Morgunblaðið - 25.01.2004, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 25. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Á
fyrri hluta síðustu ald-
ar kom William Heine-
sen, og raunar fleiri
færeyskir rithöfundar
landinu á blað í bók-
menntum heimsins. Á svipaðan hátt
og Halldór Laxness, Gunnar Gunn-
arsson og Kristmann Guðmundsson
gerðu á Íslandi, allt ólíkir rithöf-
undar en lesnir víða um lönd.
Frá að herma að um miðbik ald-
arinnar voru Færeyingar naumast
mikið fleiri
en þrjátíu
þúsund og
um síðustu
aldamót
náðu þeir
fyrst að
skríða yfir fimmta tuginn. Íslend-
ingar hins vegar rúmlega tvö
hundruð þúsund og áttu eitthvað
um tvo tugi eftir í þrjú hundruð
þúsund um stóraldamótin. Í fyrra
tilvikinu samsvarar talan naumast
litlu úthverfi stærri borga heimsins,
en seinna tilvikinu meðalútborg.
Þessar tölur væntanlega órækur
vitnisburður þess að ris og gæði
lista markast ekki af stærð, ríki-
dæmi né hernaðarmætti þjóða,
stórum frekar andlegum grómögn-
um og arfleifð fortíðar. Og þótt eng-
ar fornbókmenntir og kon-
ungasögur munu til í Færeyjum var
Heinesen vel heima um hinn nor-
ræna arf, án efa lesinn á nýjar sem
eldri íslenzkar bókmenntir. Myndir
á veggjum vinnustofu hans af ís-
lenzkum samtíðarrithöfundum
klipptum úr dagblöðum og tímarit-
um, eru til vitnis að hann hefur ver-
ið með á nótunum og þótt vænt um
þessa starfsbræður sína.
Færeyskir og íslenzkir rithöf-
undar gátu að vísu gengið að því að
landar þeirra læsu bækur, en fá-
mennið síður traustur og gildur
grunnur lífsviðurværis metnaðar og
framtíðarsýnar. Til að geta lifað og
list þeirra þróast og dafnað töldu
þeir sig verða að stækka sjónhring-
inn og hér var Kaupmannahöfn á
þeim tíma helstur stökkpallur út í
hinn stóra heim. Einangrun á af-
skekktum eylöndum hefur þann
ókost að yfirsýn er minni en skyldi,
en hitt að hafa alla virktina í næsta
nágrenni er þó ekki lausnin ef áhugi
forvitni og athyglisgáfa eru ekki
með í leiknum. Mestu skiptir samt
að vera sér vitandi að því lengra
sem menn leita út frá eigin sjálfi
þeim meiri innsýn veitist þeim á
það. Margur víðförull mun kannast
við þá tilfinningu að allt er sem nýtt
og ferskt þegar heim kemur frá út-
landinu, þeim uppljúkast ný sjón-
arhorn og fersk sýn á hluti er hann
áður tók minna eftir, voru sumir
sem lokuð bók.
Hið sama á við jarðveg and-legra athafna og sjálfagróðurmoldina, hvoru-
tveggja þarfnast næringar og end-
urnýjunar, hér gilda náskyld lögmál
um döngun. Í hrjóstrugum óbyggð-
um eru hvorki tún né önnur ræktuð
gróðurvirkt, en hins vegar staka
eyrarrós, og í hraunsprungum
dagnast margs konar gróður, á
stundum svo fagur og fjölskrúðugur
að menn undrast og hnykkir við líkt
og í í Búðarhrauni á Snæfellsnesi.
Líkast til raunhæfasta samlíkingin
varðandi þróunarferli lista í ein-
angruðum eylöndum úthafsins,
listamenn lengstum stöð fyrirbæri í
auðninni, með kalt bergið, óend-
anlegar vegalengdir og úthafið allt
um kring.
Mestu máli skiptir ef menn vilja
þroskast og víkka sjónhringinn að
rjúfa einangrunina, leggja safa og
vaxtarmögn að frjómátti. Mögulegt
að gera það á margan veg, með
upplýsingastreymi og þekking-
aröflun, en er dæmt til að koðna
niður ef staðbundin viðbrögð lyfta
ekki undir metnað og fram-
kvæmdavilja.
Allir nefndir rithöfundar gerðu í
upphafi garðinn frægan með því að
skrifa að hluta eða alveg á erlenda
tungu og allir nema Kristmann á
dönsku, hann ílentist hins vegar í
Noregi og skrifaði á ríkisnorsku.
Vettvangur allra voru þó heima-
löndin og þangað snéru þeir allir
áður en yfir lauk, Laxness að vísu
alla tíð með annan fótinn í útlönd-
um, heimsborgari en heimilisfastur
á Íslandi, og skrifaði bækur sínar á
íslenzku. Heinesen ekki eins hreyf-
anlegur og þannig séð rótbundnari
ættlandinu hvar hann bjó alla tíð,
þó í nánu sambandi við Kaup-
mannahöfn. Bæði Gunnar Gunn-
arsson og Heinesen kusu að skrifa
bækur sínar á danska tungu svo til
allan sinn feril, Gunnar þó einnig ís-
lenzku eftir að hann flutti heim, ein-
neigin Kristmann.
Tel vaxandi þörf að minna á þetta
á tímum heimsvæðingar, með vísun
til þess að allir mestu andar Norð-
urlanda hafa byggt list sína á lif-
unum frá heimalandinu, hvort held-
ur um sagnahefð eða sjónlistir.
Minni einnegin einu sinni á Ibsen
og Strindberg, og að Edvard
Munch einn helsti brautryðjandi út-
hverfs innsæis í myndlist, express-
jónisma, sótti sjónrænar lifanir sín-
ar mestmegin til heimalandsins.
Gerði litla þorpið Ágarðsströnd, þar
sem hann átti sér lítið hamingjuhús
með stórum afhallandi garði, að
stórveldi í heimi alþjóðlegrar mynd-
listar. Og ef þetta getur sagt okkur
eitthvað, þá er það að norrænir
listamenn eiga síður að snúa baki
við uppruna sínum, vegna þess að
þeir hafi meiru að miðla af því sem
þeir hafa handa á milli en heim-
urinn er fær um að gefa þeim.
Borðleggjandi að Norðurlönd eru
sér á parti, hliðstæða þeirra hvergi
til á jarðarkringlunni, menningar-
arfleifðin einstök og föngin komin
víða að.
Einneigin má minna á, að forfeð-
urnir, þetta harðgerða og gáfaða
fólk, sótti að miklum hluta matföng
sín til forðabúrs hafsins, sem er ein-
hver hollasta næring og eldsneyti
sem heilasellurnar geta fengið, og
þannig að hluta kím andagift-
arinnar. Fjallalambið sá þeim svo
fyrir vítamínum úr fjölþættum
grassverðinum og jurtum villigróð-
ursins. Minni á þetta í framhjá-
hlaupi, því segir ekki máltækið, þú
ert það sem þú étur.
Slíkar hugrenningar sóttu fastá mig í fallegu rauðbrúnuhúsi með hágrænu þaki og
gluggakömrum, hvar William
Heinesen bjó lengstum, er á horni
Dalagötu ofar Varðagötu. Nólsey
blasir við í vestri og í norðri sér til
hins víðáttumikla úthafs sem um-
lykur Færeyjar, sem skáldið var
svo hugfanginn af og sótti inn-
blástur til, eins og fram kemur jafnt
í bundnu máli sem óbundnu. Glugg-
inn á ritskjólinu á hæðarhryggnum
ofar húsinu snýr einnig í átt til hafs,
en þessi helgidómur þar sem sumar
af nafnkenndustu bókum hans urðu
til er einungis fjórir fermetrar, svo
ei heldur er það undir stórleika
rýmisins komið að mikil list verður
til.
Allar listir höfðuðu til rithöfund-
arins, í stofunni er píanó og í inn-
byggðum skáp er mikið safn hljóm-
platna klassísku meistaranna, á
öllum veggjum samsafn listaverka
og ljósmynda frá rjáfri til gólfs að
segja má, og þótt kalla megi það
kraðaðk er öllu vel og haganlega
fyrir komið. Má nefna þetta sam-
hangandi hryn sem breiðir úr sér
frá einu rými til annars og inniber
langa og mikla sögu húsráðenda
sem andar og talar til gestsins. Í
einu og öllu menningarheimili út í
fingurgóma.
William Heinesen var heims-
maður, lífskúnstner og húmoristi
sem skilaði æðaslætti þjóðar sinnar
á síður bóka sinna og út til heims-
ins, sannur Færeyingur sem kunni
að gera sér glaðan dag og um leið
vinnuþjarkur, höfundur margra
bóka og myndverka. Upp í huga
minn komu einhvern veginn vísu-
korn sem danska skáldið Jens Aug-
ust Schade orti á upphafsferli sín-
um: Kender de den unge digter
Schade, / ham som sidder på toppen
af jordens kule/ kysser på sin
blyant/ ud af blyanten flyver solens
fugle.
Listin er löng en lífið stutt, gild
list alltaf ung.
Leiðrétt
Varðandi síðasta Sjónspegil,
Amákur/Menningarhús, duttu út
tvo orð í lokin sem valda miskiln-
ingi. Rétt er setningin svona: Bjarg-
föst trúa mín, að slík tilhögun hefði
vekið stórum meiri atgygli en þessi
slitna framkvæmd Kolonialen, og
hin (hér átt við sýninguna Veiði-
menn í norðri), sem býr við of lítið
rými. Þá misritaðist fornafn Rannvá
Pálsdóttur Kunoy í fyrri grein
minni frá Færeyjum og varð Ranni.
Hús
skáldsins
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Í dagstofu skáldsins; píanó, bækur
og myndir.Málarinn Zakarías Heinesen við ritskjól föður síns, gólfflöturinn fjórir fm.
Frá ritskjólinu á hæðarhryggnum sést í hágrænt þakið á húsi Heinesens.
Ullarsokkur sem prjónaður var
utan um brjóstbirtu skáldsins.
William Heinesen var vel drátt-
hagur ef sá gállinn var á honum.
William Heinesen á gamals aldri.
Um hva› snúast stjórnmál?
Kynntu flér máli› í Stjórnmálaskóla Sjálfstæ›isflokksins í Valhöll
mánudags-, flri›judags- og fimmtudagskvöld frá 9. til 25. febrúar.
Valhöll
Háaleitisbraut 1
105 Reykjavík
sími 515 1700
www.xd.is
Dagskráin ver›ur kynnt á heimasí›u Sjálfstæ›isflokksins, www.xd.is.
Skráning og nánari uppl‡singar í síma 515 1700/515 1777 og á netfangi disa@xd.is
- borgarmálin
- listina a› hafa áhrif
- flokksstarfi›
- menntun og menningarmál
- heilbrig›isfljónustu
- umhverfismál
- listina a› vera lei›togi
- efnahagsmál
- utanríkismál
- sjávarútvegsmál
Fyrirlestrar og umræ›ur, m.a. um