þó enn föstum fótum í sígaunahefð-
ini frá Clejani en eru búnir að skapa
sér sérstakan stíl, bæta við áhrifum
víða að til að krydda og skreyta sem
gerir tónleika með sveitinni enn
skemmtilegri fyrir vikið.
Sígaunarnir
frá Clejani
Morgunblaðið/Golli
Sígaunasveitin Taraf de Haidouks komin til Íslands. Svo mikill áhugi er fyrir tónleikum hennar að bæta þurfti
við tvennum aukatónleikum. Fyrstu tónleikarnir verða í kvöld og síðan miðvikudags- og fimmtudagskvöld.
Sígaunahljómsveitin Taraf de Haidouks er
komin hingað til lands til að leika á þrenn-
um tónleikum. Árni Matthíasson segir frá
tilurð hljómsveitarinnar og hefðinni sem
hún er sprottin úr.
KÍNVERSK myndlist er sjaldan
nefnd í umræðu um þróun nútíma
myndlistar, enda var hún ósýnileg
vestrænum listunnendum meiri
hlutann af tuttugustu öldinni. Á tí-
unda áratugnum fór aftur á móti
að bera á nokkrum kínverskum
listamönnum sem höfðu lifað
bernskuár sín þegar menningar-
byltingin stóð yfir. Þessir lista-
menn unnu ádeilin verk um kín-
verskan veruleika og nýttu sér
hefðir vestrænnar myndlistar. Á
meðal þeirra voru málararnir Fang
Lijun, Yue Minjun, Yang Shaobin,
Guo Wei, Liu Ye og Zhang Xiaog-
ang, en þeir eiga allir verk á sýn-
ingunni Kínversk samtímalist sem
nú stendur yfir á Kjarvalsstöðum.
Verkin eru í eigu listaverkasafn-
arans Fred Leferink, en hann hef-
ur safnað málverkum eftir kín-
verska listamenn í 7 ár.
Fang Lijun á flest verk á sýning-
unni, eða 12 af 26. Hann tilheyrir
hópi listamanna í Kína sem kallast
Popi og stendur fyrir kaldhæðið
raunsæi. Kaldhæðni Lijun felst
meðal annars í því að nota sams-
konar stílbrigði og voru í áróðurs-
málverkum í menningarbylting-
unni, en myndmál sem bendir til
þrár eftir frelsi. Þ.e. manneskja
(hann sjálfur) að baða sig í vatni,
blómum eða sólargeislum.
Við skoðun sýningarinnar er rétt
að hafa í huga að eigandi verkanna
er hollenskur, því margt í kín-
versku málverkunum minnir á hol-
lenska málarahefð. Helst eru það
verkin eftir Liu Ye. Hann á fimm
málverk á sýningunni sem öll hafa
tilvitnun í verk hollenska málarans
Piet Mondriaan, eins brautryðj-
enda í abstrakt geometríu módern-
ismans. Tilvitnanirnar eru mis
áberandi og birtast mér bæði sem
ádeila á kínverska listasögu, þ.e.
afneitun þeirra á módernismanum,
og sem hrifning Ye á verkum
Mondriaan. Yue Minjun á einnig
fimm verk á sýningunni. Hann hef-
ur vakið athygli síðastliðin ár fyrir
að mála klóna sjálfs sín. Sérkenni
klónanna eru hláturmildi og 32
framtennur. Yang Shaobin á tvö
verk á sýningunni. Hann er þekkt-
ur fyrir málverk af lemstruðum og
lekandi líkömum sem táknmyndir
fyrir innra ástand manna. Guo Wei
og Zhang Xiaogang eiga eitt mál-
verkið hvor. Guo Wei vinnur gjarn-
an í seríum og er verk hans,
„Moskító og mölfluga“, eflaust tek-
ið úr slíku samhengi. Málverk
Zhang Xiaogang er sérlega fallegt.
Það nefnist „Félagi“ og er portrett
af ungum meðlimi í kínverska
kommúnistaflokknum.
Þótt listaverkasöfnun Leferink
sé til fyrirmyndar þá er safn hans
ekki tilbúið undir svo stóra sýn-
ingu sem vestursalur Kjarvals-
staða býður upp á. Eðlilega hefði
sýningarnefnd í samvinnu við Lef-
erink átt að geta valið úr verkum.
Þess í stað er allt safn hans til sýn-
is og hluti sýningarsalarins er lok-
aður af með fölskum veggjum
vegna þess að verkin 26 nýta ekki
upprunalegt veggplássið. Fang Lij-
un á það mörg verk á sýningunni
að hinir listamennirnir falla í
skugga hans og sannfærandi mynd
af kínverskri samtímalist næst því
ekki. Í raun er yfirskrift sýning-
arinnar frekar villandi þar sem ein-
ungis er um frásagnar-málverk,
tréristur og blýantsteikningu að
ræða, en það er margt annað
áhugavert að gerast í kínverskri
samtímalist.
Hér er þó ekki við listamennina
að sakast né Leferink, heldur
hefðu umsjónarmenn sýningarinn-
ar átt að gæta betur að því undir
hvaða formerkjum þeir væru að
setja hana upp og hvort stærsti
listsýningarsalur landsins væri
hentugur fyrir listaverkasafn Le-
ferinks.
Kaldhæðið
raunsæi og vel
tenntir klónar
Jón B.K. Ransu
MYNDLIST
Listasafn Reykjavíkur –
Kjarvalsstaðir
Sýningin er opin daglega frá kl. 10–17,
miðvikudaga 10–19. Sýningin stendur til
2. júní.
KÍNVERSK SAMTÍMALIST
Verk eftir Fang Lijung.
Listasafn Íslands Harpa Þórs-
dóttir verður með leiðsögn um sýn-
inguna Hin nýja sýn, kl. 12.10–12.40.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is