Morgunblaðið - 11.02.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 11. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í FRÉTTUM Stöðvar 2 laugar-
daginn 21. desember síðastliðinn
heldur menntamálaráðherra því
fram að undirrituð dragi rangar
ályktanir af svörum sínum í fyr-
irspurnartíma á Alþingi um stöðu
íslenska táknmálsins. Ráðherra seg-
ir að í svörum sínum á Alþingi hafi
hann verið að taka dæmi um lög og
lagaákvæði sem eru til athugunar í
menntamálaráðuneytinu og snerta
rétt heyrnarlausra til túlkaþjónustu
með beinum og óbeinum hætti þar á
meðal lög um leikskóla.
Réttarstaða heyrnarlausra barna
á leikskólaaldri hefur lítið með rétt
til túlkaþjónustu að gera og því frá-
leitt að tala á sama tíma um leik-
skólalög og rétt til túlkaþjónustu.
Tveggja ára heyrnarlaust barn þarf
ekki lagalegan rétt til að getað
pantað sér táknmálstúlk til að eiga
samskipti við önnur börn á leikskól-
anum eða leikskólakennara. Máltak-
an á sér ekki stað með milligöngu
táknmálstúlks. Tryggja þarf heyrn-
arlausa barninu rétt til að öðlast
málþroska í táknmáli með því að
vera í umhverfi þar sem talað er
táknmál, þar sem það getur átt
óhindruð samskipti við börn og leik-
skólakennara í því mikilvæga starfi
sem fram fer á leikskólanum. Það
er eina leið barnsins til að taka þátt
í skapandi starfi og leik og þroskast
á eigin forsendum.
Það liggur í augum uppi að úr því
ástæða þótti til að setja sérstök
ákvæði um táknmálskennslu fyrir
heyrnarlausa nemendur í aðalnám-
skrá grunnskóla og framhaldsskóla
hlýtur að þurfa að tryggja sama
rétt fyrir heyrnarlausa nemendur í
leikskóla. Staða íslenska táknmáls-
ins innan leikskólalaga er veik og
réttur heyrnarlausra barna á leik-
skólastigi er ekki nægilega tryggð-
ur í lögum.
Ráðherra nefnir einnig í svari
sínu við fyrirspurn um réttarstöðu
heyrnarlausra nefnd sem gera
skyldi tillögu um lögbundinn rétt
heyrnarlausra til túlkaþjónustu.
Nefndin lauk störfum í september
2001 og skilað af sér drögum að
frumvarpi um m.a. rétt til túlka-
þjónustu. Þó séu enn uppi álitamál
tengd mögulegri lagasetningu til að
styrkja táknmálið sem finna þurfi
lausn á t.d. hver skuli standa
straum af þeim kostnaði sem slíkri
þjónustu fylgir. Um sé að ræða
álitamál sem tengjast stöðu þessa
málaflokks meðal annars milli ráðu-
neyta og einnig aðkomu sveitarfé-
laga.
Rétt er að benda á að árið 1996
samþykkti ríkisstjórn Íslands, að
tillögu þ.v. menntamálaráðherra, að
koma á fót starfshóp til að fjalla um
verkaskiptingu ráðuneyta í þágu
fatlaðra. Sigríður Anna Þórðardótt-
ir alþingismaður var skipuð formað-
ur starfshópsins í mars 1997. Sagði
hún á Alþingi 6. október 1998, þeg-
ar umræður voru um réttarstöðu
heyrnarlausra, „að í starfshópnum
hafi sérstaklega verið til meðferðar
málefni heyrnarlausra“. Þegar
heyrnarlausir lögðu fram áskorun
til forsætisráðherra vorið 1997 um
að tryggja rétt heyrnarlausra/
heyrnarskertra og daufblindra til
túlkaþjónustu í lögum og viður-
kenna íslenska táknmálið sem móð-
urmál þeirra, var veitt bráða-
birgðafé til túlkaþjónustu á því ári.
Jafnframt var því beint til umrædds
starfshóps að gera tillögur til rík-
isstjórnarinnar um frambúðarlausn
málsins.
Félag heyrnarlausra reyndi ítrek-
að að fá upplýsingar um afdrif
þessa starfshóps og hvort hann
hefði skilað niðurstöðum. Það er
ekki fyrr en í nóvember síðastliðinn,
tæpum 6 árum eftir að starfshóp-
urinn var settur á fót, að formaður
hópsins óskar eftir að hann verði
leystur frá störfum. Eftir tæplega 6
ára tilveru starfshópsins liggur eng-
in niðurstaða fyrir um það hver eigi
t.d. að borga túlkaþjónustu fyrir
heyrnarlausa eða tillögur um fram-
tíðarlausn málsins. Fyrir utan ofan-
greindan starfshóp hafa fjórar
nefndir fjallað um túlkaþjónustmál
fyrir heyrnarlausra.
Svo til árlega hefur Félag heyrn-
arlausra bent yfirvöldum á það
neyðarástand sem skapast í túlka-
þjónustumálum þegar heyrnarlaus-
um er synjað um táknmálstúlkun
sökum þess að bráðabrigðafjár-
magn er uppurið. Félagið hefur
ítrekað farið þess á leit við stjórn-
völd að staða íslenska táknmálsins
verði tryggð með lögum og þar með
talinn réttur heyrnarlausra til
túlkaþjónustu. Þrátt fyrir jákvæð
ummæli ráðamanna og að þeirra
sögn skilning á þessu mikilvæga
réttindamáli hefur lítið annað verið
gert en að vísa málinu til nefnda og
starfshópa sem hafa litlu skilað.
Forsenda þess að heyrnarlausir
njóti þess, sem teljast má sjálfsögð
lífsgæði í okkar samfélagi, er að
þeir fái aðgang að þjónustu á
grundvelli táknmáls. Yfirvöld verða
að sýna það í verki að þau vilja
tryggja heyrnarlausum jafnræði í
samfélaginu. Nóg er komið af
nefndum, starfshópum og álitum.
Heyrnarlausir og aðstandendur
þeirra eiga það skilið af hálfu yf-
irvalda að réttur heyrnarlausra til
að nota eigið móðurmál sé virtur og
að þeim séu tryggð sjálfsögð mann-
réttindi.
Heyrnarlausir
og jafnræði
Eftir Hafdísi
Gísladóttur
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags heyrnarlausra.
„Réttur
heyrnar-
lausra barna
á leikskóla-
stigi er ekki
nægilega tryggður.“
SIGURÐUR Einarsson, for-
stjóri Kaupþings, ritar grein í
Morgunblaðið 6. febrúar sl. um
sölu Frjálsa fjárfestingarbankans
til SPRON „Mál er að sjónarspili
linni“.
Mér þykir Sigurður taka heldur
stórt upp í sig þegar hann fullyrðir
að gengishagnaður Kaupþings
vegna kaupa á Frjálsa fjárfesting-
arbankanum hafi engin áhrif haft á
afstöðu hluthafa í JP Nordiska
bankanum til yfirtökutilboðs
Kaupþings banka. Með fullri virð-
ingu fyrir Sigurði þá veit hann
ekki hvað Svíarnir voru að hugsa
þegar þeir gengu að tilboði Kaup-
þings. Hins vegar segir heilbrigð
skynsemi manni að Svíarnir hafi
litið á þessi viðskipti, sem mynd-
uðu stóran hluta hagnaðar Kaup-
þings á fyrstu 9. mánuðum ársins,
þegar þeir tóku afstöðu til yfir-
tökutilboðs Kaupþings.
Ekki er hægt að líta á SPRON
sem hvert annað fjármálafyrirtæki
á markaði þar sem óljóst er hver á
SPRON. Í hefðbundu fjármálafyr-
irtæki kanna stjórnarmenn vilja
eigenda áður en farið er út í stórar
fjárfestingar. Í þessu tilviki er
óljóst hverjir eigendurnir eru og
hefði því verið eðlilegast að kanna
vilja stofnfjáreigenda eða láta fara
fram verðmat af hlutlausum aðila.
Við kaup SPRON á Frjálsa fjár-
festingarbankanum var þetta sér-
staklega vandmeðfarið vegna
hugsanlegra hagsmunaárekstra.
Einnig vil ég benda á að Frjálsi
fjárfestingarbankinn var boðinn
tryggingafélagi til sölu fyrir 3,3
milljarða nokkrum vikum áður en
SPRON keypti bankann fyrir
rúma 3,8 milljarða. Trygginga-
félaginu þótti of mikið að borga 3,3
milljarða og hafnaði boði Kaup-
þings. Mér þykir því það verð sem
Sigurður Einarsson nefnir í grein
sinn upp á 4,5– 5,0 milljarða fárán-
legt. Hvað breyttist á þessum
stutta tíma sem hækkaði verðhug-
myndir Kaupþings um 1,2–1,7
milljarða? Enn hefur ekkert komið
fram í máli þessu sem hnekkir nið-
urstöðu Deloitte & Touche hf. um
virði Frjálsa fjárfestingarbankans.
Frjálsi fjárfestingarbank-
inn boðinn á 3,3 milljarða
Eftir Odd
Ingimarsson
„Ekkert
hnekkir
niðurstöðu
Deloitte &
Touche hf.
um virði Frjálsa fjárfest-
ingarbankans.“
Höfundur er stofnfjáreigandi
í SPRON.
NOKKRAR umræður hafa verið
um dýrleika lyfja á Íslandi í sam-
anburði við nágrannaþjóðirnar. Hér
á eftir fylgja upplýsingar úr Nor-
rænu tölfræðihandbókinni 1999.
Lyfjasala og verð á
Norðurlöndunum 1999
Heildarsala lyfja
mælt í evrum á íbúa
Heildarneysla lyfja
dagskömmtun á 1000 íbúa
Ísland 429 880
Danmörk 269 900
Finnland 288 1050
Noregur 290 950
Svíþjóð 299 1150
Health statistics in the Nordic countries
1999
Á Íslandi er selt minnsta magn af
lyfjum en á mun dýrara verði en
meðal hinna norðurlandaþjóðanna
og er munurinn þar á milli 40–50%
þegar á heildina er litið. Svipaðar
tölur komu fram á árunum 1983–
1998 sbr. sömu heimildir og Fylgirit
landlæknis 1988 nr. 4. Við nánari at-
hugun kemur í ljós að neysla geð-
róandi-, svefn- og sýklalyfja er einna
hæst á Íslandi en neysla af öðrum
tegundum lyfja er einna minnst svo
að heildarmeðalneysla er minnst hér
á landi. Heildsölu og smásöluálagn-
ing er langhæst hér á Íslandi. Menn
geta kynnt sér þessar tölur betur í
norrænum tölfræðibókum sem
koma út árlega en þar vinna aðilar
sem hafa unnið að þessum saman-
burði í tugi ára. Leiðir til þess að
lækka verð er m.a. að lækka heild-
sölu og smásöluálagningu sem er
mun hærri hér en í nágrannalönd-
um. Freista þess að taka þátt í út-
boðum með nágrannaþjóðum eins og
Landsspítalamenn hafa bent á. Enn-
fremur mætti heilbrigðisráðherra
huga betur að óskráðum lyfjum sem
falla ekki undir verðlagseftirlit. En
ljóst er að af þessari samantekt að
lyf eru úr hófi dýrari hér á landi í
samanburði við nágrannalönd.
Eftir Ólaf
Ólafsson
Höfundur er formaður Félags eldri
borgara og fyrrv. landlæknir.
„Heildsölu-
og smásölu-
álagning er
langhæst hér
á Íslandi.“
Á Íslandi er
minnsta lyfja-
notkunin en
lyfin dýrust
SPILAFÍKN er raunverulegt
vandamál. Rannsóknir sýna að um
0,6% Íslendinga stríða við það. Til
að hægt sé að bregðast við þessu
vandamáli með árangursríkum
hætti er nauðsynlegt að rannsaka
það, miðla upplýsingum um það og
hvetja til umræðu um það sem
byggð er á staðreyndum.
Aukin meðvitund um spilafíkn á
Íslandi er að verulegu leyti að
þakka frumkvæði Rauða krossins,
Slysavarnafélagsins Landsbjargar
og SÁÁ. Þessi samtök reka saman
Íslenska söfnunarkassa (ÍSK),
sameignarfélag sem hefur með
höndum rekstur söfnunarkassa í
almennum söluturnum og á nokkr-
um vínveitingastöðum.
Tilgangur söfnunarkassanna,
sem fyrst voru teknir í notkun árið
1972, er að gefa venjulegum Ís-
lendingum tækifæri til að styrkja
starfsemi þessara samtaka með
frumlegum hætti í alfaraleið. Tveir
af hverjum þremur Íslendingum
segjast hafa sett smápening í
kassa einhvern tíma á ævinni og
að meðaltali spila þeir fyrir rúm-
lega 300 krónur í hvert skipti. Þeir
eru sér vel meðvitandi um að
framlag þeirra fer til líknarmála
og það er ein aðalástæðan fyrir því
að þeir spila.
Líklega hefur enginn meiri
hagsmuni af því að koma í veg fyr-
ir misnotkun á söfnunarkössum en
samtökin sem standa að þeim.
Ásakanir um að þau noti sér veik-
indi fólks til að halda úti starfi
sínu eru sérstaklega ósmekklegar
þar sem raunveruleikinn er sá að
þessi samtök gera allt sem í þeirra
valdi stendur og líklega meira en
nokkur annar til að upplýsa al-
menning um spilafíkn, skapa með-
vitund um hana í samfélaginu og
bjóða upp á úrræði við henni.
Nokkur dæmi:
Félögin reka hjálparlínu í sam-
vinnu við SÁÁ þar sem fólk er
meðal annars sett í samband við
sérstaka meðferðarráðgjafa ef
ástæða er til. Þau reka upplýs-
ingavefinn spilafikn.is í samvinnu
við Happdrætti Háskóla Íslands.
Þá hafa félögin frá upphafi styrkt
þá aðila sem hafa boðið upp á með-
ferð við spilafíkn. Þau hafa kostað
komu erlendra sérfræðinga til
landsins og kostað námskeið með-
ferðarfulltrúa Landspítala – há-
skólasjúkrahúss og SÁÁ á nám-
skeið hérlendis og erlendis. Í
samvinnu við HHÍ hafa þau fram-
leitt forvarnarbækling sem hafður
er við alla söfnunarkassa og þess
má geta að félögin styrktu gerð
heimildamyndar um spilafíkn sem
var sýnd í Ríkissjónvarpinu fyrir
skömmu. Þau hafa kostað gerð
vandaðra rannsókna á spilahegðun
Íslendinga og með því lagt grunn-
inn að skynsamlegri umræðu um
vandamálið meðal almennings og
sérfræðinga. Þannig hafa þau gert
eigin forvarnarstarf og annarra
markvissara.
Ný Gallup-könnun sýnir að að-
gerðir ÍSK til að draga úr aðgengi
barna og unglinga að söfnunar-
kössum hafa skilað verulegum ár-
angri.
Í henni kemur meðal annars
fram að 10. bekkingum sem spila
einu sinni í mánuði eða oftar hefur
fækkað um helming á síðustu
tveimur árum og meira en helm-
ingur þeirra hefur aldrei spilað í
söfnunarkassa. Tæplega sjö af
hverjum tíu þeirra sem hafa ein-
hvern tíma spilað gera það sjaldn-
ar en einu sinni í mánuði og rúm-
lega þriðjungur þeirra sem hafa
einhvern tíma spilað gerði það
fyrst með foreldrum, forráða-
mönnum eða öðrum fullorðnum.
Þessar breytingar hafa ekki orð-
ið af sjálfu sér. Eftirlit með spila-
stöðum hefur verið stórlega aukið
á síðustu árum. Settir hafa verið
upp fjarstýrðir rofar í söluturnum
til að starfsfólk geti slökkt á köss-
um ef börn hlýða ekki fyrirmælum
þeirra. Söfnunarkassar hafa verið
fjarlægðir úr vissum söluturnum
nálægt skólum og einnig hafa söfn-
unarkassar verið teknir af stöðum
þar sem eigendur hafa ekki farið
eftir reglum ÍSK um aldurstak-
mörk. Árið 2001 hækkaði ÍSK ald-
urstakmark í söfnunarkassa sína
einhliða í 18 ár þrátt fyrir að í lög-
um sé það 16 ár. Loks var starfs-
fólki söluturna bannað að greiða út
vinninga til fólks yngra en 18 ára.
Það er óþarfi að taka fram að eng-
in aldurstakmörk eru hjá aðilum
eins og Lengjunni, Lottóinu og
skafmiðahappdrættum.
Rauði krossinn, Slysavarna-
félagið Landsbjörg og SÁÁ munu
ekki sitja undir því að vera ásökuð
um að nýta sér veikindi fólks til að
fjármagna starfsemi sína. Þvert á
móti gera þau allt sem í þeirra
valdi stendur til að hjálpa því fólki
sem á við þetta vandamál að stríða
og vekja athygli almennings á því.
Brugðist við spilafíkn
Eftir Kristbjörn Óla
Guðmundsson
„Rauði
krossinn,
Slysavarna-
félagið
Landsbjörg
og SÁÁ munu ekki sitja
undir því að vera ásök-
uð um að nýta sér veik-
indi fólks til að fjár-
magna starfsemi sína.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Slysavarnafélagsins Landsbjargar
og stjórnarformaður Íslenskra söfn-
unarkassa sf.