Morgunblaðið - 11.02.2003, Side 16

’ Vegna framgönguþeirra stendur NATO
nú frammi fyrir því að
trúverðugleika banda-
lagsins er ógnað. ‘
FRAKKAR, Þjóðverjar og Belgar beittu í gær
neitunarvaldi á vettvangi Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) og komu þannig í veg fyrir að
unnt yrði að hefja undirbúning að því að efla
varnir Tyrklands í ljósi hættu á átökum í Írak.
Fréttaskýrendur telja sumir að hér ræði um
einn alvarlegasta ágreining sem upp hafi kom-
ið á vettvangi NATO í rúmlega 50 ára sögu
bandalagsins og embættismenn reyndu ekki
að leyna því að deilan risti djúpt og reyndi á
samstarf og samskipti aðildarríkjanna.
Þegar þessi niðurstaða lá fyrir fóru Tyrkir
formlega fram á að haldinn yrði skyndifundur
til að ræða varnir landsins. Var það gert í sam-
ræmi við fjórðu grein stofnsáttmála NATO.
Þetta er í fyrsta skipti í 53 ára sögu NATO
sem þessi grein stofnskrárinnar er gerð virk.
„Ég hyggst ekki reyna í dag að gera lítið úr
því hversu alvarleg staðan er. Hún er alvar-
leg,“ sagði Robertson lávarður, framkvæmda-
stjóri NATO, er hann ræddi við fréttamenn
skömmu fyrir hádegi í gær. Sagði hann „ákaf-
ar umræður“ hafa farið fram á fundi fastafull-
trúa aðildarríkjanna 19 þá fyrr um morguninn.
Fleiri heimildarmenn tóku í sama streng.
Háttsettur embættismaður, sem krafðist nafn-
leyndar, sagði að ákaft hefði verið deilt á fund-
inum. Sagði hann hentistefnu ráða stefnumót-
un Frakka, Þjóðverja og Belga. „Þessar þjóðir
stefna framtíð NATO í tvísýnu. Við erum nú
þegar í miklum vanda.“
Sendimenn hjá NATO sögðu að trúverðug-
leika NATO yrði alvarlega ógnað ef Frakkar,
Þjóðverjar og Belgar neituðu að verða við
beiðni Tyrkja um að varnir lands þeirra yrðu
styrktar. Í fjórðu grein stofnsáttmála NATO
segir að aðildarríkin muni eiga með sér sam-
ráð þegar „eitthvert aðildarríkjanna telur að
landamærum, pólitísku sjálfstæði eða öryggi
einhvers aðildarríkis sé ógnað“.
Fyrr um daginn höfðu Frakkar, Belgar og
Þjóðverjar komið í veg fyrir að hafinn yrði
undirbúningur að því að efla varnir Tyrklands.
Það gerðu þeir með því að beita neitunarvaldi
á fundi fastafulltrúanna. Voru rök þessara
þjóða þau að með því móti yrði Íraksdeilan
hafin upp á nýtt stig hernaðarlegs undirbún-
ings þrátt fyrir að enn væru til staðar nokkrir
ónýttir diplómatískir möguleikar á því að leiða
deiluna til lykta með friðsamlegum hætti.
Louis Michel, utanríkisráðherra Belgíu, sagði
að hefði verið samþykkt að hefja undirbúning
til að efla varnir Tyrklands hefði sú ákvörðun
um leið þýtt að sérhverri viðleitni til að knýja
fram diplómatíska lausn hefði verið hafnað.
Ákvörðun þjóðanna þriggja að beita neit-
unarvaldi var túlkuð sem mikið áfall fyrir
Bandaríkjamenn sem ákaft höfðu hvatt til
þess innan NATO á undanliðnum vikum að áð-
urnefndur undirbúningur yrði hafinn. Þá af-
stöðu styðja 16 af 19 aðildarríkjum NATO.
Fréttir hermdu að bandarískir embættis-
menn og sendifulltrúar væru þjóðunum þrem-
ur ævareiðir. „Þetta er sér-
lega óheppileg ákvörðun,“
sagði Nicolas Burns, sendi-
herra Bandaríkjastjórnar
hjá NATO. „Vegna þessar-
ar framgöngu þeirra [þ.e.
Frakka, Þjóðverja og
Belga] stendur NATO nú
frammi fyrir því að trú-
verðugleika bandalagsins
er ógnað.“
Robertson lávarður
reyndi hins vegar að slá á
spennuna og kvaðst sann-
færður um að takast myndi
að ná samstöðu innan
bandalagsins. „Mikilvæg-
ast er að við náum sáttum og ég er sannfærður
um að það munum við gera,“ sagði lávarð-
urinn.
Innan NATO hefur sérhvert aðildarríkj-
anna 19 neitunarvald. Hefðin innan bandalags-
ins er sú að aðildarríkin standi saman að öllum
ákvörðunum og afar fátítt er að neitunarvaldi
sé beitt.
Ágreiningur um tímasetningu
Þegar ljóst var að Frakkar, Þjóðverjar og
Belgar höfðu beitt neitunarvaldi fóru Tyrkir
þegar fram á skyndifund með tilvísun til fjórðu
greinar stofnsáttmála NATO. Hófst sá fundur
síðdegis í gær. Yasar Yakis, utanríkisráðherra
Tyklands, reyndi að slá á spennuna sem ríkti í
höfuðstöðvunum og sefa reiði manna, sem
fréttamenn sögðu auðgreinanlega. Sagði hann
deiluna ekki snúast um hvort verja bæri Tyrk-
land í ljósi hættunnar á átökum í Írak. Ágrein-
ingurinn snerist um tímasetningu. „Þessa
deilu má leysa,“ sagði Yakis. Hann gerði ekki
grein fyrir því hvort Tyrkir hygðust beinlínis
fara fram á það við NATO að undirbúningur
að því að efla varnir Tyrklands yrði hafinn.
Sendimenn í höfuðstöðvum NATO kváðust bú-
ast við því að þjóðirnar þrjár myndu láta und-
an þrýstingnum og falla frá andstöðu við
áform um að efla varnir Tyrklands færi svo að
Tyrkir færu beinlínis fram á slíkt.
Á miklum átakafundi í München í Þýska-
landi um liðna helgi vék Donald Rumsfeld,
varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, að tregðu
NATO-ríkjanna þriggja til að efla varnir Tyrk-
lands. Sagði hann þessa afstöðu með öllu „óaf-
sakanlega“ og lýsti yfir því að slík framganga
væri fallin til þess eins að grafa undan NATO.
Rumsfeld jók þrýstinginn á Frakka, Þjóð-
verja og Belga enn frekar á sunnudag þegar
hann sagði í viðtali við ítalska dagblaðið La
Republica að hann teldi framgöngu þjóðanna
þriggja „skammarlega“, „Tyrkland er banda-
maður okkar, bandamaður sem nú á allt á
hættu. Hvernig er hægt að neita Tyrkjum um
aðstoð?“ sagði Rumsfeld m.a.
Franskir embættismenn hafa lagt á það
áherslu að þeir vilji koma Tyrkjum til hjálpar
fari svo að rás atburða reynist raunveruleg
ógnun við öryggi landsins. „Væru Tyrkir raun-
verulega í hættu staddir myndu Frakkar
verða á meðal hinna fyrstu sem kæmu þeim til
hjálpar,“ sagði Michele Alliot-Marie, varnar-
málaráðherra Frakklands, á fundi með frétta-
mönnum á öryggisráðstefnunni í München um
liðna helgi. „Við teljum að nú um stundir sé
þessi hætta ekki til staðar,“ bætti ráðherrann
við.
Talsmenn nokkurra annarra NATO-ríkja
kváðust telja að „efasemdarmennirnir“ myndu
láta af andstöðu sinni í þessari viku eftir að
fram hefði komið bein ósk Tyrkja um að varnir
lands þeirra yrðu efldar. „Ég hef fulla trú á því
að bandalagið muni halda og að við munum að-
stoða Tyrki,“ sagði Kristin Krohn Devold,
varnarmálaráðherra Noregs, á sunnudag. „Ég
trúi á heilbrigða skynsemi.“
Ágreiningurinn sem blossað hefur upp
vegna Íraksdeilunnar er engan veginn bund-
inn við Atlantshafsbandalagið. Hann ristir
einnig djúpt í Evrópu og þá innan vébanda
Evrópusambandsins (ESB). Meirihlutinn þar
stendur með Bandaríkjamönnum, sem krefj-
ast þess að Írakar verði, í nafni Sameinuðu
þjóðanna, afvopnaðir með hervaldi fallist þeir
ekki þegar í stað á að veita allar upplýsingar
um áætlanir sínar um þróun og smíði gereyð-
ingarvopna. Fyrir hópi Evrópuríkja fara Bret-
ar, Spánverjar og Ítalir en Frakkar og Þjóð-
verjar leggjast gegn beitingu hervalds.
Hermálafræðingar NATO segja að unnt
verði að skipuleggja eflingu varna Tyrklands á
nokkrum dögum. Þar ræðir m.a. um að þangað
verði flutt gagneldflaugakerfi, AWACS-rat-
sjárflugvélar og margvíslegur búnaður til að
verjast efnavopnaárásum. Ákvörðun um að
flytja þennan búnað til landsins þyrfti hins
vegar að bera á ný undir aðildarríki NATO.
Ágreiningurinn í gær snerist því formlega ein-
ungis um undirbúning slíkra varnarviðbragða.
Óbætanlegur skaði?
Fréttaskýrendur sögðu í gær að ný tillaga
Frakka og Þjóðverja þess efnis að vopnaeft-
irlitsmönnum verði fjölgað í Írak til að greiða
fyrir friðsamlegri lausn deilunnar hefði orðið
til þess að skaða enn frekar samskipti rík-
isstjórna þessara ríkja og Bandaríkjanna.
Þeirri tillögu hafa Bandaríkjamenn þegar
hafnað.
Andre Dumoulin, sérfræðingur í varnarmál-
um við Konunglega herskólann í Belgíu, sagði
að djúpstæður ágreiningur hefði oftlega komið
upp innan vébanda NATO en trúlega hefði
bandalagið aldrei staðið frammi fyrir viðlíka
vanda og nú. „Þessi deila snertir sjálfan
grundvöll bandalagsins og framtíð þess,“ sagði
hann. Stephen Sackur, fréttaritari breska rík-
isútvarspins, BBC, í Brussel, sagði að raun-
veruleg hætta væri á því að samstaðan innan
NATO hefði skaðast til frambúðar vegna
þeirra heiftarlegu átaka sem fram fóru í höf-
uðstöðvum bandalagsins í gær.
Robertson lávarður, framkvæmdastjóri NATO, á fundi með
fréttamönnum í höfuðstöðvum bandalagsins í Brussel í gær.
Neitunarvaldi beitt
á vettvangi NATO
Ágreiningurinn sagður einn sá alvarleg-
asti í rúmlega 50 ára sögu bandalagsins
Brussel. AP. AFP.
Reuters
SPURT er í leiðara bandaríska stórblaðs-
ins The Wall Street Journal í gær hvort
deilurnar sem nú eru komnar upp innan
Atlantshafsbandalagsins (NATO) marki
endalok þess. „Spurningin sem nú þarf að
velta fyrir sér er hvort þetta bandalag,
sem formlega er kallað NATO, þjónar
lengur hagsmunum Bandaríkjanna,“ seg-
ir í leiðaranum.
Leiðarahöfundur WSJ segir það vissu-
lega afdrifaríkt skref, að spyrja slíkra
spurninga, en það sé hins vegar fyllilega
réttmætt sökum „furðulegrar“ hegðunar
þjóða, sem menn höfðu haldið að væru
bandamenn Bandaríkjanna. Frakkar,
Þjóðverjar og Belgar láti sér nú ekki
lengur nægja að lýsa mótmælum við
stefnu Bandaríkjastjórnar í Íraksmál-
unum, heldur reyni þær nú með form-
legum hætti að hindra framgang þeirrar
stefnu. „Ef þetta er það sem Bandaríkin
fá út úr veru sinni í NATO, þá er kannski
kominn tími til að Bandaríkin hugleiði að
segja skilið við þessa kaldastríðsstofnun
og stofna til nýs bandalags þjóða, sem
átta sig á þeim nýju ógnum sem nú setja
mark sitt á samtímann,“ segir í WSJ.
Blaðið gefur lítið fyrir tillögu Þjóðverja
að senda friðargæslusveitir á vegum
Sameinuðu þjóðanna inn í Írak. Reynslan
af veru friðargæslusveitanna í Bosníu,
þegar þar geisaði stríð 1995, sýni að hug-
myndin sé út í hött. Sú staðreynd að Þjóð-
verjar láti hvarfla að sér að leggja hana
fram segir WSJ hins vegar gefa til kynna
að „fremur en að Þýskaland vilji nú koma
í veg fyrir stríð sé markmiðið beinlínis að
tryggja ósigur Bandaríkjanna“.
Bandaríkin
hugleiði að
segja skilið
við NATO
ÍSRAELSKIR námsmenn með
gasgrímur hlaupa í loftvarna-
byrgi á æfingu í skóla í Tel Aviv
í gær þegar æft var hvernig
bregðast ætti við hugsanlegri
efnavopnaárás Íraka. Yfirvöld í
Ísrael eru með mikinn viðbúnað
vegna hugsanlegra sýkla- eða
efnavopnaárása Íraka komi til
stríðs vegna deilunnar um
meint gereyðingarvopn þeirra.
Skýrt var frá því í gær að
byrjað yrði að flytja starfsfólk
bandaríska sendiráðsins í Ísr-
ael úr landi síðar í vikunni.
Talsmaður sendiráðsins sagði
að aðeins yrðu þar eftir starfs-
menn sem þyrftu að sinna brýn-
ustu verkefnum. „Þetta þýðir
þó ekki að við séum um það bil
að hefja árásir á Írak,“ bætti
hann við. Reuters
Viðbúnir
árás
ERLENT
16 ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
YFIRVÖLD í Írak hafa skipað 69 er-
lendum fréttamönnum að fara þaðan
innan tveggja sólarhringa, að sögn
fréttavefjar norska dagblaðsins Aften-
posten í gær. Á meðal þeirra er norski
fréttamaðurinn Knut Magnus Berge
sem starfar hjá norska ríkisútvarpinu.
Berge fékk engar skýringar á því hjá
embættismönnum í Bagdad hvers vegna
honum var vísað úr landi. „Það eina sem
ég veit er að það var birtur listi yfir
fréttamenn sem áttu að fara úr landi og
nafn mitt var á honum,“ sagði Berge.
Hann sagði að fyrst hefði fréttamönn-
unum verið gefinn 72 klukkustunda
frestur til að koma sér úr landi en síðan
hefði fresturinn verið styttur í tvo sólar-
hringa.
Yfirvöld í Írak hafa sagt að þau geti
aðeins leyft 200 erlendum fréttamönn-
um að starfa í landinu.
Fréttamönn-
um vísað
úr landi