Morgunblaðið - 14.10.2003, Blaðsíða 27

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. OKTÓBER 2003 27
RIDDARAR hringborðsins – með
veskið að vopni sprettur af löngun
hópsins til að skoða og tjá sig um
ástand heimsins, en sérstaklega um
það viðvarandi ofbeldis- og stríðs-
ástand sem einkennir okka tíma. Það
er vissulega tímabær og ánægjuleg
þróun ef ungt leikhúslistafólk finnur
sig knúið til að nota sín tæki og með-
ul til að taka þátt í umræðunni um
ástand heimsins, orsakir þess og
leiðir út úr vandanum. Og þar sem
Kvenfélagið Garpur er ekki eitt um
þessa stefnu – Hið lifandi leikhús
rær á svipuð mið – er ekki langt í að
hægt sé að tala um marktækt og von-
andi varanlegt andsvar við hinu ill-
ræmda markaðsleikhúsi sem sumir
hafa óttast að gengi af alvarlega
þenkjandi og ábyrgu leikhúsi dauðu í
eftirsókn sinni eftir innhaldslausri
og auðseljanlegri skemmtun.
Hópurinn smíðar sýningu sína úr
efnivið úr þremur áttum. Kjarni
hennar og hryggjarstykki er Wann-
see-fundurinn, þar sem háttsettir
nasistar tóku ákvörðun um og út-
færðu tæknilega Lokalausnina, út-
rýmingu gyðinga í Evrópu.
Síðan fléttast inn í hana bútar úr
tveimur sígildum leikritum,
Lýsiströtu eftir Aristófanes og Rík-
harði III eftir Shakespeare. Þessir
þrír efnisþættir hafa í raun víðari
skírskotun en svo að hægt sé að líta á
stríð sem þema verksins. Einungis
Lýsistrata er með stríð og afstöðu
kvenna í forgrunni, Ríkharður III
snýst um miskunnarlaust valdatafl
og fórnarlömb þess en það gerist ein-
mitt á friðartíma, og það er friðurinn
sem gerir Ríkharði kleift að ræna
völdum á þann hátt sem hann gerir.
Og Lokalausnin er svo einstakur við-
burður í mannkynssöguni að skír-
skotunin til ástands heimsins í dag
verður langsóttari fyrir vikið. Þetta
efnisval verður til þess að sýningin
verður ekki sérlega beinskeytt eða
sláandi, en víkkar um leið umfjöll-
unarefnið og skilur eftir fleiri vanga-
veltur en einbeittara efnisval hefði
gert. Allir þrír efnisþættirnir eru þó
sterkir, enda ekki að ástæðulausu að
Lýsistrata talar enn til okkar eftir
tvö þúsund og fjögur hundruð ár, og
Ríkharður III eftir rúm fjögur
hundruð. Og hin ískalda skynsemi og
hversdagsleiki sem einkennir endur-
sköpun Wannse-fundarins, og hóp-
urinn sækir í kvikmyndina Conspir-
acy, færir hrylling helfararinnar
óþægilega nálægt okkur sem lítum á
okkur sem venjulegt fólk, en Heyd-
rich og félaga sem ómennsk skrímsli.
Annað sem setur sterkan svip á
sýninguna er síðan tenging efnisins
við konur, kvenleika og ímyndir
hans. Þannig eru það átta konur sem
taka ákvörðun um útrýmingu hins
óæskilega kynstofns, eða hvað? Hóp-
urinn leikur sér afar skemmtilega
með ímyndir valds og kynferðis, með
frábærlega agaðri vinnu með líkams-
mál og leikmuni, einkum kvenveski
og vindla. Öðru hverju bresta þó öll
agabönd og hin óstýriláta orka Arist-
ófanesar tekur völdin, ellegar hljóma
innblásnar bölbænir fórnarlamba
Ríkharðs af Glostri. Frá leikhúsleg-
um sjónarhóli er samfléttun efnis-
þráðanna verulega vel heppnuð þrátt
fyrir fyrrnefndar innihaldslegar efa-
semdir mínar.
Leikhópurinn er stjarna sýningar-
innar. Hér er unnið mjög markvisst
með hópinn sem heild, bæði í stíl-
færðum upphafs- og lokaatriðunum
sem nálgast dansinn, í uppbrotunum,
en einnig í þeim hlutum þar sem ein-
staklingsbundin
persónusköpun er
í forgrunni. Það er
ekki oft sem þessi
vinnubrögð eru
viðhöfð á jafnaf-
gerandi hátt í ís-
lensku atvinnu-
leikhúsi, en skila
hér eftirminnileg-
um atriðum í
minnisbankann.
Og þar sem þessi
leið kallar á sér-
lega þjála og
áreynslulausa
samvinnu leikar-
anna er aðdáunar-
vert hvað hópurinn kemst langt með
stílinn þrátt fyrir að vera svo nýr af
nálinni, og haft lítinn tíma til að móta
sitt sameiginlega listræna tungutak.
Þarna hafa hæfileikar og reynsla
Þórhildar Þorleifsdóttur án efa skipt
sköpum.
Sviðsetningin öll er fumlaus og
sterk, og einfalt rýmið notað hugvit-
samlega. Leikmynd og búningar,
lýsing og hljóðmynd styðja það sem
verið er að gera án þess að taka völd-
in. Sérstaklega var tónlist notuð á
sterkan hátt til að ýmist undirstrika
eða varpa írónísku ljósi á það sem
sagt er og gert.
Tvær leikkonur vil ég nefna sér-
staklega. María Heba Þorkelsdóttir
náði sterkum tökum á hlutverki yf-
irarkitekts Lokalausnarinnar og
gestgjafa fundarins. Sterkasta atriði
sýningarinnar er trúlega þar sem
hún stendur gagntekin af fegurð
strengjakvartetts eftir Schubert, og
dregur okkur með hlustun sinni inn í
þá upplifun, sem kallast síðan á við
hinar ómennsku ákvarðanir sem hún
knýr fram. Þá var Unnur Ösp Stef-
ánsdóttir sérlega kröftug Lýsistrata,
eldmóðurinn gagntók hana og stýrði
bæði tungu og líkama.
Riddarar Hringborðsins – með
veskið að vopni er kannski meira at-
hyglisverð leikhústilraun en áhrifa-
mikið andófsverk. Hafi það verið
ætlun hópsins að senda áhorfendur
út með eld í hjarta þá hafa þau mark-
mið ekki náðst. En fullt af spurning-
um hafa þær náð að kveikja – um
karl- og kvenleika, um stríð og vald,
og um möguleika leikhússins til að
gera sig gildandi í samfélagsumræð-
unni. Allnokkur árangur það.
Morgunblaðið/Ásdís
„Leikhópurinn er stjarna sýningarinnar,“ segir m.a. í
umsögninni.
Hið sanna ástand
heimsins?
LEIKLIST
Kvenfélagið Garpur
Hópvinnuverkefni í leikstjórn Þórhildar
Þorleifsdóttur. Leikendur: Ester Talia
Casey, Margrét Eir Hjartardóttir, María
Heba Þorkelsdóttir, Maríanna Clara Lút-
ersdóttir, Sólveig Guðmundsdóttir, Unnur
Ösp Stefánsdóttir, Vigdís Hrefna Páls-
dóttir og Þrúður Vilhjálmsdóttir. Útlits-
hönnuður: Kristína Berman, dramatúrg:
Gréta María Bergsdóttir, hljóð: Margrét
Eir Hjartardóttir og Birgir Jón Birgisson,
ljós: Halldór Örn Óskarsson, aðstoð við
útlitshönnun: Móeiður Helgadóttir.
Listasafni Reykjavíkur 11. október
2003.
RIDDARAR HRINGBORÐSINS – MEÐ
VESKIÐ AÐ VOPNI
Þorgeir Tryggvason
OLAV Solberg, prófessor í Norður-
landabókmenntum við Háskólann á
Þelamörk í Noregi, flytur gestafyr-
irlestur á vegum heimspekideildar
Háskóla Íslands í stofu 101 í Árna-
garði í dag kl. 16.15. Fyrirlesturinn
nefnir hann „Forteljingar om drap“
og byggist á samnefndri bók hans:
Forteljingar om drap. Kriminal-
historier frå mellomalderen (Bergen
2003). Í bókinni eru rannsakaðir
textar frá árunum 1300–1550, vitn-
isburðir í manndrápsmálum. Þótt
þessi skjöl séu samin sem réttargögn
er hægt að lesa þau og greina sem
frásagnir með bókmenntaleg ein-
kenni. Bæði að efni og formi tengjast
þessir textar sagnaritun og þjóðsög-
um, og þeir eru á mörkum ritmenn-
ingar og munnlegrar frásagnarlist-
ar. Frásagnir þessara bréfa sýna að
Noregur var ekki eins fátækur að
orðsins list á síðmiðöldum og bók-
menntasöguritarar hafa talið.
Olav Solberg (f. 1942) hefur áður
ritað bækur, m.a. Den omsnudde
verda (1993) um gamansama sagna-
dansa, Tekst møter tekst (1997) og
Norsk folkedikting (1999) auk greina
um bókmenntir og þjóðfræði.
Fyrirlestur
um aldagömul
bréf
KAMMERSVEIT Reykjavíkur
fékk framúrskarandi dóma fyrir
leik sinn á geisladiski með Brand-
enborgarkons-
ertum Bachs í
tónlistartímariti
Breska útvarps-
ins, BBC Music
Magazine, eins
og frá var greint
í blaðinu fyrir
skömmu. Smekk-
leysa gefur disk-
inn út og dreifir
honum jafnframt
erlendis, en
konsertmeistari Kammersveitar
Reykjavíkur er Rut Ingólfsdóttir.
Gagnrýnandi að þessu sinni var
Nicholas Anderson, og hann gefur
diskinum fjórar stjörnur af fimm
fyrir flutning, og fullt hús, fimm
stjörnur, fyrir hljómgæði, en upp-
tökurnar voru í höndum hljóðmeist-
aranna Páls Sveins Guðmundssonar
og Vigfúsar Ingvarssonar. Dómur
Nicholasar Andersons fer hér:
„Leiðarljósið í þessari íslensku
hljóðritun á sex Brandenborg-
arkonsertum Bachs er hollenski
barokkfiðluleikarinn Jaap Schröd-
er. Löng reynsla hans í leik á eft-
irgerðir upprunalegra hljóðfæra
hefur án efa verið nútíma-
hljóðfæraleikurum Kammersveitar
Reykjavíkur góður fengur að því
er virðist, því þessir frábæru tón-
listarmenn hafa tileinkað sér mörg
einkenni barokkleikstíls heilshug-
ar. Nútímahljóðfæraútgáfur Ray-
monds Leppards fyrir Philips,
Nevilles Marriners fyrir Philips og
EMI og I Musici fyrir Philips
skortir þann þokka og næmi fyrir
smáatriðum sem hér má finna.
Jaap Schröder leiðir ripieno-
samleikskaflana, en er jafnframt
einleikari; leikur með hljómsveit-
inni og stjórnar – og laðar fram
rytmískan léttleika, snerpu og
skýrt samspil frá upphafi til enda.
Þetta hefði þó varla tekist nema
fyrir tæknilegan og músíkalskt
næman leik reykvísku hljóðfæra-
leikaranna. Mér fannst þverflautu-
leikarinn einstöku sinnum leika
með meira víbratói en hinir blás-
ararnir leyfðu sér að nota, en það
var lítil truflun, þar sem svo margt
var fallega gert og stílhreint. Þeir
lesendur sem eru hreinstefnumenn
þegar kemur að notkun upp-
runalegra hljóðfæra í þessari teg-
und tónlistar eru ef til vill tregir
til að demba sér út í myrkrið þar
fyrir utan, en ég hvet þá þó ein-
dregið til að gera það, vegna þess
að hljóðfæraleikurinn hér er lof-
samlega léttstígur, mótaður af fág-
un og mikilli tilfinningu fyrir dans-
inum í tónlistinni. Öfgum í
hraðavali er bægt frá af kostgæfni
og skýrleika tónvefjarins haldið án
nokkurra málamiðlana. Hornradd-
irnar í fyrsta Brandenborgarkons-
ertinum eru í fullkomnu jafnvægi,
rétt eins og einleiksraddirnar
fimm í öðrum konsertinum. Synd
þó að ekki hafi verið fengnir
blokkflautuleikarar í þennan kons-
ert og eins þann fjórða; blokk-
flautan hefur annan lit en þver-
flautan, og er í dag oftast höfð
með í flutningi þessara verka á nú-
tímahljóðfæri. Vegna þessa bjóða
að minnsta kosti útgáfur Jonat-
hans Rees og Scottish Ensemble
fyrir Virgin-útgáfuna og Kamm-
ersveitar Kölnar fyrir Naxos upp á
heppilegri lausn.“
Kammersveit Reykjavíkur og Jaap Schröder heilla Breta
Betri en I Musici og Marriner
Rut
Ingólfsdóttir
BÓKAKAFFI með sænska ljóðskáld-
inu Per Helge verður í kaffistofu
Norræna hússins kl. 20 annað kvöld,
miðvikudags-
kvöld. Bertil Job-
eus sendiherra
Svíþjóðar og
Lars-Göran Jo-
hansson sendi-
kennari í sænsku
við Háskóla Ís-
lands munu
kynna skáldið. Að
því loknu flytur
Per Helge ljóð og
segir frá rithöfundaferli sínum.
Í byrjun áttunda áratugarins var
Per Helge einn af upphafsmönnum
ljóðskáldahópsins Vårdkase, sem
stofnuðu forlagið Rallarros, og gáfu
út tímarit með sama nafni auk safn-
rita um ljóðlist. Í þessum hópi voru
auk Per Helge, Bengt Berg, Sten
Jacobsson, Bosse Eriksson og Börje
Lindström. Per Helge gaf út sína
fyrstu ljóðabók, Träffpunkter, 1974.
Síðan hefur hann skrifað níu ljóða-
bækur til viðbótar auk ritgerðar og
myndabókar.
Dagskráin er í samstarfi við
Sænska sendiráðið, Sænska félagið
og Lars-Göran Johansson.
Bókakaffi með
Per Helge
Per Helge