Morgunblaðið - 06.08.2003, Blaðsíða 21

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. ÁGÚST 2003 21
www.gimli.is - ww.mbl.is/gimli
Árni Stefánsson viðskiptafræðingur og lögg. fasteignasali
FASTEIGNASALAN
GIMLI GRENSÁSVEGI 13,SÍMI 570 4800 - FAX 570 4810
Traust þjónusta í 20 ár
Með kveðju.
Grétar, sími 696 1126
ÍBÚÐAEIGENDUR –
HAMRAHVERFI GRAFARVOGI
Mér hefur verið falið að leita eftir 3ja herb.
íbúð með sérinngangi í Hamrahverfi. Kaup-
andi getur veitt ríflegan afh. tíma sé þess
óskað. Sterkar greiðslur í boði fyrir rétta
eign.
Verðhugmynd frá 12-13 millj.
Áhugasamir vinsamlegast hafið samband
og ég mun fúslega veita nánari upplýsingar.
Hafðu samband - það kostar ekkert!
F
YRIR margar sak-
ir er síður fýsilegt
að sækja Lundúnir
heim á miðju
sumri, í öllu falli
ekki til alvarlegra
skoðunarferða á
söfn og sýningar. Sá var ei heldur
tilgangurinn að þessu sinni, mun
frekar gera nokkra vettvangs-
könnun í beinu framhaldi af fyrri
heimsóknum á undanförnum árum
og kynnast borginni enn betur.
Það fór líka svo að í flestum söfn-
unum var troðið af áhugasömum
ferðalöngum frá öllum hornum
heims, næstum jafn áhugavert að
fylgjast með viðbrögðum þeirra og
sjálfum listaverkunum, en fegn-
astur varð maður þó jafnaðarlega
að komast aftur undir bert loft. Þó
alls ekki útilokað að njóta lista-
verkanna ef þolinmæðin er með í
för, söfnin stór og mismikið af
fólki í hinum mörgu sölum og sér-
deildum þeirra.
Sú gífurlega aukning, sem hefur
orðið á aðstreymi á söfn og
sýningar-
hallir á
und-
anförnum
áratugum, á
sér eðlilega
skýringu og
ber síður endurtekið að tíunda, en
hefur gert að verkum að stórum
meiri kröfur eru gerðar til að-
gengis og þjónustu við allan þann
fjölda sem þangað leggur leið sína.
Sú margþvælda og vinsæla tugga
sem jafnvel sést enn á prenti við-
komandi til uppsláttar; að listina
eigi ekki að loka inni í söfnum
heldur miðla um borg og bý, löngu
úrelt. Öllu frekar þarf að gera al-
menningi kleift að nálgast úrval
listaverka við beztu hugsanlegu
skilyrði, þar sem búið er vel að
þeim, hugað að hita og rakastigi
og öllum þeim þáttum sem varða
endingu þeirra og varðveizlu, vera
undir ströngu eftirliti forvarða. Að
dreifa list og gersemum sem eru
þjóðareign inn á skrifstofur, emb-
ættismannabústaði og sendiráð er
í flestum tilvikum mikill misskiln-
ingur og afleit meðferð á lífrænum
hlutum eins og fram hefur komið,
verkin helzt sýnileg fáum útvöld-
um en lokuð almenningi.
Um leið og flikkað hefur verið
upp á mörg safnanna, önnur end-
urnýjuð á gagngeran hátt, hefur
einföldum tölvuskjám verið komið
fyrir víða í sölum þeirra og fjölgar
stöðugt. Þar geta áhugsamir feng-
ið öllu fyllri upplýsingar um verk í
næsta nágrenni en sér stað á
veggjunum við hlið þeirra og auð-
veldar þeim stórlega alla gagna-
öflun, hér komið nokkurs konar ít-
arefni af hárri gráðu, hins vegar
koma myndir á tölvuskjám, hversu
fullkomnar sem þær eru, seint í
staðinn fyrir sjálf frumverkin. Í
listaverkum er andrúm ekki síður
en sjálfri náttúrunni og þau frum-
sköp er ekki mögulegt að yfirfæra
fullkomlega í manngerða miðla.
Sitthvað af ofanskráðu liggur
vafalítið að baki þeirri umdeildu
ákvörðun stjórnvalda í Englandi
að hætta að taka gjald inn á op-
inberu og ríkisstyrktu söfnin og er
að vissu marki til bóta. En vekur
þó ósjálfrátt nokkrar vangaveltur,
því af hverju er þetta einungis
gert varðandi myndlist? Hvað með
ríkisreknu leikhúsin, óperurnar og
tónleikahallirnar, eða bækur skrif-
aðar af rithöfundum á styrkjum af
almannafé?
Með sanni umdeild ákvörðun á
tímum er jafnvel bezt reknu söfnin
rétt bera sig með aðstoð aðgangs-
eyris og þá einungis fyrir útsjón-
arsemi og frábæra stjórnvísi, enda
strax kominn afturkippur um
þjónustu og eftirlit, heilu deild-
irnar jafnvel lokaðar einstaka
daga vegna sparnaðar á mannhaldi
og þetta gert þrátt fyrir atburðina
örlagaríku, kennda við 11. sept-
ember! Við bætist að víða verður
maður ekki var við
meiri aðsókn en
fyrir ári, sums
staðar jafnvel
minni.
Ég var búinn að
vera á leið á sýn-
inguna Art Deco
frá því hún var
opnuð en ekki átt
heimangengt fyrr,
nú ríður á að vera
með á nótunum og
í snertifjarlægð þá
mjúku gildin eru
komin aftur svo
sem sjálf fram-
kvæmdin undir-
strikar. Mjúku
gildin má í beinni
línu rekja allt frá
hugtökum eins og
Fin de siécle (ald-
arlokin), Bella
époque (fagra
tímabilið), Art
nouveau/Jugendstil
(æskustíllinn) til
Art deco (skreyti-
stíllinn), sem var
ríkjandi á milli heims-
styrjaldanna með blómaskeiði á
svonefndum gullnu árum þriðja
áratugarins. Voru tengd nývið-
horfum meðan þau voru í gerjun
en seinna dekadens; offágun og
úrkynjun, einkum á velmekt-
arárum kommúnismans er allt
laust og fast skyldi eign ríkisins,
jafnframt allt prjál úr fortíð for-
dæmt. Art deco, eiginlega art
déco, er stytting á franska hugtak-
inu art décoratifs, og nær yfir hin
fjölþættustu afbrigði skreyti-
stílbrigða, allt frá almennum
brúkshlutum til húsagerðarlistar,
rennireiða, járnbrautarlesta,
skipa, flugvéla og loftfara. Stíl-
brigðin voru sem sagt alls staðar
sýnileg, báru jafnt í sér áhrif frá
hinu nálæga til hins fjarlæga og
fjarræna, exótíska, með ívafi af
fortíðarþrá, uppistaðan víða að,
jafnt sótt til Suður-Ameríku, landa
Austursins, Egyptalands og Afr-
íku. Og þótt hér væri um að ræða
yfirgengilega sambræðslu ólíkra
skreytikenndra stíltegunda hvað-
anæva úr heiminum, voru sam-
anþjöppuð sérkennin svo sterk að
áhrif þeirra rötuðu til yztu afkima,
einnig upptakanna í Suður-
Ameríku og Austrinu, svo og Ind-
lands og Japans.
Í
New York blasa þau við í
toppinum sérkennilega á
Chrysler-skýjakljúfnum, en
voru einnig meira en vel
sýnileg í brúkshlutum, listiðnaði
og innréttingum ýmissa hótela.
Málarar voru óspart virkjaðir við
hönnun búninga og leiksviða og
má hér nefna Georges Braque,
Max Ernst, Juan Gris, Henri Mat-
isse, Joan Miró, Pablo Picasso,
Maurice Utrillo, Raoul Dufy og
Jean Dupas, svo og hönnuðinn
Pierre Legrain. Að ógleymdum
rússneska hönnuðinum og mál-
aranum Sonia Delaunay Terk,
samlöndu hennar Nataliu Gontsj-
arovu sem og hinni pólsku Tamöru
de Lempicka, ungverska arkitekt-
inum Marcel Breuer og hinum
þýðverska Ludwig Mies van der
Rohe. Handverkið var fjölþætt og
óviðjafnanlegt og reis hátt í
Skandinavíu, einkum Danmörku,
þar sem það gekk í gegnum gull-
aldartímabil sem þarlendir búa
enn að, veggspjöldin hvarvetna
dýrleg og sá hluti þróunarinnar
rataði meira segja á sinn hátt til
Sovétríkjanna! Í Art deco runnu
saman í eitt ismar eins og æsku-
stíllinn, hagnýtistefnan, funkisstíll-
inn, hið íhaldssama afbrigði mód-
ernismans og framtíðarstíllinn,
fútúrisminn. Hér var gerð upp-
reisn gegn bjúglínum og smágerðu
flúri æskustílsins til hags hátt-
bundinnar notkunar strendinga og
flatarmálsforma, sterkra lita, og
ýmiss konar fágætra efna; fíla-
beins, glerungs og perlu-
móðurskelja svo eitthvað sé
nefnt.
Hér á landi er nærtækast að
vísa til innréttinganna í Hótel
Borg, eins og þær voru í upphafi,
innfluttra heimilistækja, útvarpa
og hljómtækja, vindlingapakka- og
veskja sem og almennra auglýs-
inga. Hið mjúka og straumlínulaga
var í hámóð, samkvæmistígurinn
átti að vera í kjólfötum, þveng-
mjór og spengilegur, daman líkust
ungum viðarteinungi í dragsíðum
kjól, gjarnan með klukkuhatt á
kollinum, dansarnir mjúkir og
taktfastir. Með fáguðum handa-
hreyfingum tóku menn upp silfur-
eða gullbrydduð vindlingaveski,
retturnar voru gjarnan flatar og
ávalar upp á austurlenzka vísu,
reykurinn bar í sér dulúð, höfuga
angan, ástríður og þrár. Þetta var
tímabil hins stílvissa skartmennis,
hinnar fjarlægu, dulmögnuðu og
háskalegu konu, femme fatale.
Seinni heimsstyrjöldin og upp-
stokkanirnar sem í kjölfarið
fylgdu bundu enda á flest mjúkt
og ávalt, og það var endanlega
jarðað á tímum strangflata-
listarinnar sem fylgdi í kjölfar
kalda stríðsins á sjötta áratugnum.
Ástands sem varaði fram að falli
Sovétríkjanna, og allan tímann
hver sá glataður sem sá ljósglætu
eða lét fallerast af slíkri úrkynjun
og meintu kennimarki auðvalds-
skipulagsins…
É
g náði rétt í skottið á
sýningunni daginn fyrir
lokun og mikill mann-
fjöldi á staðnum, fólki
hleypt inn í hollum og ekki alltaf
tekið út með sældinni að komast í
sjónmál við suma gripina. En sýn-
ingin var mjög vel upp sett og
meðal annars mátti sjá Jósefínu
Baker hristast og skakast á stóru
sýningartjaldi með banana eina
um sig miðja, sýningarskráin vold-
ug, frábærlega hönnuð og inni-
haldsrík. Í síðasta salnum var eins
og um skrúðgöngu væri að ræða
þar sem fólk var nánast límt sam-
an og satt að segja undraðist ég
að enginn skyldi falla í yfirlið.
Gestir á öllum aldri en sumir há-
aldraðir að minnast löngu liðinna
daga, sjálfur var ég að vaxa úr
grasi á lokaárum stílbragðanna.
Að mjúku gildin séu á endurnýj-
aðan hátt að hasla sér völl sér svo
aftur stað á árlegri sumarsýningu
Royal Academy, Konunglegu aka-
demíunnar, sem er hin 235. í röð-
inni! Valið mun úr tugþúsundum
verka og jafnvel þungavigtarmál-
arar ekki öruggir um að verða
teknir inn. Í ár er Karólína Lár-
usdóttir eini Ísendingurinn sem
komst í gegnum nálaraugað, en í
fyrra var það Magnús Pálsson.
Sjálf sýningin í heild ótvírætt sú
slakasta sem ég hef heimsótt, fáir
ljósir punktar og þá aðallega arki-
tektúrdeildin. Í öðrum salnum
voru á tveimur aflöngum upp-
hækkuðum pöllum sýnd líkön af
fjölda skýjakljúfa annars vegar í
austri, hins vegar vestri, og undr-
aðist margur fjölbreytnina, eink-
um eftir 1990. Hér flestir ef ekki
allir stjörnuarkitektar heimsins
samankomnir og líkönin sjálf í
fjölbreytni sinni og gerð saga út af
fyrir sig. Væri ástæða fyrir ís-
lenzka arkitekta til að leigja sér
flugvél til Lundúna og læra hér af,
engir tækniuppdrættir á ferð, en
greinargóðar skýringarmyndir á
skjám. Sýningin stendur til 10.
ágúst. (Frh.)
Af Lundúnum í júlí
Forsíða Vogue 15. mars 1927.
Hönnuður Georges Lepage.
Málverk Karólínu Lárusdóttur á
sumarsýningu Konunglegu aka-
demíunnar. Vottur af fortíðarþrá,
að nokkru í anda Art deco.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is