Morgunblaðið - 06.08.2003, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. ÁGÚST 2003 27
FRAMLEIÐENDUR gosdrykkja ættu
að bæta flúor og kalsíum í drykkina til
að vinna gegn eyðingu glerungs af
völdum súrra drykkja. Þetta kemur
fram í grein um forvarnir gegn tann-
eyðingu eftir íslenska tannlækna í
breska fagtímaritinu British Dental
Journal fyrir skömmu.
Íslensku tannlæknarnir tveir, Peter
Holbrook, prófessor í tannlækningum
við Háskóla Íslands og sérfræðingur í
munnlyflækningum, og Inga B. Árna-
dóttir, dósent í tannlækningum við Há-
skóla Íslands og sérfræðingur í sam-
félagstannlækningum, segja íslenska
tannlækna standa mjög framarlega í
rannsóknum á glerungseyðingu á
tönnum. Slík eyðing er algeng í ungu
fólki hér á landi, sér í lagi hjá strákum,
en þeir eru mestu neytendur gos-
drykkja.
„Þróun drykkja með flúori og kals-
íum mundi minnka vandamál tengd
eyðingu glerungs af völdum þessara
drykkja,“ segir Peter og bendir á að ís-
lenskir unglingar drekki að meðaltali
rétt tæpan lítra, um 850 ml, af gos-
drykkjum á dag. „Flúor virkar mjög
vel gegn tannskemmdum, eins og allir
vita. En glerungseyðing er meira
vandamál, drykkir sem eru svona súrir
eyða upp tannvef en flúorið getur ekki
endurkalkað glerunginn í glerungs-
eyðingu eins og í tannskemdum. Það
getur hins vegar minnkað áhættu á
tannskemmdum sem eru oft fylgi-
fiskur mikillar glerungseyðingar.“
Geta stefnt framleiðendum?
Peter segir það ekki ólíklegt að þeir
sem eru með glerungseyðingu á háu
stigi geti stefnt framleiðendum gos-
drykkjanna á svipaðan hátt og verið er
að stefna tóbaksframleiðendum og
skyndibitakeðjum, enda engar viðvar-
anir á gosumbúðum um lágt sýrustig
og hvaða áhrif drykkirnir geta haft á
tennur.
Upphaf rannsókna á glerungseyð-
ingu hér á landi má rekja til rann-
sóknar sem gerð var árið 1997 þar sem
kom í ljós að fimmti hver 15 ára ung-
lingur í Reykjavík er með einhver ein-
kenni glerungseyðingar. Þetta er ótrú-
lega hátt hlutfall, segir Inga, og var á
þessum tíma mun hærra hér á landi en
í nágrannalöndunum. „Það er gjarnan
sagt að við Íslendingar höfum fundið
upp glerungseyðinguna, en við vitum
að okkar unglingar byrjuðu að drekka
miklu meira magn af gosi fyrr en ung-
lingar á hinum Norðurlöndunum,“
segir Inga. Nú er þetta líka orðið stórt
vandamál á hinum Norðurlöndunum.
„Þessi sjúkdómur hefur verið til lengi,
en í öðrum aldurshópum.“
Neysluvenjur hafa mikil áhrif á
hversu illa tennur fara af neyslu súrra
drykkja. Peter segir að nýjustu rann-
sóknir sýni fram á að þó það taki
lengri tíma að koma sýrustigi munns-
ins í eðlilegt horf eftir neyslu ávaxta-
safa en gosdrykkja séu gosdrykkirnir
samt hættulegri. Ástæðan er sú að
margir drekka gosdrykkina á til-
tölulega löngum tíma, fá sér sopa á
nokkra mínútna fresti, á meðan
ávaxtadrykkir eru frekar drukknir
með mat.
Forvarnir duga best
Inga segir að forvarnir séu það sem
dugir best gegn glerungseyðingu:
„Númer eitt, tvö og þrjú er að tann-
læknir eða tannfræðingur greini gler-
ungseyðingu á fyrsta stigi, en það er
erfitt að greina þetta á byrjunarstigi.
Því er nú verr og miður að þetta er oft
greint allt of seint.“ Þegar glerungs-
eyðing hefur verið greind þarf að kom-
ast að því hvað það er sem einstakling-
urinn gerir sem veldur henni, og fræða
og upplýsa sjúklinginn svo hann geti
breytt neysluvenjum og lífsstíl.
Þeir sem drekka súra drykki ættu
að forðast að bursta tennurnar strax á
eftir, enda er hætt við að tannvefur sé
burstaður í burtu þegar hann er við-
kvæmur stax eftir sýrubaðið. Frekar á
að skola munninn með vatni eða mjólk,
og leyfa munnvatninu að vinna á sýr-
unni. Fólk ætti einnig að reyna að
drekka súra drykki frekar hratt, í stað
þess að dreypa á þeim í sífellu.
Glerungseyðing er margþættur
sjúkdómur sem er ólíkur tann-
skemmdum eða tannátu vegna þess að
um er að ræða efnafræðilega upplausn
tanna en ekki samspil sykurs og bakt-
ería eða örvera. Eyðing glerungs er þó
ekki eingöngu af völdum neyslu súrra
drykkja. „Hún getur líka verið fylgi-
fiskur geðsjúkdóma eins og búlimíu og
anórexíu, einnig getur hún fylgt vél-
indabakflæði og sömuleiðs notkun
lyfja sem valda munnþurrki,“ segir
Inga.
Íslenskir tannlæknar standa framarlega í rannsóknum á glerungseyðingu
Flúor og kalsíum í gosdrykkjum
gæti minnkað glerungseyðingu
Morgunblaðið/Jim Smart
Tannlæknarnir Peter Holbrook og Inga Árnadóttir hafa rannsakað tanneyðingu.
Glerungseyðing á háu stigi. Glerung-
urinn þynnist og verður næstum glær,
og sjá má gulara tannbeinið í gegn.
NÝ FJARSKIPTALÖG tóku nýlega
gildi og voru þar með lögfestar fjórar
tilskipanir Evrópusambandsins á sviði
fjarskipta og ein á sviði persónuvernd-
ar. Tilskipanirnar hafa ekki tekið gildi
innan EES, sökum tafa í samningavið-
ræðum milli Liechtenstein og fram-
kvæmdastjórnar Evrópu, svo fyrst um
sinn verða lögin túlkuð með hliðsjón af
eldri tilskipunum.
Helstu breytingarnar sem verða með
lögunum eru að Póst- og fjarskipta-
stofnun skilgreinir samkeppni á fjar-
skiptamarkaði út frá samkeppnisrétti
og hegðun fyrirtækja á markaði í stað
þess að miða við 25% markaðshlutdeild
eins og gert hefur verið. Fyrirtæki sem
hafa verið útnefnd með umtalsverða
markaðshlutdeild á tilteknu markaðs-
sviði geta þurft að sæta ákveðnum kvöð-
um hvað varðar verðlag og fleira og það
skiptir því fyrirtækin miklu máli hvern-
ig hugtakið er skilgreint.
Fulltrúar símafyrirtækjanna leggja
nokkuð ólíkan skilning í breytta mark-
aðsgreiningu nýju laganna. Pétur Pét-
ursson, forstöðumaður upplýsinga- og
kynningarmála hjá Og Vodafone, segir
að hún breyti ekki miklu miðað við nú-
verandi framkvæmd og óvíst að Og
Vodafone verði útnefnt með umtals-
verða markaðshlutdeild á fleiri mark-
aðssviðum. Páll Ásgrímsson, forstöðu-
maður lögfræðisviðs Landssímans,
segist aftur á móti búast við því að Og
Vodafone verði skilgreint með umtals-
verða markaðshlutdeild á fleiri mark-
aðssviðum en áður og það muni hafa þau
áhrif að samkeppnisstaða fyrirtækj-
anna á markaðnum jafnist.
Í nýju lögunum er fallið frá því að
miða við 25% markaðshlutdeild en
þeirri reglu hefur ekki verið fylgt for-
takslaust hingað til
enda voru undanþágu-
ákvæði frá reglunni í
eldri lögum. Í úrskurði
Póst- og
fjarskiptastofnunar
frá 16. júlí sl. var t.d
ekki fallist á kröfu
Símans um að Og
Vodafone væri með
umtalsverða markaðs-
hlutdeild á samtengingarmarkaði þrátt
fyrir að hlutdeild Og Vodafone væri yfir
25%. Í úrskurðinum segir meðal annars
að fyrirtækið hafi haft yfir 25% mark-
aðshlutdeild í mjög skamman tíma og
hafi minni möguleika á að hafa áhrif á
markaðinn en Landssíminn. Verð á
samtengingarmarkaði segir til um hvað
það kostar að tengjast neti fyrirtækis,
þ.e hvað það kostar þegar viðskipta-
maður Símans hringir í viðskiptamann
Og Vodafone eða öfugt. Á samtengi-
markaðnum er Landssíminn með um-
talsverða markaðshlutdeild og Póst- og
fjarskiptastofnun hefur framkvæmt
kostnaðargreiningu sem Landssíman-
um er skylt að haga verðlagningu sinni
eftir en Síminn er með lægra verð á af-
notum af sínu neti en Og Vodafone.
Í úrskurði Póst- og fjarskiptastofn-
unar frá 16. júlí var fallist á aðra kröfu
sem Landssíminn setti fram um að Og
Vodafone hafi umtalsverða markaðs-
hlutdeild á farsíma-
markaði.
Ekki mikil breyt-
ing frá núverandi
framkvæmd
Að sögn Péturs
Péturssonar hjá Og
Vodafone eru nýju
lögin langt frá því að
vera sú bylting sem
fjarskiptalögin frá 1997 og 2000 voru.
Hann segir Og Vodafone fagna breyt-
ingum sem verði með lögunum en að
hans mati felast þær einkum í breyttri
markaðsgreiningu þannig að sjónarmið
samkeppnisréttar munu í ríkari mæli
ráða eftirliti á markaði.
„Þetta breytir þó ekki miklu miðað
við núverandi framkvæmd eins og við
sáum dæmi um í nýlegri ákvörðun Póst-
og fjarskiptastofnunar þar sem fjallað
var um umtalsverða markaðshlutdeild á
samtengimarkaði. Stofnunin féllst ekki
á kröfu Landssímans um umtalsverða
markaðshlutdeild Og Vodafone þrátt
fyrir að félagið hefði í kringum 25%
hlutdeild á þeim markaði, þar sem það
þótti ekki samrýmast hagsmunum neyt-
enda.“
Pétur segir óvíst hvort hin nýja
markaðsgreining muni leiða til þess að
Og Vodafone verði útnefnt með umtals-
verða markaðshlutdeild á fleiri mark-
aðssviðum, það ráðist af túlkun laganna
og þróun fyrirtækisins. Í nýju lögunum
er að mati Péturs sú hætta fyrir hendi
að upp komi óvissa um hvort mál sem
varða samkeppni á fjarskiptamarkaðn-
um heyri undir Póst- og fjarskiptastofn-
un eða Samkeppnisstofnun og hann seg-
ir það hafa valdið sér vonbrigðum að í
nýju lögunum skuli ekki hafa verið tekið
á því að eignarhald á hlutabréfum rík-
isins í Landssímanum skuli vera í hönd-
um samgönguráðherra, enda hefur ráð-
herrann sjálfur lýst því yfir að hann telji
það ekki æskilegt að þessi hlutabréf séu
í höndum fagráðherra.
Leiðir til jafnari samkeppnisstöðu
Páll Ásgrímsson hjá Landssímanum
segir að setning fjarskiptalaganna sé
framhald á þróun sem hófst þegar fjar-
skipti voru gefin frjáls. Hvað varðar
nýjar aðferðir Póst- og fjarskiptastofn-
unar við greiningu á markaði segist Páll
eiga von á þrengri markaðsskilgrein-
ingu en sést hefur. „Þetta getur þýtt að
keppinauturinn Og Vodafone verður
skilgreindur með umtalsverða mark-
aðshlutdeild á fleiri hlutum fjarskipta-
markaðsins. Það mun leiða til þess að fé-
lögin keppi á jafnréttisgrundvelli,
þannig að kvaðir sem verið hafa á Sím-
anum verða felldar niður eða sambæri-
legar kvaðir gagnvart Og Vodafone
teknar upp,“ segir Páll sem á von á því
að sjá fleiri úrskurði í líkingu við þann
sem Póst- og fjarskiptastofnunin felldi
nýlega um umtalsverða markaðshlut-
deild Og Vodafone á farsímamarkaði.
Páll segir að markaðir verði metnir út
frá því hvort samkeppni á þeim sé virk
eða ekki og kvaðir verði svo lagðar á fyr-
irtæki sem eru með umtalsverða mark-
aðshlutdeild ef samkeppnin er ekki virk.
Nokkrar breytingar voru gerðar á fjarskiptalögum sem nýlega öðluðust gildi
Skilyrði fyrir „umtalsverðri
markaðshlutdeild“ breytast
Í nýjum fjarskiptalögum er hugtakið „umtals-
verð markaðshlutdeild“ skilgreint út frá sjón-
armiðum samkeppnisréttar í stað þess að miða
við 25% markaðshlutdeild eins og áður.
rabbameinsfélags Reykjavík-
eykingar ungmenna jukust á
ug en nú hefur dregið úr
n leik. Aðspurð segir Guð-
æður fyrir aukningunni séu
mikill áróður tóbaks-
a sem birtist m.a. í reyk-
kmyndum og tónlistar-
m. Aðferðir við tóbaksvarnir
ili e.t.v. verið úreltar. Þá
að miklar setur á kaffi-
eitt til aukinna reykinga hjá
drinum 15–20 ára. Kaffi-
g hafi blómstrað á þessum
kingar um leið aukist. Þetta
stæða fyrir því að banna
veitinga- og kaffihúsum.
ausa bekki
taka
Morgunblaðið/Jónas Ragnarsson
upmannahafnar í sumar.
Morgunblaðið/Rúnar Pálmason
winkel segir að árangur ís-
a sé mjög góður.
aup á nýjum loftræstikerfum
a hafi verið til lítils.
gir að víðast þrengi að tób-
kjunum á Norðurlöndunum en
ftir mætti að halda sér á floti.
a.m. miklar vonir við markaði
sríkjunum og Póllandi en
ar eru mun algengari en á
unum. Þá eigi eftir að rann-
hugsanleg tengsl tóbaksfyr-
við sígarettusmygl en Waller
árið 2000 hafi verið áætlað að
ígarettna hafi verið seldar í
0 milljónum fleiri en árið áð-
sínum
oma
n
óbaksvarnir í Helsinki.
Í kaflanum um Ísland kem-
r m.a. fram að í ársbyrjun
997 hafi 26,8% Íslendinga á
ldrinum 15–89 reykt dag-
ega. Nákvæmlega sex árum
íðar hafi hlutfallið verið
1,1%. Þorsteinn Njálsson,
ormaður tóbaksvarnarráðs,
itaði íslenska kaflann. Hann
egir að þó að Norðurlöndin
afi verið leiðandi í tóbaks-
örnum sé nú svo komið að
tjórnmálamenn á Íslandi hiki
farið að Ísland drægist aftur
urstöður