Morgunblaðið - 14.10.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. OKTÓBER 2003 29
DAVID Anderson, umhverfismálaráðherra Kanada,
kveðst telja líklegt að Rússar muni fullgilda Kyoto-
bókunina um minnkun á losun gróðurhúsalofttegunda,
þótt ógerningur sé að
segja til um hvenær þeir
muni gera það.
Anderson sat loftslags-
ráðstefnuna sem haldin
var í Moskvu fyrir um
hálfum mánuði, og segist
þar hafa rætt við rúss-
neska ráðherra og hátt-
setta embættismenn sem
allir hafi talið miklar líkur
á að svo muni fara að
stjórnvöld fullgildi bók-
unina.
En ákvörðun þar um
byggist á „afskaplega
rússnesku ferli, sam-
kvæmt rússneskri áætlun,
eftir rússneskar umræður
og er á endanum rússnesk ákvörðun. Við hin skiljum
ef til vill ekki til fullnustu allt sem það felur í sér“.
Aftur á móti segist Anderson ekki telja neinar líkur
á að Bandaríkjastjórn muni nokkurn tíma fullgilda
bókunina. „Ástæðan er sú, að til þess þarf samþykki
öldungadeildar þingsins, og þar er meirihlutinn mjög
naumur þannig að ég tel ólíklegt að bókunin fáist sam-
þykkt þar.“
En Anderson telur það vera jákvætt við þróun þess-
ara mála í Bandaríkjunum að vísindaleg rök séu að
styrkjast. „Stjórnvöld þar geta ekki lengur sagt með
sömu vissu og fyrir tveim eða þrem árum að vísinda-
legar niðurstöður séu misvísandi. Nú liggja frekari
niðurstöður fyrir. Þeirra eigin vísindamenn höfðu
samband við Hvíta húsið og tjáðu forsetanum að þótt
frekari rannsókna væri þörf lægju þegar fyrir afdrátt-
arlausar niðurstöður sem sýni að fyrirbyggjandi að-
gerða sé þörf.“
Anderson þykir því líklegt að Bandaríkjamenn muni
taka skynsamlega á þessum málum, og bendir enn-
fremur á að George W. Bush forseti hafi í fjárlaga-
frumvarpi sínu gert ráð fyrir 4,5 milljörðum dollara,
eða rúmum 340 milljörðum króna, til aðgerða og rann-
sókna í sambandi við loftslagsbreytingar.
„Það sem ég vonast eftir er að stefna Bandaríkja-
manna í loftslagsmálum muni verða hliðstæð stefnu
þeirra ríkja sem fullgilt hafa Kyoto-bókunina og jafn-
vel á endanum renna saman við hana, þótt Bandaríkja-
menn muni ef til vill aldrei kenna stefnu sína við
Kyoto. Þannig að í rauninni er ég líka bjartsýnn á af-
stöðu Bandaríkjamanna.“
Mikilvægt að vekja athygli
á loftslagsbreytingum
Anderson kveðst vona að niðurstöður vísindalegs
mats á áhrifum loftslagsbreytinga á norðurslóðum og
möguleikum á viðbrögðum við þeim, er væntanlega
verða lagðar fram á næsta ári, muni hafa áhrif á
stefnumótun.
„En vandinn er fólginn í því, hvernig unnt er að taka
mið af áhyggjum af stöðu mála á norðurslóðum þegar
mótuð er stefna fyrir suðlægari staði. Þegar rætt er
um lífræna mengunarvalda sem brotna hægt niður og
valda skaða á norðurslóðum segja fulltrúar suðlægari
staða að þeir þurfi að geta notað þessi efni til að bólu-
setja fólk gegn malaríu. Ef minnst er á mengun af
völdum kvikasilfurs segja menn suðurfrá að þeir geti
ekki lokað raforkuverum sínum.
En einmitt þess vegna er mikilvægt að gera fólki
grein fyrir því hvernig málum er nú þegar háttað á
norðurskautssvæðinu. Það er enn útbreidd skoðun að
það sé enn langt þangað til loftslagsbreytingar fari að
hafa einhver áhrif.“
Lengi von
á Rússum
David Andersonst eftir fimmtíu ár eða undir lok aldarinnar.
n vísbendingarnar eru allar í þessa átt.“
Watt-Cloutier nefnir, að í niðurstöðum mats-
komi fram, að horfur séu á að ísbirnir verði
dauðir um 2050 sökum þess hve hafísinn sé far-
n að bráðna hratt og birnirnir geti því ekki far-
um hann til veiða. „Maður sér þetta á því hvað
nirnir eru orðnir magrir,“ segir hún. Johnson
gir þessa hættu steðja að öllum dýrum sem
ði sig á hafísinn til að leita sér lífsviðurværis,
a. ísbirni og rostunga.
Það sé svo aftur á móti stór spurning hvernig
órnvöld muni taka tillit til þessa vísindalega
ats á áhrifum loftslagsbreytinga á norðurslóð-
m við stefnumótun. Hinum vísindalegu niður-
ðum verði fylgt eftir með stefnumótunar-
plaggi. Stjórnvöld í sumum aðildarríkja
Norðurskautsráðsins séu ekki tiltakanlega hrifin
af því að vera sagt fyrir verkum er komi að
stefnumótun. „Þetta á einkum við um bandarísk
stjórnvöld, sem hafa haft allnokkrar áhyggjur af
þessu stefnumótunarplaggi,“ segir Johnson.
Menguð móðurmjólk
Norðurskautsráðstefna inúíta var sett á fót í
Alaska 1977, í fyrstu vegna þeirra olíumengunar-
slysa sem þar höfðu orðið. Inúítarnir í Alaska
komust að þeirri niðurstöðu, segir Watt-Clout-
ier, að ef allir inúítar heimsins tækju sig saman
gætu þeir betur látið heyra í sér og vakið athygli
á þeim umhverfismálefnum sem þeir töldu orðin
knýjandi. Alls eru um 150 þúsund inútíar í heim-
inum, í Alaska, norðurhéruðum Kanada, á Græn-
landi og í Tsjúkotka í Rússlandi.
„Áhersla samtakanna hefur dálítið breyst síð-
an þau voru stofnuð, og við erum farin að hugsa
meira um mengunarvalda sem berast til okkar
úr fjarlægum heimshlutum,“ segir Watt-Clotier.
„Við höfum beitt okkur m.a. á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna þar sem við höfum átt í samninga-
viðræðum við 140 ríki um að stöðva þessa meng-
unarvalda þar sem þeir eiga upptök sín. Þær
samningaviðræður stóðu í þrjú eða fjögur ár og
lauk með Stokkhólmssáttmálanum sem var und-
irritaður 2000 og ég tel að okkur hafi með því
tekist að vekja athygli heimsins á því sem er að
gerast hér á norðurskautssvæðinu.“
Watt-Clotier segir inúíta orðna að „endastöð
þessara mengunarvalda, sem taka sér bólfestu í
okkur og eru í móðurmjólkinni sem börnin okkar
fá. Og þetta kemur allt úr fjarlægum heimshorn-
um. Við höfum því orðið að bregðast skjótt við.
En þið getið ímyndað ykkur hvernig staða okkar
er; 150 þúsund inúítar andspænis fjölda ríkja
sem vilja viðhalda ríkjandi ástandi þar sem þessa
mengunarvalda, sem hafa borist hingað norður,
má í mörgum tilvikum rekja til aukaafurða í iðn-
aði í þróunarlöndum, eða plágueyða sem oft eru
notaðir til að bjarga mannslífum, t.d. af völdum
malaríu.“
Það hafi því verið miklum erfiðleikum háð að
fá umheiminn til að huga að öðrum möguleikum.
Inúítakonur hugsi sig tvisvar um áður en þær
gefi börnum sínum brjóst, vegna þeirra sömu
efna og notuð séu til að bjarga lífi barna í Mið-
Ameríku, Mexíkó og víðar. Það sé því nauðsyn-
legt að farið verði að leita leiða út úr þessari val-
kreppu.
En hafi baráttan við að vekja athygli á meng-
unarvöldum verið erfið, segir Watt-Cloutier,
verði það enn stærra verkefni að takast á við
loftslagsbreytingarnar.
„Vegna þess að þeir sem hlut eiga að máli eru
miklu sterkari og hvötin til að viðhalda ríkjandi
ástandi mun ríkari, vegna þess að þetta málefni
er svo nátengt olíu- og iðnaðarhagsmunum. Það
auðveldar ekki baráttuna að Bandaríkjamenn og
Rússar hafa ekki fullgilt Kyoto-bókunina um
minnkun losunar gróðurhúsalofttegunda.“
Inúítar geti lagt mikið af mörkum í leitinni að
svörum við þeim spurningum sem heimsbyggðin
standi frammi fyrir. „Við höfum lifað á sjálfbær-
an hátt í þúsund ár, og ég held að við getum veitt
umheiminum svör sem ekki byggjast á því að
umhverfinu sé spillt. Við lifum í nánum tengslum
við landið og tökum því eftir hinum minnstu
breytingum sem verða. Við erum því vísinda-
menn á okkar eigin hátt. Ég tel að heimsbyggðin
eigi mikið undir því að við verðum áfram í þess-
um tengslum við landið, því að við munum gæta
þess – ekki einungis fyrir okkur sjálf, heldur fyr-
ir alla íbúa jarðarinnar.“
Það minnsta sem umheimurinn geti gert, sé að
fullgilda Kyoto-bókunina. „Hún er auðvitað bara
byrjunin, það þarf að gera mun meira. En þar eð
hún er það eina sem við höfum í höndunum og öll
heimsbyggðin er aðili að verðum við að reiða
okkur á hana.“
Mannréttindamál
„Ég held að fólk í heiminum viti orðið meira
um náttúru og dýralíf á norðurslóðum en það veit
um fólkið sem býr hérna fyrir norðan. Það er
mikilvægt að almenningi skiljist að hérna býr
fólk sem á í megnustu erfiðleikum með að við-
halda lífsmynstri sínu, en hefur um leið upp á
margt að bjóða,“ segir Watt-Cloutier.
Þegar fólk heyri talað um loftslagsbreytingar
bregðist það ekki við, en ef minnst sé á mann-
réttindi fari það að leggja við hlustir. „Þess
vegna höfum við áveðið að kanna þann mögu-
leika, að senda erindi til Mannréttindaráðs Am-
eríkuríkja og fara fram á að fá viðurkenndan
stjórnarskrárbundinn rétt okkar til veiða án þess
að sæta höftum, t.d. vegna umhverfissjónarmiða.
Með þessu erum við auðvitað að reyna að
þrýsta á Bandaríkjastjórn til að fullgilda Kyoto-
bókunina, og kanadíska alríkisstjórnin hefur
óopinberlega lýst sig fylgjandi því að þrýstingi
verði beitt með þessum hætti. Við erum þegar
byrjuð að kanna þennan möguleika og höfum t.d.
sett okkur í samband við fólk sem getur veitt
okkur fjárhagsaðstoð til að reka þetta mál.“
stefnu inúíta og
réttamönnum
t frá Iqaluit, sem
æðisins Nunavut.
ar. „Þetta er eins
sins. Ég bjó suð-
urfrá um tíma og varð bókstaflega veik. Þá kom ég hingað norður aft-
ur og náði heilsu.“
Watt-Cloutier kveðst afskaplega hænd að hefðbundum mat inúíta.
Hún segist hafa að mestu alist upp hjá ömmu sinni, en móðir sín, sem
var inúíti, hafi verið einstæð „vegna þess að hvítu feðurnir voru yf-
irleitt ekki um kyrrt“.
Morgunblaðið/KGA
ta landsins“
PETER Johnson, stjórnarformaður Kanadísku heim-
skautanefndarinnar og landafræðiprófessor við Há-
skólann í Ottawa, segir að það sé mjög fátítt að stjórn-
málamenn hafi skilning á vísindum nema þau leggi
eitthvað af mörkum til hagkerfisins og versl-
unarmöguleika.
„Þá á ég við vísindi í víðasta skilningi, ekki einungis
raunvísindi heldur einnig félagsvísindi og hugvísindi,“
segir Johnson. „Þó eru í hópi þingmanna nokkrir sem
hafa skilning á vísindum. Við höfum staðið fyrir morg-
unverðarfundi í þinghúsinu, einu sinni í mánuði yfir
vetrartímann, þar sem þekktir vísindamenn fjalla um
vísindi á aðgengilegan hátt. Þetta hefur verið ágæt-
lega sótt.“
Steven C. Bigras, framkvæmdastjóri heimskauta-
nefndarinnar, bætir því við, að þegar stjórnmálamenn
öðlist skilning á vísindalegum forsendum vandans sem
við er að etja átti þeir sig á því hversu gífurlega mikill
hann sé.
„Og stjórnmálamenn hugsa í þriggja til fjögurra ára
tímabilum – það er að segja, lengd kjörtímabils þeirra
– og gera sér grein fyrir því, að þeir geta ekki leyst
vandann á kjörtímabilinu og í sumum tilvikum sjá þeir
þá ekki tilganginn í að láta til sín taka. Vísindi eru aft-
ur á móti langtímaverkefni.“
„Vísindi fyrir
stjórnmálamenn“
lfbjarga, höfðum
g dómskerfi; efna-
ingararfleifðinni.
num og því um
n og átta okkur á
ur á því að við er-
num okkar tjón
ar voru bækur um
eytniverðar. Núna
isþyrmum börn-
garinnar.
m býr í landinu,
sem börnin okkar
þurfa til þess að sleppa við að verða sjálfsvígi, fíkniefnum
eða áfengi að bráð. Það sem við getum kennt þeim um hefð-
bundnar veiðiaðferðir er nákvæmlega það sama og þau
þurfa að læra til að komast af í nútímasamfélagi. Því að veið-
ar snúast ekki einungis um að drepa dýr. Þær snúast um þá
visku sem lærist þegar maður fer til veiða; hugrekki, þol-
inmæði, sköpunargáfu.
Ef mengun kemur í veg fyrir að við getum neytt hefð-
bundins matar, og ef hækkun hitastigsins kemur í veg fyrir
að við getum búið við hefðbundnar aðstæður, þá er óhætt að
segja, að við séum að berjast fyrir lífi okkar.
En við förum ekki þá leið, til að koma sjónarmiðum okkar
á framfæri, að vera með sífelld mótmæli. Við reynum frekar
að beita áhrifapólitík en mótmælapólitík. Það hefur að okkar
mati reynst mun betur, og er þar að auki í samræmi við hefð-
bundnar aðferðir inúíta. Við erum samvinnuþýtt fólk sem
gefur öðrum með sér. Ekki þar fyrir, við getum verið mjög
ákveðin, einbeitt og skipulögð. Við erum fá, og verðum því að
reiða okkur á skipulagningu. Það er til dæmis alger nauðsyn
þegar maður tekur þátt í stórum, alþjóðlegum ráðstefnum.
Í rauninni er það alveg eins og með veiðimanninn. Ég fer
ekki á þessar ráðstefnur með riffil og önnur tæki til veiða, ég
fer með skjalatöskuna mína. En líkt og þess er vænst af
veiðimanninum að hann beri björg í bú er ætlast til þess af
mér að ég hafi eitthvað í höndunum þegar ég kem af ráð-
stefnunni. Og eins og veiðimaðurinn verð ég að vera skipu-
lögð, vegna þess að málefnið er knýjandi og það er enginn
tími til að slaka á.
il júmbóþotu
tskipti inúíta
ÞAÐ mat á áhrifum loftslagsbreytinga á norðurslóðum og mögu-
leikum á viðbrögðum við þeim, er lagt verður fram á næsta ári,
byggist á athugun á rannsóknarniðurstöðum sem þegar liggja
fyrir. Peter Johnson, stjórnarformaður Kanadísku heimskauta-
nefndarinnar, segir að meðal brýnna rannsókna sem enn séu
óunnar sé athugun á samspili hafs og lands. Mikil þekking á haf-
inu sé fyrir hendi, og einnig á landinu, en minna sé vitað um sam-
spil þessara þátta. Nú standi reyndar yfir kanadísk rannsókn á
þessu, og feli hún m.a. í sér að ísbrjótur verði á Beauforthafi í
vetur.
Einnig sé nauðsynlegt að frekari rannsóknir verði gerðar á
hafísþekjunni. „Það er mál sem augljóslega varðar alla. Mikið
hefur verið reynt að safna saman gögnum sem fyrir liggja, en
þau eru í mörgum tilvikum frá áttunda og níunda áratugnum.“
Þá telur Johnson að þörf sé á meiri upplýsingum um loftslag
og umhverfi á norðuríshafinu á forsögulegum tímum. Slíkra
gagna verði einungis aflað með borunum. Botn Íshafsins geymi
mikið af upplýsingum um hvernig loftslagsbreytingar hafi orðið fyrr á tímum.
Í Evrópu séu uppi hugmyndir um smíði á stórum ísbrjóti er gegnt geti hlutverki borpalls
og verði starfræktur á íshafinu allt árið um kring. „Þetta verkefni gengur undir nafninu
„Aurora Borealis“ og þeir eru að reyna að verða sér úti um eitthvað í kringum hálfan milljarð
evra til verksins.“
Frekari rannsókna er þörf
Peter Johnson
♦ ♦ ♦