Morgunblaðið - 08.10.2004, Side 18

18 FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
NORODOM Sihanouk, konungur
Kambódíu, hefur sagt af sér, að því
er Norodom Ranariddh prins, sonur
konungsins, tilkynnti þingi landsins í
gær. Sagði prinsinn, að Chea Sim,
forseti öldungadeildar þingsins,
myndi gegna skyldum þjóðhöfðingj-
ans til bráðabirgða.
Konungsembættið gengur ekki í
arf í Kambódíu og í stjórnarskrá
landsins segir að konungur ríki allt
þar til hann gengur á fund feðra
sinna. Því er deilt um hvort ríkjandi
konungur geti í raun sagt af sér.
Sihanouk er 81 árs gamall. Hann
hefur áður sagt af sér og ítrekað hót-
að afsögn. Talið er að bág heilsa kon-
ungs og pólitískar deilur hafi leitt til
afsagnar hans nú. Konungurinn fór
til Kína í janúarmánuði til að leita
sér lækninga og hótaði þá að koma
ekki aftur ef stjórnmálamenn létu
ekki af deilum.
Sam Rainsy, leiðtogi stjórnarand-
stöðunnar, mun nýlega hafa sent
konungi bréf. Þar sagði Rainsy að
verið væri að undirbúa mótmæli
gegn konungi þegar hann sneri aftur
en til stóð að konungur kæmi aftur
heim til Kambódíu í gær frá Kína.
Sagði Rainsy að honum yrði án efa
kennt um þessar aðgerðir og þær
yrðu notaðar sem átylla til að reyna
að bæla stjórnmálaflokk hans niður.
Erlendir sendimenn og sérfræð-
ingar um málefni Kambódíu kváðust
telja að yfirlýsing konungs væri
lokatilraun hans til að reyna að hafa
áhrif á það hver verði eftirmaður
hans. Vitað er að hann vill að Siha-
mouni prins, 51 árs gamall fyrrum
dansari og hálfbróðir Ranariddhs,
verði næsti konungur Kambódíu.
Sagt er að Ranariddh prins hafi gert
leynilegt samkomulag við Hun Sen,
forsætisráðherra Kambódíu, þess
efnis að sá fyrrnefndi verði næsti
konungur landsins.
Nú eru 65 ár liðin frá því Norodom
Sihanouk tók fyrst við konungsemb-
ættinu í heimalandi sínu. Sihanouk
var haldið í stofufangelsi í rúmt ár
þegar Rauðu khmerarnir réðu ríkj-
um í Kambódíu á síðari hluta átt-
unda áratugarins. Fimm af 14 börn-
um hans voru drepin í valdatíð
khmeranna en talið er að tæpar tvær
milljónir manna hafi týnt lífi í land-
inu er kommúnísk ógnarstjórn
þeirra réði þar ríkjum. Sihanouk fór
í útlegð eftir að stjórn Rauðu khmer-
anna var steypt. Hann sneri aftur til
Kambódíu 1991 og tók við konungs-
embættinu tveimur árum síðar.
Stjórnarkreppa
ríkir í Kambódíu
Phnom Penh. AFP.
Norodom Sihanouk ásamt Norodom Monineth drottningu.
Reuters
Sihanouk segir af sér en stjórnarskrá heimilar ekki afsögn
SKÖMMU fyrir innrásina í Írak í
fyrra kallaði Saddam Hussein æðstu
hershöfðingja sína á sinn fund og
trúði þeim fyrir leyndarmáli sem kom
þeim í opna skjöldu: gereyðingar-
vopnin, tilefni innrásarinnar, voru
ekki til.
Þetta kemur fram í skýrslu banda-
rískrar nefndar, sem rannsakaði
vopnabúr Íraka og komst að þeirri
niðurstöðu að þeir hefðu eytt gereyð-
ingarvopnum sínum 1991. Í skýrsl-
unni kemur einnig fram að Saddam
dreymdi um að eignast aftur gereyð-
ingarvopn, sem hann taldi að myndu
tryggja honum virðingarsess í araba-
heiminum. Hann taldi að Írökum staf-
aði langmest hætta af grannríkinu Ír-
an, ekki Bandaríkjunum, og leit svo á
að ef Íranar kæmu sér upp gereyð-
ingarvopnum þyrftu Írakar að gera
það líka.
Var ekki blekktur
„Menn urðu mjög hissa þegar
Saddam sagði: „Því miður, strákar,
við eigum ekki nein gereyðingarvopn
til að beita gegn innrásarliðinu,“ sagði
háttsettur bandarískur embættis-
maður um fund Saddams með hers-
höfðingjunum.
Áður höfðu margir sérfræðingar
bandarísku leyniþjónustunnar talið
að fleðulegir hershöfðingjar hefðu
leynt því fyrir Saddam að Írakar ættu
engin gereyðingarvopn og sagt hon-
um það sem hann vildi heyra.
Því fer hins vegar fjarri að sam-
starfsmenn Saddams hafi villt um fyr-
ir honum því að hann fylgdist sjálfur
mjög grannt með efna-, sýkla- og
kjarnavopnaáætlunum Íraka og trúði
jafnvel ekki dyggustu samstarfs-
mönnum sínum fyrir því sem var að
gerast í þeim efnum, að því er fram
kemur í skýrslunni.
Skýrsluhöfundarnir segja að Sadd-
am hafi sjálfur viljað stjórna vopna-
áætlunum Íraka, bæði vegna þess að
hann hafi verið haldinn sjúklegri tor-
tryggni í garð samstarfsmanna sinna
og vegna þess að hann hafi haft mik-
inn áhuga á vísindum og allri tækni.
Vanmat hættuna á innrás
Þessar upplýsingar vekja þá spurn-
ingu hvers vegna Saddam hindraði
vopnaleit eftirlitsmanna Sameinuðu
þjóðanna, braut gegn ályktunum ör-
yggisráðsins og bauð umheiminum
birginn frá Persaflóastríðinu 1991 og
þar til honum var steypt af stóli, úr
því að hann vissi að Írakar áttu ekki
nein gereyðingarvopn.
Þótt Saddam neitaði oft fullyrðing-
um Bandaríkjamanna um að Írakar
ættu bönnuð vopn hélt hann samt
áfram að gefa út yfirlýsingar sem
renndu stoðum undir þá goðsögn að
hann réði yfir gereyðingarvopnum.
Honum var mjög umhugað um að
auka virðingu sína í arabaheiminum
og naut þess út í æsar að vera álitinn
eini leiðtoginn í heiminum sem þyrði
að bjóða stórveldinu birginn.
Gögn um yfirheyrslurnar yfir
Saddam Hussein benda til þess að
hann hafi vanmetið hættuna á innrás í
Írak vegna deilunnar um gereyðing-
arvopnin og litið svo á að til að hann
gæti haldið völdunum hefði verið
nauðsynlegt að umheimurinn – eink-
um Íranar – héldi að hann ætti slík
vopn. Skýrsluhöfundarnir segja að
meginmarkmið Saddams hafi verið að
blekkja stjórnvöld í Íran – „einkum
vegna þess að ljóst er orðið að Íranar
eru að koma sér upp sömu getu og
honum var meinað um“.
„Íranska ógnin var mjög, mjög
raunveruleg í huga Saddams og hann
vildi ekki að Íran færi fram úr Írak,
honum fannst að hann yrði að halda
Írönum í skefjum. Hann lét þess
vegna liggja að því að hann ætti meira
en hann átti,“ sagði Charles Duelfer,
sem stjórnaði rannsókninni.
Hann bætti við að Saddam hefði
orðið á hrapalleg mistök þegar hann
neitaði að trúa hótunum George W.
Bush Bandaríkjaforseta um að valdi
yrði beitt til að koma honum frá völd-
um.
Taldi að vopnin hefðu
bjargað stjórn hans
Í skýrslunni kemur fram að Sadd-
am sagði við yfirheyrslur að tveir at-
burðir hefðu sannfært hann um að til
að halda völdunum þyrfti hann að
eiga gereyðingarvopn eða vera álitinn
eiga þau.
Fyrri atburðurinn átti sér stað
seint á níunda áratugnum þegar Írak
virtist vera að tapa stríðinu við Íran.
Her Saddams tókst þá að stöðva
framrás íranskra hersveita með því
að beita efnavopnum. Allt að 80.000
Íranar féllu eða urðu óvígir í árásinni
og hún varð að lokum til þess að samið
var um vopnahlé.
Saddam var einnig sannfærður um
að efna- og sýklavopn Íraka hefðu
bjargað stjórn Baath-flokksins eftir
að fjölþjóðaher undir forystu Banda-
ríkjanna hrakti íraskar hersveitir frá
Kúveit árið 1991. Ákveðið var að
stöðva framrás innrásarhersins í suð-
urhluta Íraks og steypa ekki stjórn
Saddams af stóli.
Á þessum tíma töldu ráðgjafar
George H.W. Bush, þáverandi for-
seta, að Saddam hefði ekki þorað að
beita efna- eða sýklavopnum vegna
þess að Bandaríkjastjórn hafði hótað
að svara slíkri árás með enn öflugri
vopnum. Gefið var í skyn að jafnvel
kæmi til greina að beita kjarnavopn-
um ef þörf krefði.
Saddam og nánustu samstarfs-
menn hans virðast hins vegar hafa
talið að Bandaríkjastjórn hefði ákveð-
ið að steypa honum ekki af stóli vegna
þess að hún hefði vitað að hann hefði
gefið fyrirmæli um að efna- og sýkla-
vopnum yrði beitt gegn innrásarliðinu
ef það reyndi að ráðast inn í Bagdad.
Eftir stríðið var Saddam sannfærð-
ur um að stjórnin í Washington kæm-
ist að lokum að þeirri niðurstöðu að
það þjónaði hagsmunum Bandaríkj-
anna að semja við hann, m.a. vegna ol-
íulindanna í Írak og til að veraldleg
stjórn hans gæti verið mótvægi við
klerkastjórnina í Íran og trúarof-
stæki hennar.
Bandaríkin studdu Írak sem mót-
vægi við írönsku stjórnina í forsetatíð
Jimmy Carters og síðar Ronalds
Reagans. Samskipti Íraks og Banda-
ríkjanna versnuðu hins vegar og
tengslin voru rofin þegar Írakar réð-
ust inn í Kúveit 1990.
Óttaðist Ír-
an meira en
Bandaríkin
Hélt því leyndu fyrir hershöfðingjum
að gereyðingarvopnin væru ekki til
AP
Bandarískir hermenn á leið frá borginni Samarra í gær en þar hafa verið harðir bardagar síðustu daga.
Reuters
Saddam Hussein í hlekkjum.
Washington. Los Angeles Times, AP.
BANDARÍSK stjórnvöld lögðu í
gær fram formlega kvörtun til
Heimsviðskiptastofnunarinnar
(WTO) vegna þess stuðnings sem að-
ildarríki Evrópusambandsins (ESB)
hafa veitt evrópska flugvélaframleið-
andanum Airbus. Fulltrúar ESB
sögðu hins vegar ekkert óeðlilegt við
samband ESB og Airbus og sögðu að
Bandaríkjamönnum yrði svarað í
sömu mynt vegna stuðnings þar-
lendra yfirvalda við Boeing, banda-
rískan samkeppnisaðila Airbus.
Robert Zoellick, viðskiptafulltrúi
Bandaríkjanna, sagði að Airbus væri
nú orðið stærra fyrirtæki heldur en
Boeing og að áframhaldandi opinber
stuðningur Evrópuríkjanna við Air-
bus skekkti því samkeppnisstöðuna.
Banaríkjamenn hafa einnig sagt upp
samningi við ESB frá árinu 1992 sem
takmarkar opinberan stuðning við
þróunarstarf flugvélaframleiðenda.
„Ef Bandaríkin vilja fara þessa
leið þá tökum við þeirri áskorun,“
sagði hins vegar Pascal Lamy, sem
fer með viðskiptamál í framkvæmda-
stjórn ESB, að því er fram kom á
fréttasíðu BBC. „Staðreyndin er
nefnilega sú að það er kominn tími til
að tekið verði fyrir hinar miklu, ólög-
legu niðurgreiðslur til Boeing, sem
skaða Airbus,“ sagði Lamy einnig og
nefndi sérstaklega stuðning Banda-
ríkjastjórnar við áætlanir Boeing um
framleiðslu nýrrar tegundar far-
þegaflugvéla sem fengið hafa heitið
7E7.
Bandaríkin leggja fram kvörtun til WTO
Gagnrýna stuðning
ESB við Airbus
ÍRANAR munu halda áfram að
þróa þekkingu sína á kjarnorku
„hvað sem það kostar“ þrátt fyrir
þrýsting frá Bandaríkjunum og
Evrópuríkjunum, að sögn Akbars
Hashemi Rafsanjanis, fyrrverandi
forseta Írans, í gær.
Rafsanjani er enn áhrifamikill í
forystu Írans. Hann sagði að ef
leiðtogar landsins gæfu upp á bát-
inn „lögmætan“ rétt þjóðarinnar
myndu þeir kalla yfir sig sögulega
hneisu sem aldrei yrði afmáð.
„Þjóð sem er reiðubúin til að
fórna getur ekki mistekist. Við er-
um baráttumenn og reiðubúnir til
að berjast,“ sagði Rafsanjani.
Alþjóðakjarnorkumálastofnunin
hvatti í september Írana til að
hætta þegar öllum tilraunum til að
auðga úran en slíkt úran er hægt
að nota til að smíða kjarnorkuvopn.
Svo getur farið að öryggisráð Sam-
einuðu þjóðanna samþykki refsiað-
gerðir gegn Írönum ef þeir hætta
ekki tilraunum sínum.
„Hvað sem það kostar“
Teheran. AFP.