Morgunblaðið - 14.10.2003, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 14. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
N
orðurskautssvæðið
gegnir í auknum mæli
hlutverki heilsuvogar
jarðar, að mati sérfræð-
inga í byggða- og um-
hverfismálum á norð-
lægum svæðum. Því
telja þeir, að vekja þurfi
betur athygli heims-
byggðarinnar á áhrifum mengunar á lífsskilyrði
íbúa þessara svæða og þeim áhrifum sem lofts-
lagsbreytingar eru þegar farin að hafa og munu
fara vaxandi.
„Hvað umhverfismál varðar eiga þær breyt-
ingar sem verða á jörðinni sér ætíð stað fyrst á
norðuarskautssvæðinu. Þar má því sjá skyndi-
mynd af framtíð jarðarinnar,“ segir Sheila Watt-
Cloutier, varaforseti Norðurskautsráðstefnu
inúíta (ICC) og forseti Kanadadeildar samtak-
anna.
„Inúítar taka nú orðið stóran þátt í alþjóð-
legum málefnum. Á undanförnum fimmtán ár-
um, eða svo, hafa ráðandi öfl í heiminum komið í
túnfótinn hjá okkur.“
Og loftslagsbreytingarnar eru ekki einungis
kenning, heldur Watt-Cloutier áfram. „Þær eru
raunveruleiki og þær eru mjög hraðar. Jöklar
bráðna. Sífrerinn er að hverfa, með þeim afleið-
ingum að það þarf að færa hús og jafnvel byggð-
arlög. Þetta hefur gerst svo skyndilega að jafnvel
vísindamennirnir eru furðu lostnir. Þetta hefur
gerst mun hraðar en þeir höfðu reiknað með.“
Undir þetta tekur Peter Johnson, stjórnarfor-
maður Kanadísku heimskautanefndarinnar og
prófessor við landafræðideild Háskólans í Ott-
awa. „Það eru þegar farnar sjást miklar breyt-
ingar á mynstrinu í ferðum flökkudýra og á því
hvaða dýr er að finna á norðurskautssvæðinu.
Fólkið sem býr þar er farið að kvarta yfir því að
ókunnug skordýr skjóti upp kollinum og ýmsar
plágur að sunnan séu farnar að berast norður.“
„Áfall fyrir heimsbyggðina“
Áætlað er, að á næsta ári verði birtar niður-
stöður mats á áhrifum loftslagsbreytinga á norð-
urslóðum og möguleikum á viðbrögðum við
þeim, en þetta mat er unnið á vegum Norður-
skautsráðsins, sem Kanada, Rússland, Banda-
ríkin og Norðurlöndin eiga aðild að, auk samtaka
frumbyggja á norðurslóðum.
Um 300 vísindamenn hafa unnið að gerð mats-
ins, en einnig hafa athuganir margra frum-
byggja verið teknar með í reikninginn, að sögn
Watt-Cloutier. „Þarna fer saman vestræn þekk-
ing og þekking frumbyggja.“
Niðurstöðurnar verða lagðar fyrir umhverf-
isráðherra aðildarríkja ráðsins, og verða þær
„stærsta vísindarit sem litið hefur dagsins ljós“,
segir Watt-Cloutier. „Og ég held að niðurstöð-
urnar muni verða mikið áfall fyrir heimsbyggð-
ina – þegar ljóst verður hversu alvarlegt og knýj-
andi ástandið er.“
Johnson segir að matið sé ekki byggt á nýjum
rannsóknum heldur byggist það á athugunum á
niðurstöðum rannsókna sem þegar hafi verið
gerðar. „Meginniðurstöðurnar eru þær, að þær
spár, varðandi loftslagsbreytingar á norður-
skautssvæðinu, sem lagðar hafa verið fram und-
anfarin tíu ár, eigi við góð rök að styðjast.“
Ennfremur segir Johnson, að fram komi, að
umtalsverðar vísbendingar séu um breytingar í
vistkerfinu, bæði hvað varðar gróðurfar og dýra-
líf. „Spár um breytingar á ísþekju og jöklum eru
taldar vera að öllum líkindum réttar. Þróunin í
þessum breytingum sé afgerandi.“
Erfiðara sé þó að gefa afdráttarlaus svör um
hvaða tíma breytingarnar taki. „Við vitum því
ekki hvort norðurskautssvæðið verður orðið ís-
lau
En
W
ins
útd
inn
ið u
birn
seg
reið
m.a
Þ
stjó
ma
um
stö
Heilsuvog
jarðar
Á næsta ári á að leggja fram niðurstöður úr mati á áhrif-
um loftslagsbreytinga á norðurslóðum og möguleika á
viðbrögðum við þeim. Kristján G. Arngrímsson kynnt-
ist viðhorfum kanadískra sérfræðinga í málefnum
norðurskautssvæðisins og íbúa þess.
SHEILA Watt-Cloutier, varaforseti Norðurskautsráð
forseti Kanadadeildar samtakanna, sýnir erlendum fr
tjaldið sitt, sem er að hefðbundnum inúítasið, skammt
er á Baffinseyju og er höfuðstaður kanadíska landsvæ
Tjaldið hefur hún uppi á sumrin og kveðst oft gista þa
og lítið himnaríki. Ég þarf nauðsynlega að njóta lands
„Þarf að njót
INÚÍTAR hafa nú í auknum mæli snúið sér að umhverfi
sínu í leit að styrk og leiðsögn við að ná aftur tökum á því
sem þeir hafa glatað á undanförnum 50-100 árum með þeim
hröðu breytingum sem orðið hafa.
Ég nota gjarnan sjálfa mig sem dæmi, því að ég er ein
margra inúíta sem voru aldir upp á mjög hefðbundinn hátt.
Fyrstu tíu ár ævinnar ferðaðist ég ekki á annan hátt en á
hundasleða. Þegar ég var barn var ekki önnur farartæki að
hafa. En núna flýg ég í júmbóþotu til Suður-Afríku til að
taka þátt í samningaviðræðum á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna. Þetta sýnir þá ótrúlegu umbyltingu sem orðið
hefur á hlutskipti okkar á tæpum fimmtíu árum.
Þessum breyttu háttum hefur fylgt ringulreið og ör-
vænting, með snaraukinni tíðni sjálfsvíga, fíkniefnaneyslu
og áfengissýki. Við vorum fullkomlega sjál
okkar eigin samfélagsgerð, menntakerfi og
hagslífið var blómlegt og byggðist á menni
En nú eru við orðin háð fíkniefnum, stofnu
líku.
Við erum að reyna að stöðva þessa þróun
því hvað hefur komið fyrir. Hvernig stendu
um nú farin að vinna sjálfum okkur og börn
með þessum hætti? Sú var tíðin að skrifaða
uppeldisaðferðir Inúíta, sem þóttu eftirbre
eru skrifaðar bækur um það hvernig við m
um okkar. En þetta er afleiðing örvænting
Okkur er nú að lærast, að sá kraftur sem
menningunni og veiðunum er einmitt það s
Frá hundasleða ti
Sheila Watt-Cloutier segir frá umbyltingunni á hlut
GEGN VÆNDI
Þrælahald heyrir í huga flestra ekkitil síðustu aldar heldur aldarinnarþar áður. Engu að síður er það svo
að í upphafi 21. aldar er talið að árlega
gangi á milli 800 og 900 þúsund manns
kaupum og sölum. Viðskipti þessi er ekki
hægt að kalla neitt annað en þrælasölu.
Stór hluti þessa fólks – flest konur og
börn – endar í vændi og á sér enga útleið.
Vændi er vandamál um allan heim, sama
hvort litið er til Asíu, Ameríku eða
Evrópu. Vændi er ekki spurning um
framboð og eftirspurn. Vændi leggur líf í
rúst.
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp til
laga um að gera það refsivert að kaupa
vændi. Í frumvarpinu er kveðið á um að
það varði allt að tveggja ára fangelsi að
greiða fyrir kynlífsþjónustu og hver sá
sem hafi tekjur af milligöngu um vændi
annarra skuli eiga yfir höfði sér allt að
fjögurra ára fangelsi. Um leið og það yrði
gert refsivert að kaupa vændi yrði ekki
lengur refsivert að stunda vændi til
framfærslu. Flutningsmenn frumvarps-
ins eru Kolbrún Halldórsdóttir, Anna
Kristín Gunnarsdóttir og Ásta R. Jó-
hannesdóttir, en að því standa þingkonur
allra flokka á þingi nema Sjálfstæðis-
flokks.
Í Svíþjóð voru sett lög af svipuðum
toga árið 1999. Þar varðar brot allt að sex
mánuðum í fangelsi og tæplega 200 þús-
und króna sekt. Fyrstu tvö árin, sem lög-
in voru í gildi, voru rúmlega 100 menn
dæmdir fyrir að brjóta þau. Vænd-
iskonum hefur fækkað um allt að helm-
ing í Svíþjóð og talið er að viðskiptavin-
um hafi fækkað enn meira. Einnig er
talið að mun minna sé um það að konum
sé komið ólöglega inn í landið til að
stunda vændi. Lögin í Svíþjóð voru um-
deild á sínum tíma og eru enn, en þau
hafa vakið athygli og hefur meðal annars
komið upp umræða í Skotlandi um það
hvort þar í landi eigi að fara „sænsku
leiðina“.
Það er misskilningur að vændi sé sam-
skipti tveggja jafnsettra einstaklinga.
Þorri þeirra kvenna, sem eru í vændi í
Evrópu, á sér enga undankomuleið. Þær
koma yfirleitt úr sárri fátækt, iðulega frá
ríkjum Austur-Evrópu. Flestar koma frá
Moldóvu. Fórnarlömbin eru blekkt með
auglýsingum með fyrirheitum um vinnu
og er örbirgðin slík að ekki þarf mikið til.
Um leið þær hafa bitið á agnið og hafa
verið fluttar úr landi eru vegabréfin tek-
in af þeim og þeim haldið nauðugum.
Þær sem bjargast þurfa að búa við hina
skelfilegu lífsreynslu það sem eftir er
ævinnar. Vændi hefur verið líkt við
morð, nema fórnarlamb vændis þarf
ólíkt hinum myrta að lifa með afleiðing-
um verknaðarins. Sérfræðingar segja að
hinar sálrænu afleiðingar séu þær sömu
og hjá þolendum annars kynferðisof-
beldis.
Vændi verður ekki upprætt í einni
svipan, en leita verður allra leiða til að
stöðva þrælahald nútímans. Vændi er
stundað um allan heim og samkvæmt
skýrslu, sem Sólveig Pétursdóttir lét
gera í dómsmálaráðherratíð sinni, er
vændi af ýmsum toga stundað á Íslandi,
þar á meðal gegnum milliliði og skipulagt
vændi, sem tengist nektardansstöðum.
Vændiskona er ekki að bjóða upp á
þjónustu með sama hætti og nuddari
býður upp á nudd eða bóksali finnur bók
fyrir viðskiptavin. Vændiskona er ekki
að stunda atvinnuna, sem hana dreymdi
um frá því að hún var lítil stelpa. Hér á
landi hefur vændi aldrei verið viður-
kennt og það er við hæfi að Íslendingar
verði í fararbroddi í því að stemma stigu
við þeirri mannfyrirlitningu sem býr að
baki vændi. Það verður meðal annars
gert með því að gera þetta frumvarp að
lögum.
ÞORSKASTRÍÐIN OG SÖGUSKÝRINGAR
Í Morgunblaðinu í gær birtist viðtal viðbrezkan sagnfræðiprófessor, Alan S.
Milward að nafni, sem hélt erindi í Há-
skóla Íslands um lítil þjóðhagkerfi og
Evrópusambandið. Í frásögn af samtal-
inu við brezka sagnfræðinginn kemur
fram, að hann hafi rannsakað sérstak-
lega stöðu Íslands í síðasta þorskastríði
og síðan segir:
„Því velti Milward því fyrir sér, með
hliðsjón af þeim gögnum, sem hann fann
viðvíkjandi þessum málum, hvort Ísland
hefði í þessu samningaþjarki öllu saman
haft hag af því að vera innan ESB, eða
hvort það hefði verið í betri aðstöðu til að
verja hagsmuni sína með „fríu spili“ ... Í
stuttu máli kemst hann að þeirri niður-
stöðu, að eins og mál æxluðust árið 1976
hafi heppnin verið með Íslendingum og
þeir fengið allt sitt fram; röð tilviljana,
sem enginn hafi getað haft yfirsýn yfir
hafi orðið til þess, að Bretar gáfu eftir í
fiskveiðilögsögudeilunni og fríverzlunar-
samningur gekk í gildi á tilsettum tíma
...Út frá þeim gögnum, sem hann hefur
skoðað gerir Milward þó lítið úr þeirri
söguskýringu, að hótun íslenzkra ráða-
manna um að láta landhelgisdeiluna við
Breta bitna á Nató-samstarfinu, jafnvel
að banna NATÓ afnot af Keflavíkurstöð-
inni hafi átt talsverðan þátt í því, að mál-
ið leystist Íslendingum í hag.“
Þetta eru ekki sannfærandi söguskýr-
ingar. Nokkrar samvirkandi ástæður
gerðu það að verkum, að Íslendingar
unnu að lokum sigur í öllum þorskastríð-
unum við Breta. Í fyrsta lagi var þróun
hafréttar okkur í hag. Í öðru lagi kunnu
aðrar þjóðir í okkar heimshluta lítið að
meta yfirgang Breta gagnvart okkur Ís-
lendingum. En í þriðja lagi og það skiptir
höfuðmáli í þessu samhengi, lögðu
bandalagsríki Íslendinga og Breta innan
Atlantshafsbandalagsins mikla áherzlu
á, að þessum ófriði yrði lokið, sem hafði
óhjákvæmilega neikvæð áhrif á sam-
starfið innan bandalagsins. Í báðum
þorskastríðum áttunda áratugarins
höfðu forsvarsmenn Atlantshafsbanda-
lagsins mikil afskipti af deilum Íslend-
inga og Breta. Í síðasta þorskastríðinu
höfðu íslenzk stjórnvöld ekki uppi „hót-
anir“ gagnvart Atlantshafsbandalaginu.
Hins vegar var forráðamönnum banda-
lagsins auðvitað ljóst, að í pólitískum
átökum hér innanlands notuðu andstæð-
ingar aðildar okkar að Atlantshafs-
bandalaginu og veru varnarliðsins hér
landhelgisdeiluna óspart til þess að grafa
undan stuðningi íslenzks almennings við
aðild okkar að bandalaginu og við varn-
arsamninginn við Bandaríkin. Og náðu
töluverðum árangri veturinn 1976.
Þess vegna var forráðamönnum Atl-
antshafsbandalagsins og ráðamönnum í
Washington mjög í mun að deilan leystist
og hafa áreiðanlega lagt mjög að Bretum
að semja við okkur. Kalda stríðið stóð
sem hæst á áttunda áratugnum og raun-
ar einnig á sjötta áratugnum, þegar
fyrstu landhelgisdeilurnar tvær stóðu
yfir, og það skipti máli, að ekkert ryfi
samstöðu aðildarríkja Atlantshafs-
bandalagsins.
Það þarf ekki miklar eða djúpstæðar
sögurannsóknir til þess að sjá að þau at-
riði, sem hér hafa verið nefnd stuðluðu að
sigri okkar í þessum deilum. Evrópu-
sambandið kom þar ekki við sögu og
skipti engu máli í þessu sambandi.