Morgunblaðið - 11.02.2003, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 2003 27
Á HVERJUM degi vöknum við
upp við yfirlýsingar bandarískra
ráðamanna eða helstu bandamanna
þeirra um að tíminn sé útrunninn
fyrir Íraka. Senn verði ráðist inn í
landið. Nánast allt mannkynið and-
æfir. Skoðanakannanir um heim all-
an sýna að almenningur er andvígur
árás á Írak. Aðeins lítill minnihluti
fylgir bandarísku stríðsæsinga-
mönnunum að málum. En ég spyr –
og ég er ekki einn um að spyrja: Á að
láta það viðgangast að ríkisstjórnir
heimsins traðki á lýðræðislegum
vilja á þennan hátt? Á að láta það
viðgangast að valdbeiting og hótanir
Bandaríkjastjórnar og undirgefni
svokallaðra bandamanna þeirra
verði til þess að lýðræðið sé að engu
haft? Við eigum aðeins eitt svar.
Hvar sem því verður við komið þarf
að hafa í frammi kröftug mótmæli.
Þorri manna gerir sér grein fyrir
því hvað þarna er að gerast: ásókn í
olíuauð Íraka og krafan um hern-
aðarleg og pólitísk ítök er megintil-
gangurinn. Þetta var hér áður kallað
heimsvaldastefna. Það hugtak á svo
sannarlega við um utanríkisstefnu
Bandaríkjanna í dag.
Mikið hefur verið fjallað um yf-
irgang bandarísku hernaðarhauk-
anna og þá einnig undirlægjuhátt
bandamanna þeirra í breskum,
bandarískum og evrópskum fjöl-
miðlum. Einhver áhrifaríkasta grein
sem ég hef lesið nýlega er áfellis-
dómur hins heimskunna breska
fréttamanns, Johns Pilgers, yfir rík-
isstjórn Bretlands og þá einkum for-
sætisráðherranum Tony Blair.
Greinin heitir „Hugleysinginn Blair“
og birtist í lok janúar í breska
blaðinu Mirror. Pilger telur rangt að
líta á Blair sem gælurakka Bush.
Málið sé mun alvarlegra en svo því
að í sameiningu séu þessir tveir
helstu leiðtogar Vesturlanda að
leggja á ráðin um að fremja stríðs-
glæpi.
Pilger er mikið niðri fyrir. Hann
lýsir reynslu sinni af Víetnamstríð-
inu, árásum úr háloftunum á varn-
arlausa alþýðu manna og veit hvað
bíður almennings í Írak ef ekki tekst
að stöðva stríðsæsingaöflin. Hann
segir m.a. frá því þegar hann kom í
þorp eitt sem var hluti af því svæði
sem bandarískar flugvélar voru ný-
búnar að „teppaleggja“ með
sprengjuregni, eins og það kallaðist
á máli hernaðarsérfræðinganna.
Hér er lausleg þýðing á því sem
blasti við Pilger:
„Gatan í gegnum þorpið var nú
sem gígur. Ég rann á sundurtættum
fótlegg af nautgripi og féll harkalega
niður í skurð, skurð sem reyndist
vera fullur af litlum kroppum; sund-
ursprengdum börnum, afrifnum út-
limum þeirra og svo heilum líkömum
sem kastast höfðu í loft upp við
sprenginguna.
Hörund barnanna var laust frá
holdinu, eiginlega var það upp rúllað
líkt og pergamentpappír, það sást í
æðar og brunnið hold sem úr seytl-
aði blóð. En augun voru ósnert og
störðu beint fram fyrir sig. Augu
mín staðnæmdust um stund við lít-
inn fótlegg sem var svo afmyndaður
að mér sýndist hann vaxinn út úr
öxl. Ég kastaði upp.“
Þannig leit mynstrið út á hinu
nýja teppi Bandaríkjamanna í Víet-
nam – markmiðið með teppalagning-
unni var að þurrka út allt líf og
menningu og virtist takast með
ágætum þennan daginn. Með lýs-
ingu sinni varpar Pilger ægiskýru
ljósi á nöturlegan veruleika styrj-
alda og stillir honum upp gegn gervi-
veröld hinna sem eru jafnan hvergi
nærri vettvangi, kynnast aldrei
hryllingnum en taka ákvarðanir og
gefa skipanir um voðaverkin.
Það er rétt hjá Pilger að heim-
urinn þarf að vakna til vitundar um
hve skelfilegir atburðir kunna að
vera í vændum. Lýsingar á stríðs-
undirbúningnum eru óhugnanlegar.
Árásin á Írak er skipulögð á teikni-
borði kaldrifjaðra og siðblindra
manna. Þeir eru ekki að fjalla um
mannslíf, þeir eru að teppaleggja,
flísaleggja eða hvað þeir nú vilja
kalla það. Þeir eru albúnir í hand-
verkið sem þarf að leysa af verk-
fræðilegri nákvæmni. Svipað því og
gert var í fangabúðum nasista á fyrri
hluta tuttugustu aldar. Að sögn var
þá einnig verið að útrýma óvini.
Er verið að afnema
lýðræðið í heiminum?
Eftir Ögmund
Jónasson
„Lýsingar á
stríðsundir-
búningnum
eru óhugnan-
legar. Árásin
á Írak er skipulögð á
teikniborði kaldrifjaðra
og siðblindra manna.“
Höfundur er alþingismaður.
EINU sinni steig fíll ofan á maura-
þúfu. Það skipti engum togum að allir
maurarnir skriðu upp eftir fílnum í
hefndarhug. En fíllinn hristi sig og
þeir hrundu allir af nema Emil. Hann
hékk eftir. Allir hinir maurarnir
steyttu hnefann á jörðu niðri og öskr-
uðu: „Kyrkt’ann Emil, kyrkt’ann!“
Ástæða þess að ég dusta rykið af
þessum gamla en sígilda brandara er
sú að í starfi mínu sem framkvæmda-
stjóri Áfengis- og vímuvarnaráðs
finnst mér stundum að ég standi í
sömu sporum og Emil. Sérstaklega
þegar kemur að því að sinna eftirlits-
skyldu ráðsins og kvörtunum vegna
áfengisauglýsinga.
Samkvæmt áfengislögum nr. 75/
1998 eru hvers konar auglýsingar á
áfengi og einstökum áfengistegund-
um bannaðar nema í örfáum undar-
tekningartilfellum. Af fjölmiðlum er
hins vegar augljóst að þessi lög eru
þverbrotin bæði leynt og ljóst. Inn-
lendir áfengisframleiðendur og inn-
flytjendur hafa látið í ljósi óánægju
með þessi lög og samantekin ráð eru
meðal þeirra um að brjóta þau á bak
aftur. Flestir halda því fram að þeir
kæri sig ekki um að vinna markað
meðal unglinga heldur sé markmiðið
að vinna stærri markaðshlutdeild í
hópi þeirra sem þegar eru notendur.
Sá málflutningur er hins vegar ótrú-
verðugur þar sem áfengisauglýsing-
um virðist gjarnan komið fyrir í dag-
skrá og efni sem ætlað er ungum
notendum.
Til áfengis- og vímuvarnaráðs
berst fjöldi kvartana vegna áfengis-
auglýsinga í tímaritum, á heimasíð-
um, í útvarpi og sjónvarpi. Á ljós-
vakamiðlunum sjást og heyrast
auglýsingarnar ýmist í auglýsinga-
tímum eða sem hluti af dagskrá t.d. í
umhverfi. Fólkið sem hringir til
Áfengis- og vímuvarnaráðs lýsir
óánægju sinni með þessar auglýsing-
ar og finnst það vera beitt ofbeldi og
yfirgangi í þágu áfengisiðnaðar og
markaðshyggju. Það trúir því að það
að takmarka áfengisauglýsingar í
fjölmiðlum hafi forvarnargildi og er
ósátt við að gildandi reglur séu ekki
virtar. Það vill fá staðfestingu á að
það sé ólöglegt að auglýsa áfengi og
spyr hvernig Áfengis- og vímuvarna-
ráð bregðist við sívauknum auglýs-
ingum af þessu tagi.
Því er til að svara að Áfengis- og
vímuvarnaráð gerir lögreglu aðvart
um þær áfengisauglýsingar sem vart
verður við og sönnunargögn liggja
fyrir um. Það nægir t.d. ekki að til-
kynna að auglýsing hafi sést í sjón-
varpi, heldur verður upptaka af aug-
lýsingunni að fylgja. Ráðið lætur
einnig þá sem teljast aðstandendur
auglýsingarinnar, þ.e. þann sem er að
auglýsa vöruna og útgefanda miðils-
ins, vita þegar tilkynnt er um hana til
lögreglu. Ráðið hefur einnig beint
vinsamlegum tilmælum til auglýs-
enda um að virða landslög, með mis-
jöfnum árangri.
Lögreglan tekur tilkynningar um
meintar áfengisauglýsingar til rann-
sóknar og metur hvort hægt sé, á
grundvelli gildandi laga, að sækja að-
standendur þeirra til saka. Í lang-
flestum tilfellum er ekki hægt að
sækja málið. Þá sjaldan að það er
hægt líður langur tími frá því tilkynnt
er um auglýsingu og þar til dómur
liggur fyrir. Viðurlögin eru ekki
harðari en svo að hægt er að líta á
þau sem viðunandi fórnarkostnað
fyrir vel heppnaða auglýsingu. Í sjón-
varpsfréttum eru áhrif áfengisaug-
lýsinga margfölduð með því að sýna
þær á meðan talað er við fólk sem
hefur misjafnar skoðanir á þeim. Þeir
sem auglýsa áfengi hafa engu að tapa
og allt að vinna eins og staðan er
núna.
Það blasir því við að annaðhvort
verður að leyfa áfengisauglýsingar
að einhverju marki eða skýra lögin og
gera þau skilvirkari þannig að erfið-
ara sé að fara á snið við þau. Hvort
tveggja krefst framtaks alþingis-
manna og lagabreytingar. Til að
leysa ríkjandi ósætti um áfengisaug-
lýsingar þarf almenningur að láta
stjórnmálamenn, lögreglu, útgefend-
ur fjölmiðla sem auglýsa áfengi og
seljendur áfengis sem greiða fyrir
auglýsingarnar heyra skoðanir sínar.
Það er engum fært að vinna með lög
sem ekkert hald er í.
Kyrkt’ann Emil,
kyrkt’ann
Eftir Þorgerði
Ragnarsdóttur
„Þeir sem
auglýsa
áfengi hafa
engu að
tapa og allt
að vinna eins og staðan
er núna.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Áfengis- og vímuvarnaráðs.