Morgunblaðið - 08.09.2002, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2002 21
SÍÐUSTU árin hjá föðurmínum voru honum erf-ið. Elli kerling sótti áhann og heilsan var far-in að gefa sig.
Einkum var það andleg
hrörnun, sem leiddi til
þess að erfitt var að skilja
hann einan eftir. Hann
fékk að vísu, lengst af,
inni hjá góðu fólki á dval-
arheimili, en hjúkrun var
þar ekki aðgengileg og
þegar hann þurfti á spít-
alavist að halda, fékk
ég á tilfinninguna að
hann væri óvel-
komið gam-
almenni og „því
miður, þessi
maður verður að fara
út á morgun“, sögðu læknarnir
og spítalinn, þótt hann væri eng-
an veginn fær um að búa einn,
sökum þess að
hann var orðinn
gamall. Og veik-
ur.
Það var á
þessum árum
sem ég upplifði
þann veruleika
að heilbrigðiskerfinu hjá okkur
er ábótavant. Og gömlu fólki út-
hýst, fólki sem hefur alið aldur
sinn við að borga skatta og skyld-
ur og reynst nýtir þjóðfélags-
þegnar. En gleymist þegar á
reynir; þegar það þarf á því að
halda að njóta þeirra elda sem
það fyrst kveikti.
Þess vegna kom mér ekki á
óvart, þegar til stóð að loka deild-
inni fyrir heilabilaða gamlingja. Í
annars ágætu heilbrigðiskerfi er
ekki rúm fyrir afgangsstærðir.
Þegar þeir liggja best við höggi
sem ekki geta björg sér veitt.
Ég man eftir því úr sveitinni í
gamla daga, að rollunum sem
ekki voru tvílembdar, var slátrað.
Hér áður fyrr voru þau börn bor-
in út, sem voru til trafala eða
komu óboðin í heiminn. Og það
fólk, sem ekki gat björg sér veitt
í harðindum, drapst úr hor. Ekki
er langt síðan vel upplýst þjóð í
miðri Evrópu skipulagði útrým-
ingaherferð gegn þeim sem voru
ekki nógu vel af Guði gerðir.
Fötluðum eða vangefnum. Og er
ekki boðskapurinn sá, nú til dags,
að gamlingjarnir eru reknir fyrst,
þegar hagræða þarf í rekstr-
inum?
Gamalt heilabilað fólk! Hvað á
það upp á dekk? Er þetta ekki
gamla reglan úr sláturtíðinni og
nýja móttóið í markaðsvæðing-
unni? Er nema von þótt sömu að-
ferðum sé beitt, þegar menn eru,
blóðugir upp fyrir axlir, að reyna
ná endum saman í spítalarekstr-
inum? Skyldi nokkurn undra þótt
þetta þetta fólk fari öfugt fram
úr á morgnana!
Annars dettur mér ekki í hug
að halda að þessi fyrirætlun um
lokun deildarinnar hafi stafað af
mannvonsku eða illum hvötum.
Stjórnendum Landspítalans er
vorkunn. Þeim er gert að reka
batteríið án þess að fá til þess
nægilegt fé. Það er vitlaust gefið,
sagði formaður Læknafélagsins
og þegar vitlaust er gefið verður
spilamennskan í sama dúr. Eng-
inn leið að láta spilið ganga upp.
Nema þá með örþrifaráðum. Og
svo koma alþingismenn upp úr
sandkassanum og benda á söku-
dólga og benda á nauðsyn einka-
væðingar og upplýst hefur verið
að Íslendingar borgi meira til
heilbrigðismála en flestar aðrar
þjóðir.
Allt er þetta gott og blessað og
gamall og frekar hvimleiður siður
að kenna öðrum um eða benda á
aðrar lausnir, sem þó eru ekki í
sjónmáli. Aðalatriðið er þó hitt,
sem þetta snýst um, að við erum
flest sammála um að hjúkrun og
aðhlynning, ekki síst þeirra, sem
verst eru settir, sé sjálfsagður og
eðlilegur hluti af skyldum sam-
félagsins, án tillits til kyns, bú-
setu, efna eða aldurs. Okkur
hryllir við og hrökkvum upp með
andfælum og hneykslan þegar
það spyrst út að loka eigi á gam-
alt heilaskert fólk og senda það
heim. Eða bara eitthvað annað.
Út í buskann.
Við erum eflaust öll reiðubúin
til að greiða skattana með glöðu
geði, til að standa undir spít-
alarekstrinum. Til að standa und-
ir samfélagsþjónustunni. Sumir
hafa sagt í þessari lotu, að ekkert
geti bjargað vaxandi kostnaði í
heilbrigðismálum, nema hækk-
aðir skattar, en á móti segi ég, að
fyrst má gera þá kröfu til fjár-
lagavaldsins og alþingis að betur
sé farið með skattpeningana og
meðan við horfum upp á fjár-
austur í nýtilbúin sendiráð í fjar-
lægum löndum, fáránlegar til-
lögur um jarðgöng á afskekktum
vegum og bruðl með opinbert fé,
þá er það engin útgönguleið og
engin málamiðlun að selja fólki
þá hugmynd að hækka beri
skatta til að standa undir sjúkra-
húskostnaði.
Atlagan að sjúkravist heila-
skertra einstaklinga á Landakoti
rann út í sandinn og mér dettur
ekki í hug að halda annað, en að
ferill málsins og aðdragandi hafi
verið mistök og misskilningur frá
upphafi. En einhversstaðar í
kerfinu varð þessi dæmalausa
della sett fram sem hugmynd að
sparnaði og óhjákvæmlegt annað
en að draga þá ályktun að þessi
tilraun stafi af ómeðvituðu virð-
ingarleysi gagnvart sjúklingum
af þessu tagi og er að því leyti
angi af þeirri óhugnanlegu þróun
í þjóðfélaginu, sem lýsir sér í
minni miskunn, minni mannúð,
minni og hverfandi nærgætni,
gagnvart þeim sem minna mega
sín. Þess sér víðar merki.
Meðan við Íslendingar getum
státað af sæmilegri velmegun og
virðingarverðri samhjálp, er það
stílbrot af versta tagi, siðlaus
framkoma og fyrirætlan, að
svipta ósjálfbjarga fólk á efri ár-
um, þeirri aðstöðu og aðbúnaði,
sem því er búin. Almennt tel ég
að það sé til hreinnar skammar
hvernig við látum það reka á
reiðanum, hvað verður um elstu
borgarana, ellilífeyrisþegana, eft-
ir allt sem þetta fólk hefur lagt á
sig. Og á inni hjá okkur.
Ekki gleyma því að sú tíð
rennur upp, fyrr en varir, að það
er komið að okkur sjálfum, að
kalla eftir því sem við eigum inni
hjá því samfélagi, sem við höfum
átt þátt í að skapa.
Og þá viljum engin afgangs-
stærð vera. Jafnvel þótt við verð-
um heilaskertir gamlingjar.
Öfugir
fram úr
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Eftir Ellert B.
Schram
ebs@isholf. is