Morgunblaðið - 11.02.2003, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 2003 25
FRÁ því að forseti lýðveldisins
hélt sína umtöluðu ræðu á nýárs-
dag og gerði fátækt að umfjöll-
unarefni ber umræðu um málið
hátt. Auðvitað uppgötvaðist fátækt
á Íslandi ekki um nýliðin áramót.
Engu að síður hefur umræðan
komist meira upp á yfirborðið að
undanförnu og það er vel. Frum-
skilyrði þess að takast á við vanda-
mál er að viðurkenna tilvist þeirra
og afleiðingar. Fátækt er stað-
reynd í íslensku samfélagi og
áreiðanlegar vísbendingar eru um
að hún sé hlutskipti vaxandi fjölda.
Einna sárust eru örlög þeirra
barna sem alast upp við fátækt og
fara á mis við ýmislegt sem önnur
börn njóta og þykir sjálfsagt í nú-
tímanum.
Algild eða hlut-
fallsleg fátækt
Tveir mismunandi mælikvarðar
eru helst notaðir til að greina fá-
tækt og setja í þjóðfélagslegt sam-
hengi. Það er annars vegar „algild
fátækt/fátæktarmörk,“ þ.e.a.s. að
viðkomandi sé örsnauður og skorti
efni til að komast sómasamlega af
og hins vegar er hugtakið „afstæð“
eða „hlutfallsleg fátækt/fátæktar-
mörk.“ Algengast er að skilgreina,
á þann mælikvarða, þá fátæka sem
hafa minna en 50% af meðal-
tekjum viðmiðunarhóps.
Ýmsir reyna að gera lítið úr at-
hugunum á hlutfallslegri fátækt og
því er jafnvel neitað að raunveru-
leg fátækt fyrirfinnist á Íslandi.
Fátækt sé eitthvað sem þekktist á
Íslandi á 18. eða 19. öld og geri
enn í vanþróuðum ríkjum. Ungur
hægri maður stakk uppá því í
blaðagrein nýverið að nota heldur
orðið „nauðsynjaskort“. Virðist
liggja að baki sú hugsun að ekki sé
viðeigandi að nota orðið fátækt
nema um sé að ræða líf á hung-
urmörkum. Einnig virðist grunnt á
fordómum um að fátækt manna
hérlendis sé yfirleitt þeim sjálfum
að kenna, sé hún á annað borð til.
Hér séu menn fátækir vegna uppá-
skrifta, óskynsamlegra lána,
áfengisneyslu og spilafíknar, svo
aftur sé vitnað í hægri manninn
unga.
Orðið fátækt vísar í þann veru-
leika fólks að það skortir efni til að
veita sér lágmarkslífsgæði. Er ein-
stæð móðir ekki fátæk í venjuleg-
um skilningi þess orðs ef hún get-
ur ekki veitt börnum sínum sömu
tækifæri til íþróttaiðkunar eða að-
stoð við heimanám eins og bekkj-
arsystkinin njóta? Minnumst þess
einnig að „fátækt“ var og er ekki
endilega það sama og fátækt.
Menn voru og eru fátækir, sárfá-
tækir og bláfátækir allt eftir því
hversu örbyrgðin er tilfinnanleg.
Mælingar á hlutfallslegri fátækt
veita upplýsingar um launa- eða
lífskjaramun og einnig vísbending-
ar um raunverulega afkomu og
hagi fólks. Laun standa að sjálf-
sögðu í nokkuð nánu samhengi við
framfærslukostnað viðkomandi
lands. Einstaklingur með ígildi 50
þús. íkr. í mánaðarlaun kemst t.d.
þolanlega af í Póllandi þar sem
lægstu laun eru nálægt 7-10 þús.
kr. og verðlag á lífsnauðsynjum
lágt en sá hinn sami lifir ekki
merkilegu lífi hér á Íslandi.
Fátækt er staðreynd
Raunveruleg fátækt er stað-
reynd á Íslandi. Bæði innlendar og
norrænar rannsóknir, upplýsingar
frá félagsþjónustum sveitarfélaga,
hjálparsamtökum og stofnunum
staðfesta það. Vaxandi fjöldi fólks
þarf á verulegri aðstoð að halda til
að sjá sér og sínum farborða. Fá-
tækt er ekki einskorðuð við hópa
sem oftast eru nefndir til sögunn-
ar, s.s. einstæða foreldra, öryrkja,
aldraða, atvinnulausa, innflytjend-
ur eða fólk sem leiðst hefur út í
óreglu. Aldeilis ekki; fátækt er
staðreynd meðal fjölskyldna
venjulegra fullvinnandi launa-
manna og skyldi engan undra eins
og lægstu launum er hér háttað og
í ljósi vaxandi skattbyrði þeirra í
ofanálag.
Ný-fátækt
Í Svíþjóð hafa staðið harðar um-
ræður bæði á sænska þinginu og í
fjölmiðlum um það sem Svíar kalla
„ný-fátækt“, (nyfattigdom). Sú
umræða er nokkuð tengd högum
fólks af erlendu bergi og hverfa-
myndun eða lagskiptingu sem ger-
ir í vaxandi mæli vart við sig í Sví-
þjóð. Þannig eru 60% íbúanna í
Hjällbo á Gautaborgarsvæðinu
fæddir utan Svíþjóðar. Þar eru
flest börn m.v. íbúafjölda á öllum
Norðurlöndum og meðallaunin eru
um 70 þús. kr. sænskar á ári eða
minna en helmingur af sænskum
meðallaunum. Talið er að fimmta
hvert barn í Svíþjóð vaxi upp í fá-
tækt og lang oftast er um að ræða
börn einstæðra foreldra eða börn í
fjölskyldum með erlendan bak-
grunn.
Nýfrjálshyggju- og markaðs-
væðingu vestrænna samfélaga hef-
ur sem regla fylgt vaxandi munur í
launum og lífskjörum. Í Svíþjóð
urðu umræður um stöðu sænska
velferðarsamfélagsins fyrirferðar-
miklar í síðustu kosningum. Þar
höfnuðu vinstri öflin yfirboðum
hægri manna um miklar skatta-
lækkanir og niðurskurð velferðar-
kerfisins og höfðu betur. Í ljós
kom að sænskur almenningur vildi
standa vörð um samábyrgt vel-
ferðarkerfi og var tilbúinn til að
greiða skatta svo lengi sem það
skilaði sér í brýnum úrbótum í vel-
ferðarmálum. Nú er verið að
hrinda a.m.k. sumum þeirra í
framkvæmd eins og hækkun
barnabóta og því að gera aðgang
að leikskólum ókeypis.
Velferðarstjórn að vori
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð hefur sett sér það markmið að
halda merki velferðarmálanna hátt
á loft í komandi kosningabaráttu.
Okkar takmark er myndun vel-
ferðarstjórnar í landinu að loknum
kosningum næsta vor. Þeirrar vel-
ferðarstjórnar bíða mörg og brýn
úrlausnarefni þ. á m. og ekki síst
að skora fátækt í íslensku sam-
félagi á hólm.
Fátækt
fyrr og nú
Eftir Steingrím J.
Sigfússon
„Skorum fá-
tækt í ís-
lensku sam-
félagi á
hólm.“
Höf. er formaður Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs.
MÖRGUM hefur orðið tíðrætt
um velferðarkerfið og fátækt á Ís-
landi undanfarna mánuði. Þeim
sem njóta fjárhagsaðstoðar frá Fé-
lagsþjónustu Reykjavíkurborgar
fjölgaði um tæp 20% á milli áranna
2001 og 2002 og fjárveitingar um
rúmlega 40%. Þessar staðreyndir
eru reyndar þegar kunnar en mik-
ilvægt er að skilgreina hópana sem
fá fjárhagsaðstoð betur og af þeim
sökum höfum við fulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins í félagsmálaráði
óskað eftir ítarlegri útfærslu.
Fjölgar mest
Þegar þær tölur sem þegar hafa
verið lagðar fram eru skoðaðar
kemur ýmislegt í ljós. Giftum og
sambýlisfólki með börn fjölgaði
langmest á milli áranna 2001 og
2002 eða um tæplega 78%, úr 116 í
206. Næstmesta fjölgunin er í
hópnum giftir og sambýlisfólk án
barna en einstæðum mæðrum
fjölgaði minnst eða aðeins um 12%.
Einhleypir karlar
Ef við skoðum innbyrðisskipt-
ingu á öllum hópnum með tilliti til
fjölskyldugerðar vekur það hins
vegar athygli hve litlar sveiflur
eru á milli áranna 2001 og 2002.
Einhleypir karlar eru enn sem
fyrr langfjölmennastir. Þeir voru í
fyrra 1.428 af 3.565 notendum eða
liðlega 40% allra. Fulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins telja mikilvægt að
skilgreina þennan hóp betur.
Margir þeirra hafa gefist upp á að
vera í launaðri vinnu vegna þess
að launin fara í að greiða meðlags-
skuldir, skatta og aðrar skuldir.
Nauðsynlegt er í samráði við
stjórnvöld að gera þeim kleift að
sækja á vinnumarkaðinn á ný því
varla geta þeir flokkar sem nú
mynda meiri hluta í borgarstjórn
haft það að markmiði að hópur
þessi verði endalaust á framfæri
borgarinnar.
Einstæðar mæður
Næststærsti hópurinn er enn
sem fyrr einstæðar mæður. Í fyrra
voru þær 30,5% af öllum sem
fengu fjárhagsaðstoð en voru árið
áður 32,6% og kemur sú fækkun á
óvart miðað við fjölmiðlaumræð-
una að undanförnu. Einstæðir feð-
ur eru hlutfallslega langfæstir eða
aðeins 1,5%.
Öryrkjum fækkar
Ef hópurinn er skoðaður eftir
atvinnustöðu eru meiri sveiflur á
ferðinni. Ekki kemur á óvart að
fleiri atvinnulausir fengu fjárhags-
aðstoð árið 2002 en árið þar á und-
an. Sama á við um nema sem
fengu námsaðstoð. Hins vegar
varð ég undrandi þegar ég sá að
8% færri öryrkjar fengu fjárhags-
aðstoð árið 2002 en árið þar á und-
an. Sumir töldu nefnilega að skýra
mætti aukin útgjöld til fjárhags-
aðstoðar með fjölgun öryrkja.
Kannski var það bara óskhyggja
hjá R-listanum af því að öryrkjar
fá stuðning frá ríkinu, hinni
„vondu“ ríkisstjórn Davíðs Odds-
sonar?
Skuldugar
fjölskyldur
Miðað við þá stuttu reynslu sem
ég hef af setu í félagsmálaráði og
áfrýjunarnefnd félagsmálaráðs
sýnist mér sem stórskuldugar fjöl-
skyldur og einstaklingar sæki í
auknum mæli um ýmiss konar
fjárhagsaðstoð en þó einkum
styrki eða lán til að greiða niður
margvíslegar skuldir, s.s. þær sem
sumir ráðgjafar kalla „kortaflipp“
auk yfirdráttar en einnig himinháa
símreikninga ásamt skuldum við
leikskóla og grunnskóla. Finna
þarf leiðir til þess að semja við
lánardrottna en ekki síður þarf að
veita þeim ráðgjöf og leiðbeiningu
varðandi ábyrgð í fjármálum. Fé-
lagsmálaráð getur ekki beitt þeim
úrræðum sem nú eru tiltæk til
frambúðar. Haldi þessi þróun
áfram munu útgjöldin keyra um
þverbak og allt svigrúm til fyr-
irbyggjandi ráðstafana verða enn
minna en nú er. Mikilvægt er því
að leita leiða til þess að fyrir-
byggja vandann og finna úrræði
sem gera einstaklingnum kleift að
komast út úr þessum öngstrætum.
Nauðsynlegt er að hefja undirbún-
ingsvinnu við að skilgreina þessa
hópa, aðstæður þeirra, þarfir og
möguleika sem allra fyrst.
Fjárhagsaðstoð
Eftir Guðrúnu Ebbu
Ólafsdóttur
„8% færri ör-
yrkjar fengu
fjárhags-
aðstoð árið
2002 en árið
þar á undan.“
Höfundur er borgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í félags-
málaráði.
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. kl. 11-18,
lau. kl. 11-15
Húsgögn
Sérpantanir
NORRÆNA
AUSTFAR- 2 5 Á R A O G T R A U S T S I N S V E R Ð