Morgunblaðið - 06.08.2003, Síða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 6. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÁR hvert er alls staðar í heim-
inum haldið upp á viku brjóstagjaf-
ar. Þetta er gert fyrstu viku ágúst-
mánaðar. Þessari
viku er ekki alls
staðar gert hátt und-
ir höfði og jafnan fer
lítið fyrir henni á Ís-
landi. Kannski má
sjá stöku greinar í
ætt við þessa í blöð-
unum en að öðru leyti fer málefnið
að mestu framhjá almenningi.
„Er það bara ekki allt í lagi?“
kynnu einhverjir að segja. „Er nokk-
uð um málið að segja? Eru þessi mál
(þ.e. brjóstagjafir) hvort eð er ekki í
góðu lagi hér á landi?“
Þessu má bæði svara játandi og
neitandi. Málið varðar ekki alla en
mjög mikið suma. Brjóstagjafir eru
mál sem heilmikið má og þarf að
ræða um. Segja má að við stöndum
okkur nokkuð vel hvað brjóstagjafir
varðar en það fer þó eftir við hvað
við miðum okkur. Ef við miðum okk-
ur við nágrannalöndin stöndum við
ágætlega en ýmsar þjóðir eru okkur
mun fremri í brjóstagjöfum.
Brjóstagjafir og það sem þeim
tengist er ekki upplýsingaverkefni
sem lýkur á tilteknum tímapunkti og
þarf ekki að hugsa um meira. Sífellt
bætast í hópinn ungar konur sem
þurfa upplýsingar um brjóstagjöf og
aðstoð við að læra að leggja á brjóst
(kunnáttan er ekki meðfædd). Ung-
lingar þurfa fræðslu um brjóstagjöf
og kosti móðurmjólkur og nýtt fólk
kemur til náms í heilbrigðisgeir-
anum sem þarf kennslu um brjósta-
gjöf og mikilvægi hennar til að auka
hreysti barna og kvenna.
Málefni brjóstagjafar er líka grein
í örri þróun og því er stöðug þörf á
nýju fræðsluefni og kennslu.
Vísindamenn hafa aðeins rann-
sakað hluta þeirra milli 300 og 400
innihaldsefna sem eru í móðurmjólk,
samspil þeirra og áhrif á barnið.
Góðar rannsóknir á móðurmjólk
fóru ekki að berast að í neinu magni
fyrr en eftir 1970 og mikið verk er
ennþá óunnið á þessu sviði.
Það er eitt af verkefnum heil-
brigðisstarfsfólks sem annast mjólk-
andi mæður að koma nýjustu upp-
lýsingum og niðurstöðum rannsókna
á framfæri við skjólstæðinga sína.
Það er líka verkefni þessa sama
starfsfólks að benda á úreltar kenn-
ingar við brjóstagjöf og reyna að
eyða „gömlum kerlingabókum“ sem
hindra eðlilega brjóstagjöf.
Þar með er ekki sagt að allar
gamlar reglur varðandi brjóstagjöf
séu ómögulegar. Margar þeirra eru
enn í fullu gildi og hafa staðist tím-
ans tönn í mörg hundruð ár. „Kerl-
ingabækur“ kalla ég reglur eða hug-
myndir sem fólk hefur um
brjóstagjöf sem beinlínis tefja eða
eyðileggja eðlilega brjóstagjöf.
Sem dæmi um slíkt má taka að ef
móðir fær sár á geirvörtur segir
„kerlingabókin“ að hún eigi að hætta
að leggja á brjóst þar til sárin hafa
gróið og gefa þurrmjólk á meðan.
Það, hins vegar, seinkar og dregur
úr mjólkurframleiðslu vegna skorts
á örvun og allar þurrmjólkurgjafir á
fyrstu dögunum geta haft óæskileg
áhrif á börn.
Þetta lagar ekki grunnvandamálið
sem er yfirleitt rangt grip barnsins á
vörtunni.
Annað dæmi er sú skoðun „kerl-
ingabókarinnar“ að ef móðir þarf að
taka sýklalyf af einhverjum orsökum
þá verði hún að hætta brjóstagjöf.
Með rannsóknum hefur verið sýnt
fram á að flest algeng sýklalyf í
venjulegum skömmtum er óhætt að
taka meðan á brjóstagjöf stendur.
Enn eitt dæmið er þegar
„kerlingabókin“ segir að ekki megi
eða ekki sé æskilegt að hafa barn á
brjósti eftir að það byrjar að taka
tennur. Þetta er rangt eins og fjöldi
kvenna hefur sannað með áfram-
haldandi brjóstagjöf eftir tanntöku
barns.
Því miður mætti taka mörg fleiri
dæmi og þetta eru aðeins örfá sýn-
ishorn um spurningar sem heilbrigð-
isstarfsfólk og stuðningsfólk
brjóstagjafar fær nær daglega.
En ég vil trúa því að smám saman
fækki „reglum“ og hugmyndum sem
gera brjóstagjöf erfiðari. Nýjar og
nýjar rannsóknir gera brjóstagjöf
sem betur fer alltaf auðveldari og
einfaldari.
Því til vitnis má nefna geymslu
brjóstamjólkur (sem mjólkuð hefur
verið úr brjósti). Rannsóknir hafa
sýnt að sé hreinlæti fullnægt geym-
ist brjóstamjólk mörgum sinnum
lengur en þurrmjólk við allar að-
stæður. Þar koma til einstakir bakt-
eríudrepandi eiginleikar móð-
urmjólkurinnar.
Annað dæmi vil ég nefna. Almenn
veikindi ungra barna eins og flensa
eða gubbupest valda því að börn
sækja í að sjúga oft og mæður reyna
að hugga þau með því að leggja þau
oft á brjóst. Rannsóknir hafa sýnt að
það er einmitt það besta sem hægt
er að gera fyrir barnið því að í móð-
urmjólkinni myndast mótefni gegn
nákvæmlega þeim bakteríum sem
herja á barnið.
Sem betur fer er með tímanum
hægt og bítandi að þokast í rétta átt.
Góð fræðsla um brjóstagjöf er orðin
aðgengileg á Netinu á öllum tungu-
málum. Brjóstagjafaráðgjafar eru
fleiri á Íslandi miðað við fólksfjölda
en víðast annars staðar þannig að
auðveldara ætti að vera að fá hjálp,
boðið er upp á námskeið í brjósta-
gjöf fyrir konur á meðgöngu og
kennsla heilbrigðisstarfsfólks fer
batnandi.
Nú er bara að vona að áfram þok-
ist í rétta átt á komandi
brjóstagjafaári. Til hamingju með
brjóstagjafavikuna og hugsið já-
kvætt til brjóstagjafar þessa vikuna.
Brjóstagjöf –
grein í örri þróun
Eftir Katrínu E. Magnúsdóttur
Höfundur er IBCLC brjóstagjafaráðgjafi,
ljósmóðir og hjúkrunarfræðingur.
FYRIR skemmztu birtist grein á
síðum Morgunblaðsins eftir Björg-
vin G. Sigurðsson, alþingismann,
þar sem einkum var
lagt út frá því sjón-
armiði að aðild Ís-
lands að Evrópu-
sambandinu væri
aðeins tímaspurs-
mál. Þetta er einmitt
nýjasta hálmstráið í
örvæntingarfullum áróðri Evrópu-
sambandssinna, nefnilega að reyna
að telja íslenzku þjóðinni trú um að
hún muni í raun ekki hafa neitt val
um það hvort hún gangi í Evrópu-
sambandið eða ekki. Hún muni ein-
faldlega neyðast til þess að lokum og
því allt eins gott að leggja bara árar
í bát strax og hætta allri mótspyrnu.
Það þarf þó vart að hafa mörg orð
um það þvílík fjarstæða er hér á
ferðinni sem sæmilega skynsamt
fólk lætur vitanlega ekki bjóða sér
upp á.
Grein Björgvins er annars eins og
ein stór fullyrðing um hitt og þetta
varðandi Evrópusambandið án þess
að mikil tilraun sé gerð til að færa
einhver rök fyrir máli sínu að því er
bezt verður séð. Ekki er rúm í
stuttri grein að taka alla greinina
fyrir í þeim efnum en þó gefst ráð-
rúm til að benda á nokkur veigamikil
atriði.
Í greininni fullyrðir Björgvin að
flest bendi til þess að Norðmenn
muni samþykkja aðild að Evrópu-
sambandinu „í þetta sinn“, en sem
kunnugt er hafa þeir fellt aðild tvisv-
ar í þjóðaratkvæðagreiðslu. Ekki er
þó nóg með að skoðanakannanir hafi
verið að sýna minnkandi stuðning í
Noregi við aðild að sambandinu
heldur er aðild ekki einu sinni á dag-
skrá þar í landi eins og staðan er í
dag. Björgvin virðist þó halda að
þjóðaratkvæðagreiðslu um málið sé
bara að vænta á næstunni.
Björgvin fullyrðir að almenningur
á Íslandi og í Noregi búi við lakari
kjör en íbúar hinna Norður-
landanna. Sem kunnugt er sýndi
hins vegar nýleg skýrsla frá Samein-
uðu þjóðunum fram á að Ísland og
Noregur væru á toppnum hvað sneri
að lífsgæðum fólks (Mbl. 7.7.03).
Hagvöxtur hefur þannig t.a.m. verið
miklu meiri á Íslandi og í Noregi sl.
30 ár en innan Evrópusambandsins
skv. tölum frá OECD og atvinnu-
leysi hefur einnig verið margfalt
meira innan sambandsins und-
anfarin ár en á Íslandi og í Noregi.
Björgvin fullyrðir ennfremur að
lífskjör Íslendinga séu verri en
þjóða Evrópusambandsins. Einfald-
lega sé dýrara að búa á Íslandi en í
Evrópusambandinu. Ekki fyrir alls
löngu var hins vegar greint frá því á
heimasíðu Samtaka atvinnulífsins að
kaupmáttur launa hafi aukizt miklu
meira á Íslandi sl. 8 ár að meðaltali
en í þeim aðildarríkjum Evrópusam-
bandsins sem tekið hafa upp evru
(Sa.is 6.3.03). Ríkisútvarpið greindi
ennfremur frá því í upphafi ársins að
samkvæmt evrópsku hagstofunni,
Eurostat, væri verðlag lægra á Ís-
landi en t.a.m. í Danmörku og Sví-
þjóð sem bæði eru jú í Evrópusam-
bandinu (Rúv 5.2.03).
Björgvin fullyrðir að vextir muni
lækka hér á landi við aðild að Evr-
ópusambandinu og upptöku á evru.
Að mati fjármálasérfræðinga
Landsbanka Íslands er hins vegar
allt eins líklegt að vextir muni ein-
mitt hækka við aðild að Evrópusam-
bandinu og innleiðingu á evrunni
(Mbl. 11.5.02). Það mat er í fullu
samræmi við niðurstöður bæði
danskra og sænskra sérfræðinga
sem falið var af viðkomandi stjórn-
völdum að kanna efnahagsleg áhrif
þess að taka upp evruna (Mbl.
22.2.02).
Björgvin fullyrðir að verðbólga sé
meiri hér á landi en í Evrópusam-
bandinu án alls rökstuðnings, enda
alrangt. Verðbólga hefur einmitt
verið mun meiri að meðaltali í Evr-
ópusambandinu undanfarna tólf
mánuði en á Íslandi (Vísir.is
17.7.03).
Björgvin fullyrðir að allt bendi til
þess að við myndum halda yfirráð-
um yfir fiskveiðilögsögunni ef við
gengjum í Evrópusambandið. Per-
sónulega hef ég ekki enn séð nokkur
haldbær rök fyrir því að við munum
halda yfirráðum yfir fiskveiðilögsög-
unni ef til aðildar kæmi. Þvert á móti
hef ég einmitt séð fjölmörg sterk
rök sem benda til hins gagnstæða.
T.a.m. hafa menn eins og Franz
Fischler, yfirmaður sjávarútvegs-
mála innan Evrópusambandsins,
einfaldlega sagt að engar und-
anþágur verði veittar frá sameig-
inlegri sjávarútvegsstefnu sam-
bandsins. Bara sem nýlegt dæmi má
síðan nefna að í uppkastinu að fyr-
irhugaðri stjórnarskrá Evrópusam-
bandsins kemur skýrt fram að æðsta
vald í sjávarútvegsmálum innan
sambandsins skuli aðeins vera í
höndum þess (sjá greinar I-12 og
I-13). Ef við göngum í Evrópusam-
bandið á næstu árum göngumst við
einnig undir stjórnarskrána og frá
henni verða eðlilega engar und-
anþágur veittar.
Að lokum fullyrðir Björgvin að
samkvæmt niðurstöðu skýrsluhöf-
unda Samfylkingarinnar, í ritinu Ís-
land í Evrópu, séu sjávarútvegs-
málin ekki fyrirstaða ef til
aðildarumsóknar af hálfu Íslendinga
kæmi. Í umræddu riti segir hins
vegar einmitt orðrétt: „Það má nán-
ast fullyrða að mundi Ísland sækja
um aðild að ESB gæti Ísland ekki
staðið fyrir utan sjávarútvegsstefnu
ESB …“ Einmitt, þar höfum við
það!
Höldum okkur
við sannleikann
Eftir Hjört J. Guðmundsson
Höfundur er sagnfræðinemi og
formaður Flokks framfarasinna.
(www.framfarir.net)
ÞÚ SEM vilt að dóttir þín njóti
jafnréttis og fjárhagslegs sjálfstæðis
og verði ekki þjónustustúlka í sínu
hjónabandi, stráka-
vina þinna eða ein-
hverra drengja úti í
bæ. Hefurðu spáð í
hver fjárhagsleg
staða móður þinnar
er, eða kannski öllu
heldur ömmu þinnar
eða langömmu? Ef þær eru þá enn á
meðal okkar.
Þær konur sem nú eru um áttrætt
unnu yfirleitt ekki utan heimilis
nema þá að takmörkuðu leyti og þá
oftast nær aðeins stuttan tíma ævinn-
ar. Þær greiddu því ekki í lífeyrissjóð
nema þá kannski þann stutta tíma
sem þær unnu utan heimilis. Ef þær
þá gerðu það yfirhöfuð, því lífeyr-
issjóðir eru bara seinni tíma fyr-
irbæri á Íslandi eins og kunnugt er.
Hlutverk þessara kvenna var að
sinna heimilinu, eiginmanninum og
börnunum og gáfu þær sig flestar
óskiptar í hlutverkið. Ekki er ég viss
um að það fengist samþykkt að staða
kvenna yrði nú hin sama og þegar
þessar áttræðu konur ólu upp sín
börn og ekki ætla ég að leggja það til.
En ég tel þó víst að börn þeirra hafi
notið góðs af og vildu örugglega ekki
hafa valið annan hátt, alltént ekki
fyrir sig, á þeim tíma.
Tímarnir breytast og mennirnir
með. Við viljum jafnrétti kynjanna,
jöfn tækifæri, sömu laun fyrir sömu
vinnu og svo framvegis. Það þykja
sjálfsögð mannréttindi í nútímaþjóð-
félagi.
Hver er staða kvenna
um áttrætt?
Ég man ekki eftir að hafa heyrt
talað um jafnrétti eða stöðu eldri
kvenna í samfélaginu og lítið hefur
farið fyrir kjarabaráttu þeim til
handa eða baráttu fyrir fjárhagslegu
sjálfstæði þeirra.
Það vill þannig til að ég kannast vel
við eina góða konu um áttrætt sem
seint verður metin til fjár, enda
tekjur og peningar ekki rétti mæli-
kvarðinn á dýrmæti einstaklingsins.
Á síðustu misserum hef ég neyðst til
að fylgjast með tekjum hennar og
fjárhag, sem kom mér á óvart. Ég
varð sleginn. Ég skammaðist mín
fyrir hönd samfélagsins.
Þessi ágæta kona fær mánaðarlega
greiddar 20.630 kr. í ellilífeyri og
38.500 kr. í tekjutryggingu eins og
fólk almennt fær. Hennar einu tekjur
væru því 59.100 kr. ef ekki kæmu til
lífeyrisgreiðslur upp á 17.000 kr. Alls
eru tekjur hennar því 76.130 kr. á
mánuði.
Karlmenn á þessum aldri hafa yf-
irleitt hærri tekjur þar sem lífeyr-
isgreiðslurnar eru að jafnaði hærri
vegna þess að þeir unnu utan heimilis
og greiddu margir í lífeyrissjóð þótt
það hafi reyndar varla verið nema
kannski síðustu 20 ár starfsævinnar
þar sem menn greiddu almennt ekki í
lífeyrissjóði fram undir 1970.
Af þessum rúmlega 76 þúsund
krónum sem umrædd kona fær
greiddar mánaðarlega greiðir hún
umdeilanlegan tekjuskatt eins og
reyndar lög gera ráð fyrir. Hún
greiðir sinn part í tryggingum, fast-
eignagjöldum og eignarsköttum. Þá
greiðir hún í afborgunum af einu
bankaláni sem eldra fólki var fyrir
nokkrum árum talin trú um að væri
svo ofboðslega sniðugt og hagstætt
að taka en raunin hefur síðan reynst
önnur. Auk þess greiðir hún af gömlu
Hvernig meturðu
ömmu þína?
Eftir Sigurbjörn Þorkelsson
ÁKVEÐIÐ vandamál hefur nú
komið upp sem varðar fjármögnun
tónlistarskólanna. Nemendur frá
öðrum sveit-
arfélögum en
Reykjavík sem hafa
sóst eftir tónlistar-
kennslu þar hafa
hingað til fengið
skólavist á sömu
kjörum og Reykvík-
ingar og hefur Reykjavíkurborg
greitt framlagið fyrir alla burtséð frá
hvar fólk hefur átt lögheimili.
Nú hafa stjórnendur „höfuðborg-
arinnar“ tilkynnt að þeir vilji ekki
greiða lengur fyrir „landsbyggð-
arfólkið“ og segja að viðkomandi
sveitarfélög eigi að greiða kostn-
aðinn. Forsvarsmenn sveitarfélaga
utan Reykjavíkur segja aftur á móti
að þau eigi ekki að greiða kostnaðinn
því um sé að ræða framhalds-
menntun sem sé á framhaldsskóla-
og háskólastigi enda getur námið
verið lánshæft. Það sé ekki á valdi
sveitarfélaga að greiða fyrir þann
kostnað.
Ríkið segir síðan að á sínum tíma
þegar grunnskólarnir voru færðir yf-
ir á sveitarfélögin hafi þau einnig
tekið tónlistarskólana yfir sem er
auðvitað rétt. Nú hefur menntunar-
umhverfi breyst gríðarlega mikið síð-
ustu árin og er það nokkuð ljóst að
hér hafi einhverjir ekki hugsað málin
til enda. Það er klárt að hluti af tón-
listarmenntun er á framhaldsskóla-
og háskólastigi því eins og áður sagði
getur námið verið lánshæft.
Til þess að fá nám lánshæft þarf að
fá samþykki menntamálaráðuneyt-
isins um að námið sé á framhalds-
eða háskólastigi og skila skólarnir
inn námsskrá því til rökstuðnings. Ef
menntamálaráðuneytið hefur sam-
þykkt þetta, getur ekki annað verið
en að þeir hafi um leið samþykkt að
skólarnir séu að hluta á því stigi sem
sveitarfélögum ber ekki að greiða
fyrir.
Þetta er hið alvarlegasta mál.
Nemendur standa frammi fyrir því
núna í haust að þau geta jafnvel ekki
haldið áfram í sínu námi vegna þess
að þau búa t.d í Kópavogi, á Egils-
stöðum eða í Mosfellsbæ þar sem
enginn vill greiða mótframlagið. Hér
hlýtur að vera um brot að ræða því
það er klárlega verið að mismuna
fólki eftir búsetu.
Burtséð frá því hvort nám sé á
framhalds- og háskólastigi í tónlist-
arskólum landsins, samkvæmt fyrr-
nefndu samkomulagi þegar grunn-
og tónlistarskólar voru færðir yfir á
sveitarfélögin, ættu þau að greiða
þetta.
Það verður að skera úr um það
sem allra fyrst hver á að greiða fyrir
næsta skólaár. Þolendurnir eru að
mestu leyti fullorðið fólk sem þarf að
geta gert einhverjar áætlanir fram í
tímann, t.d varðandi námslán, bú-
setu, leikskólamál o.s.frv. BÍSN
leggur áherslu á að ekki er aðeins um
nemendur að ræða sem þurfa hvort
sem er að flytjast á milli landshluta
til að stunda sinn skóla. Hér er um
fólk að ræða sem sumt hvert hefur
fjárfest í íbúð á höfuðborgarsvæðinu,
er með börnin sín í leikskólum og
skólum í viðkomandi sveitarfélagi og
nýtir sér jafnvel aðra þjónustu sem
sveitarfélagið býður upp á. Það getur
því verið stórmál fyrir viðkomandi að
flytja lögheimili sitt.
Haft hefur verið samband við
stjórnir Sambands íslenskra sveitar-
félaga, Sambands sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu og mennta-
málaráðuneytið vegna málsins ásamt
fjölda annarra aðila sem tengjast
málinu á einn eða annan hátt. Í bréfi
dagsettu 25. júlí frá Sambandi ís-
lenskra sveitarfélaga til allra sveitar-
félaga og landshlutasamtaka sveitar-
félaga kemur fram að nefnd hafi
verið skipuð til að fjalla um málið og
er fyrsti fundur þeirrar nefndar
áætlaður 11. ágúst næstkomandi.
Umsóknarfrestur um námslán
rennur út 15. ágúst næstkomandi og
tilkynning um breytingu á búsetu
tekur 10 daga í kerfinu. Nefndin fer
því allt of seint á stað. Þeir nemendur
sem sjá sig knúna til þess að skipta
um búsetu vegna þessa eru því að
falla á tíma.
Við skiljum afar vel að þetta komi
sér illa fyrir þau sveitarfélög sem
þurfa að greiða fyrir marga nem-
endur. En þetta er í raun og veru
ekki og ætti ekki að vera vandamál
nemenda. Það er ljóst að námið á rétt
á sér og er viðurkennt sem fram-
haldsnám. Því eiga þessir ágætu
nemendur, sem hafa verið í barningi
vegna málsins síðasta mánuðinn,
ekki að þurfa að gjalda fyrir þetta.
Sveitarstjórnir landsins og ríkið eiga
að leysa vandamálið sín á milli og
leyfa nemendum að stunda sitt fram-
haldsnám í friði.
Brot á jafnrétti
til náms
Eftir Fjólu Margréti Hrafnkelsdóttur
Höfundur er framkvæmdastjóri
BÍSN.