Morgunblaðið - 11.02.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 2003 29
rátt fyrir
oi að baki
a á sterk-
heim og
gir. Hann
ákstig en
rin 1979–
ilda mun
marks um
þeim tíma
580 skák-
má geta
maður Ís-
nn Hjart-
tríkur og
nn land-
ið það að
r en einu
nefndur
Honum
klum bar-
viljastyrk
grafalvar-
agður af
ra skák-
verið fyr-
gðum við
taflborðið til að trufla andstæð-
inginn.
Sem dæmi um keppnishörkuna
varð að setja spjald undir tafl-
borðið í einu fjölmargra harðvít-
ugra einvígja sem Korchnoi háði
við landa sinn og höfuðóvin, Petr-
osjan, svo að þeir spörkuðu ekki
hvor í annan! Hefur Korchnoi
þótt viðskotaillur og uppstökkur
og í tapsárindum átt það til að
hreyta ónotum í andstæðinginn.
Meðal landa hans í Sovétríkjun-
um var líka farið að uppnefna
hann Viktor „hinn grimma“ (The
terrible one) með vísan til Rússa-
keisarans Ívans grimma sem uppi
var á 16. öld. Í viðtölum hefur
hann undrast þessa nafngift,
hann sem segist ekki þora að fara
til tannlæknis! Einhverju sinni
var samt haft eftir honum að eng-
ir stórmeistarar í skák teldust
eðlilegir menn, þeir væru aðeins
misjafnlega klikkaðir!
í hópi
manna
Morgunblaðið/Sverrir
ku í Salnum í Kópavogi í apríl árið 2000.
bjb@mbl.is
Í FEBRÚARHEFTI tíma-ritsins Pediatric Researchbirtir hópur vísindamannaniðurstöður rannsóknar á
fósturfitu. Í umfjöll-
un hins þekkta
barnalæknis Mich-
aels Zasloffs um
rannsóknina í
blaðinu segir að með
ólíkindum sé að þrátt
fyrir mikilvægi fóst-
urs til að viðhalda
mannkyninu sé lítið
vitað um hvað ver
það fyrir bakteríum.
En nú hafi rannsókn
leitt í ljós að varn-
arefni eru mikil í
fósturfitunni, þar
sem ákveðin tegund
bakteríudrepandi
peptíða, sem eru lítil
prótein, gegna veiga-
miklu hlutverki. Zasloff segir nið-
urstöðurnar vekja margar spurn-
ingar og að líkt og barnsfæðing
sé fósturfitan kraftaverk út af
fyrir sig.
Rannsóknin sem Zasloff vísar
til vann dr. Guðmundur Hrafn
Guðmundsson, prófessor í
frumulíffræði við raunvísinda-
deild Háskóla Íslands, í samvinnu
við barnalækna á Karolinska
Institutet í Stokkhólmi. Áður
hafði vísindahópur Guðmundar
komist að því að bakteríudrep-
andi peptíð gegna lykilhlutverki í
ónæmiskerfi mannslíkamans.
Apótek líkamans
„Mönnum finnst mjög spenn-
andi að varnarefnin séu utan á
börnunum í fósturfitunni,“ segir
Guðmundur um viðbrögð við
greininni. „Það má segja sem svo
að þarna sé fundinn nýr armur af
ónæmiskerfinu.“
Peptíðin fundust fyrst í skor-
dýrum en hafa nýlega með rann-
sóknum Guðmundar og annarra
fundist í mannslíkamanum.
„Segja má að þetta séu okkar
innbyggðu sýklalyf,“ útskýrir
Guðmundur. „Hingað til höfum
við verið að kortleggja þetta í
rannsóknum okkar. Núna þegar
þeirri vinnu er að ljúka er hægt
að spyrja spurninga um hvernig
nota má þekkinguna til að efla
ónæmiskerfið eða kanna notagildi
peptíðanna utan líkamans, t.d.
sem sárasmyrsls.“
Guðmundur segir að fyrri
rannsóknir hafi leitt í ljós að yf-
irborð líffæra innihéldi varnar-
peptíðin, þau væru í raun böðuð í
sínum eigin sýklalyfjum, t.d. þeki
efnin augun. „Þessi efni gera
miklu meira en að
verja okkur, því
jafnframt því að ráð-
ast gegn bakteríum
og veirum kalla þau
á hjálp, örva ónæm-
iskerfið, það hefur
komið mjög skýrt
fram.“
Til frekari útskýr-
ingar á virkninni
minnir Guðmundur á
að bakteríur eru alls
staðar í kringum
okkur, en tiltölulega
sjaldan verðum við
þó veik. „Það segir
okkur að varnar-
kerfið er mjög
kraftmikið. En
stundum komast bakteríur inn í
líkamann um göt á þessu varn-
arkerfi. Peptíðin eru grunnvarn-
arefni ónæmiskerfisins, þau kalla
á varnarfrumur en berjast við
bakteríurnar í leiðinni, svo þau
gegna mörgum hlutverkum. Át-
frumurnar sem eyða bakteríun-
um eru einnig með efnið í sér.“
Guðmundur segir að aðeins sé
búið að kortleggja hluta af kerf-
inu enda sé varnarkerfi líkamans
flókið og í stöðugri þróun líkt og
bakteríur. Sérstaklega segir hann
vanta upplýsingar um stjórn
kerfisins. „Við erum alltaf að
skilja ónæmiskerfið betur og bet-
ur. En þegar við hugsum út í það,
hvar myndum við vilja hafa þessa
varnarþætti? Yfirborð líffæra og
húðin hljóta að vera einn staður.“
Finnst í psoriasis-
skellum
Eftir að búið var að finna upp-
lýsingar um varnarpeptíðin og
klóna genin var yfirborð lungna,
meltingarvegar og húðarinnar at-
hugað með tilliti til þeirra. „Við
sáum þetta fyrst í húð fullorð-
inna, t.d. í miklu magni í psorias-
is-skellum, þess vegna er sjaldan
sýking í þeim. Þetta leiddi okkur
út í það að skoða venjulega húð á
fullorðnum en í henni finnst lítið
magn af efninu. En við fundum
það í svita og komumst að því að
þegar á húð kemur minnsta sár
fara húðfrumurnar sjálfar að búa
efnið til.“
Í kjölfarið voru borin saman
húðsýni úr litlum börnum og full-
orðnum og í ljóst kom að greini-
lega er meira af efninu í húð
barna. „Okkur fannst þetta at-
hyglisvert og ákváðum að skoða
fósturfituna. Það var þekkt að fit-
urnar í henni gegna ákveðnu
varnarhlutverki. En við tókum
próteinin og peptíðin og fundum
mjög mikla virkni. Og þegar við
fórum að einangra sérstaka þætti
fundum við sömu þætti og eru á
yfirborði líffæra og við höfðum
áður rannsakað.
Það sem við vitum ekki er
hvort húðin á barninu tekur efnið
upp að einhverju leyti. Það tel ég
þó vera mjög sennilegt. Efnið
gæti því verið mjög mikilvægt í
tengslum við fyrstu varnir lík-
amans. Þegar barnið kemur úr
móðurkviði út í andrúmsloft sem
er fullt af alls kyns bakteríum er
nú gott að vera vel varinn.“
Varnarefni í hunangi
og púpum
Guðmundur segir að niðurstöð-
ur rannsóknarinnar veki ýmsar
spurningar s.s. hvort hægt sé að
líkja eftir efninu og nota það t.d.
sem sárasmyrsl. Skildi þá
kannski vera eðlilegt að leyfa
fósturfitunni að vera á barninu í
einhvern tíma svo húðin taki upp
efnið?
„Það mætti t.d. hugsa sér að
hægt væri að kveikja á kerfinu
með því að örva peptíðin og halda
þeim við efnið. Við höfum þegar
fundið út að það eru ákveðin efni,
tiltölulega einföld, sem kveikja á
þessu kerfi. En við erum ekki bú-
in að sjá alla þættina, þannig að
sú athugun heldur áfram.“
Peptíð sem eru skyld peptíðun-
um sem Guðmundur og rann-
sóknarhópur hans fundu í fyrri
rannsóknum og voru könnuð í
fósturfitunni eru t.d. þekkt í hun-
angi og púpu silkifiðrilda. Enda
hafa púpurnar verið notaðar í
Kína eins og fingurbjargir yfir
sár í aldaraðir og hunangið er
greinilega vel varið.
Hugsanlega tengsl við
virkni HIV-veirunnar
Guðmundur segir að peptíðin
hafi einnig áhrif á veirur en þær
hagi sér á annan hátt en bakt-
eríur sem t.d. orsaka flesta
dæmigerða barnasjúkdóma s.s.
hettusótt og rauða hunda. „Teng-
ing peptíða við veirur eins og
HIV-veiruna hefur nýlega komið
fram,“ segir Guðmundur. „Búið
er að finna efni í mannslíkam-
anum sem líklega tengist því að
HIV-veiran brýst ekki alltaf út,
þ.e. að fólk verður ekki veikt.
Menn hafa leitað lengi að þeim
efnum sem valda þessu. Í þeirri
leit fannst eitt af þessum pept-
íðum. Við höfum séð áhrif af okk-
ar peptíði á HIV-veiruna. Ég
myndi ætla að þar ættum við eft-
ir að finna ákveðið samhengi.“
Tengsl peptíðanna og
sýkinga rannsökuð á Íslandi
Í framhaldi af niðurstöðum
rannsóknarinnar við Karolinska
Institutet er verið að undirbúa
verkefni sem íslenskir barna-
læknar munu taka þátt í. Ásgeir
Haraldsson, barnalæknir á
Barnaspítala Hringsins, benti
Guðmundi á ákveðið samhengi
milli sýkinga og fósturfitu sem
vert væri að skoða. Út á það mun
íslenska rannsóknin ganga ef
nægilegt fjármagn fæst í sam-
starfi við Karolinska Institutet.
„Þar munum við athuga hvort
samhengi sé milli þess hve mikil
fósturfita er utan á börnum við
fæðingu og ákveðinna sýkinga
sem þau geta fengið.“
Guðmundur segir að nú þegar
varnarefnið er fundið og kort-
lagning langt á veg komin megi
kanna ótal þætti með tilliti til
þeirra, t.d. virkni ýmissa nátt-
úrulyfja. „Þetta kerfi er svo nýtt
að margt hefur aldrei verið skoð-
að með tilliti til þess. Núna þegar
við erum búin að fá kerfið kort-
lagt er hægt að spyrja margra
spurninga, t.d. hvernig efnið
tengist sjúkdómum og næmi fyrir
bakteríum.“
Rannsóknarhópur dr. Guðmundar Hrafns Guðmundssonar
prófessors við HÍ rannsakar „sýklalyf“ mannslíkamans
Uppgötv-
uðu varn-
arefni í
fósturfitu
Bakteríudrepandi efni, svokölluð varnar-
peptíð, hafa fundist í miklu magni í fóst-
urfitu sem umlykur börn við fæðingu.
Fitan er því hugsanlega fyrsta vörn barna
gegn sýkingum þegar þau koma úr
móðurkviði. Dr. Guðmundur Hrafn
Guðmundsson, prófessor í frumu-
líffræði við Háskóla Íslands, er for-
vígismaður rannsóknar á þessu sviði.
Guðmundur Hrafn
Guðmundsson
Nýfætt barn með mikla fósturfitu sem í finnast bakteríudrepandi efni.
’ Þessi efni geramiklu meira en að
verja okkur, því
jafnframt því að
ráðast gegn bakt-
eríum og veirum
kalla þau á hjálp,
örva ónæmiskerf-
ið, það hefur komið
mjög skýrt fram. ‘
s mikið
étta-
æður
rpsstöð
alls kon-
hnoi ætti
ar um.“
ðbeittu
ir átt-
ina, en
ndar
manni ís-
r, Frið-
ra, sem
am-
mótshald-
thuga-
ors „hins
grimma“. Jóhann segir að eftir
þetta einvígi hafi þeir Korchnoi
teflt nokkrar skákir og vel farið á
með þeim. „Við heilsumst alveg
með virktum í dag,“ segir Jóhann
en óvíst er hvort þeir félagar
tefla saman þegar Korchnoi kem-
ur til landsins síðar í mánuðinum.
Sá síðarnefndi er skráður til leiks
á Stórmóti Hróksins á Kjarvals-
stöðum 18. til 27. febrúar en Jó-
hann verður hins vegar meðal
keppenda á sterku alþjóðlegu
móti sem Hróksmenn ætla að
halda í Borgarleikhúsinu 3. til 5.
mars nk. til minningar um Guð-
mund „Jaka“ Guðmundsson í
Dagsbrún.
em Viktor Korchnoi og Jóhann Hjartarson
um. Á endanum sigraði Jóhann í bráðabana.